Dario Fo’nun 1969 yılında Milano’da yaşanan bir olaydan esinlenip yazdığı, polisin ve yargının çöktüğü bir toplumu anlatan Bir Anarşistin Kaza Sonucu Ölümü oyunu üstünden bu kadar sene geçmesine rağmen hala güncelliğini muhafaza ediyor.
[divider]
BİR ANARŞİSTİN KAZA SONUCU ÖLÜMÜ
YAZAN: Dario Fo
YÖNETEN: İlham Yazar
ÇEVİRİ: Füsun Demirel
DEKOR TASARIM: Murat Gülmez
KOSTÜM TASARIM: Tülay Kale Yılmaz
IŞIK TASAARIM: Zeynel Işık
KOREOGRAF: Emre Onuk
OYUNCULAR: Ali Eyidoğan, Devrim Özder Akın, Tolga Tümer, Alp Sunaoğlu, Atilla Savumlu, Mahide Yumbul
[divider]
Sosyalist bir demir yolu işçisi olan Giuseppe Pinelli, 1969 Milano’sunun Milli Tarım Bankası’nda patlayan bombadan masum olmasına rağmen sorumlu tutulur. 16 kişi hayatını kaybeder. İtalyan polisinde elle tutulur deliller olmamasına rağmen Pinelli’yi gözaltına alır. Üç gün süren sorgulama sırasında polisler tarafından karakolun penceresinden aşağı atılarak (Kaza süsü verilerek) öldürülür.
Olay daha tazeyken ve soruşturma dosyaları ortadan kaldırılmamışken hakkında şikâyet olan bir deli sorgulanmak üzere aynı karakola getirilir. Kendini İçişleri Bakanlığı Müfettişi olarak tanıtır. Polisleri sorgular. Polislerin ifadeleri itiraflara dönüştükçe Pinelli’nin aslında cinayete maruz kaldığı ortaya çıkar.
İtalyan Halk Tiyatrosu’nun önemli örneklerinden biri olan oyun İtalya’da ilk kez 1970’de sahnelenir. Türkiye’de ise 2003 yılında İstanbul Devlet Tiyatrosu tarafından sahnelenir (Bu kadar iyi bir metin Türkiye’de daha erken sahnelenmeliydi). Sekiz sene sahnede kalır. Benim hem oyunu ilk izleyişim hem de Dario Fo ile ilk tanışmam oyunun İstanbul Devlet Tiyatrosu repertuarında yer aldığı zamana rastlıyor. Murat Karasu yönetimindeki oyunda deliyi oynayan Atilla Şendil sahnede devleşmişti.
2012 yılından itibaren Eskişehir Şehir Tiyatroları tarafından sahnelenen oyunun İlham Yazar yorumu genel olarak Dario Fo’nun yaratmak istediği atmosferle örtüşüyor. Müzik unsurları biraz fazla ön planda duruyor. Oyunun ritmini daha da yükseltme ve basit bir polisiye oyuna dönüşmemesi adına böyle bir tercihte bulunduğunu düşünüyorum. İtalyan Halk Tiyatrosu’ndaki gibi oyunculara doğaçlama alanı açarak gündeme dair göndermeler ihmal edilmemiş. Zira bizim coğrafyamızda da bol miktarda anarşist, sosyalist, komünist, dünya görüşü ne kadar farklı insan varsa ya kayboldu ya işkence gördü ya da kazayla (!) öldü.
Dario Fo eserleri komedi gibi görünmesine rağmen önemli siyasal mesajlar içerir. Komedi ve siyasal mesajların dengede olması oyunun vermek istediği mesajı daha etkili hale getirir. İşin içine doğaçlama girdiği zaman bu dengeyi tutturmak daha zordur. Oyunun komedi yönü oyunculara daha tatlı gelmiş olacak ki güldürmeye yönelik doğaçlamalar bu dengeye zarar vermiyor değil.
Eskişehir Şehir Tiyatroları’nın geri kalan oyuncularını merak ettirircesine bütün oyuncular başarılı performans veriyor. Deliyi oynayan Ali Eyidoğan fazla iyi. Oyunun başında delinin orkestra şefi olarak kullanılması gibi Eyidoğan’ın orkestra şefi edasıyla oyunun komedi ve politik söylemi arasındaki dengeyi bozmaması gerek. Tiyatro oyunculuğunda oyuncunun kendini kasmayıp sahnede serbest bırakması makbuldür fakat böyle oyunlarda frene basmayı bildiğinizde usta oyuncu olursunuz.
Bazı hatalarına rağmen karşımızda özenle hazırlanmış bir oyun var. Özellikle ışık tasarımı ve dekora verilen emek ortada. Oyunun broşürü de son yıllarda gördüğüm en dolu broşür. Oyun broşürlerini para ile satan İstanbul Devlet Tiyatrosu, broşürü para ile satmayan ama boyutunu ve içeriğini küçülten İstanbul Şehir Tiyatroları örnek almalı.
