Aile işletmelerinin yapısı, aile işletmesi olmayanlara göre farklıdır. Bu sebeple farklı mali denetim sistemleri, farklı yatırım yönetimi, farklı örgütsel yasalar ve kararlar verilmesi gereklidir.
Aile üyesi olmayan çalışanlar ayrı bir yönetim konusu, aile üyesi olmayan ama mülkiyet sahibi çalışanlar ayrı bir yönetim konusu, aile üyesi olan ama çalışmayan kişilerin karar mekanizmalarındaki rolü apayrı bir yönetim konusudur. Bir firmada iki farklı departmanda çalışan kişinin bindikleri araba markası ya da kollarındaki saat iş performanslarını etkilemezken bu iki kişinin eşleri elti veya görümce olduğunda iş bambaşka taraflara gidiyor…
İş çıkışı evine mutlu dönen İbrahim Bey akşam yemeğinde eşi ile tatlı tatlı sohbet etmekte, gününün nasıl geçtiği ve hafta sonu planı üzerine konuşmaktadır. Eşi Sibel Hanım,eşinin yorgun olduğunda genelde sinirli olduğunu bildiğinden eşinin keyfini yerine getirebilecek bir şey olmuş olabileceğini düşünür içinden.
Sibel Hanım, eşinin bu neşesinin sebebini sormadan yapamaz ve yemeğin sonuna doğru eşine sorar “bugün çok neşeli görünüyorsun, güzel bir iş falan mı aldın?” eşi cevabı önceden hazırlamış gibi anında cevap verir: “geçen hafta işe aldığımız oğlan vardı ya. Hani finans departmanında başlamıştı. Onu görsen; nasıl başarılı, nasıl cevval, nasıl istekli, nasıl kabiliyetli… Hızlı bir yükselişi çoktan hak ediyor. Onu bugün Genel Müdür Yardımcısı olarak atadım. Ne de olsa oğlan bizim oğlan.”
Değerli okuyucular, çalışma hayatımızda profesyonel iş iletişimin genel çerçevelerini ve bu yöndeki akımı belirleyen, yönetim bilimidir. Ast-üst ilişkileri, çalışan-firma ilişkileri, firma-firma ilişkileri vb.
Son yıllarda yönetim biliminin geldiği noktada pek çok işletme sorunsalı -hiç değilse- kitaplarda halledilmiş durumda. Ama bir konu var ki onun 3-5 satırla halledilmesi çok zor; Aile işletmeleri…
Aile işletmeleri meselesi beni hep çok heyecanlandırmıştır. Profesyonel işletme yönetimi zaten yeterince heyecan verici bir sanat. Aile işletmelerinin ise işi sanattan daha öteye taşıyan bir boyutu var. O da aile boyutu.
Aile çoğu zaman 2+2= 4 olamadığı bir kavram.
Bunu işletme bilimi ile işlemeye kalkmak sanırım biz davranış bilimcilerin maksimum kapasiteyle çalıştığı birkaç er meydanından biri.
Aile işletmesi demek ne demek?
Aile işletmesi; bir ya da birkaç aile üyesi tarafından kurulan, mülkiyetinde ve yönetiminde halen aile üyelerinin bulunduğu firmalara verilen genel addır. Aslında ‘işletme’ kelimesini telaffuz ettiğimizde kafamızda canlanandan apayrı bir kavramda değil hani. Peki, farkı nedir? Aile işletmelerinin aile işletmesi olmayan firmalara göre duygu ağlarıyla örülmüş olması…
Zaman zaman ‘aile işletmeleri’ konusunda konuşma yapmam için davet edildiğim toplantılarda en çok üstünde durduğum konu; aile işletmelerinin dokunduğu kumaş konusudur.
Aile işletmelerinin yapısı, aile işletmesi olmayanlara göre farklıdır. Bu sebeple, farklı mali denetim sistemleri, farklı yatırım yönetimi, farklı örgütsel yasalar ve kararlar verilmesi gereklidir. Aile üyesi olmayan çalışanlar ayrı bir yönetim konusu, aile üyesi olmayan ama mülkiyet sahibi çalışanlar ayrı bir yönetim konusu, aile üyesi olan ama çalışmayan kişilerin karar mekanizmalarındaki rolü apayrı bir yönetim konusudur.
Bir firmada, iki farklı departmanda çalışan kişilerin, bindikleri araba markası ya da kollarındaki saat iş performanslarını etkilemezken bu iki kişinin eşleri elti veya görümce olduğunda ya da o iki kişi kuzen olduğunda mesele bambaşka boyutlara gitmektedir.
Türk ekonomisindeki işletmelerin %96’sı Kobi olmakla beraber bu Kobilerin yaklaşık %95’ i aile işletmesidir. Bu oranlar, özellikle ülkemizdeki firma çalışanlarının ve yöneticilerinin; tüm paydaşlarının yarısından fazlasının aslında aile karakteristiği gösterdiğine işaret etmektedir.
Aile karakteristiği çoğu zaman firmaları yaşatan bir özellik olmasına rağmen bazen de firmaları iflas ettiren bir özellik olabilir. Bir soğanı bölerek karnını doyuran iki amca oğlunun torunları soğan fabrikasını bölüşemez olur.
Yirmi beş yılını o şirkete vermiş büyük kuzen, yurt dışında master eğitimini tamamlayıp şirkette iyi bir mevkiden başlayan en küçük kuzeni çekemez. Ya da “ben yurt dışı falan anlamam, bu şirketten ekmek yiyecekse en alttan başlayacak işe” diyen babaya gönül koyar en küçük çocuk.
Aile anayasası
Kimi işletme yazılı bir metinle gelinleri şirkete 100 metreden fazla yaklaştırmazken kimi işletme o yazılı metine aile üyelerinin net maaşını yazar. Aile anayasası deriz bu metine. Kimi aile, işletmesinde, yarı-kurumsallaşma adımları atar ama kurucu dedenin vefatı ile en fazla 3-4 dönem sonu kapanışı yaptıktan sonra kendini kapamak zorunda kalır.
Bazı işletmeler ise hiç bir kurumsallaşma adımı atmaz yine de kurucu dedenin üzerine 10-12 dede yaşı kadar daha yaşarlar.
Dünyanın en yaşlı şirketi kaç yaşında dersiniz?
100? 200? Kongo Gumi isimli Japon şirketi tam 1439 yaşında, inşaat sektöründe halen faaliyet gösteriyor. Peki neden ve nasıl?
Üç yıl ayakta kalamayan şirketler bir yana dursun 100 yaşını geçmiş işletmelerin en önemli özelliği aile şirketi oluşları. Bu firmaları ayakta tutan en önemli şey ne olabilir? Duygusal Sermaye! Duygusal sermaye nedir mi?
Bir sonraki yazıda…
