Karadeniz, Hazar Denizi ve Aral Gölü’nün yerlisi olan Zebra midyesi nedir? Son 10 yılda denizleri ve tatlı suları istila etmeye başlayan zebra midyesi, şehirleri susuz bırakabilecek kadar büyük bir tehlike. Barajların ömrünü yarı yarıya azaltabiliyor, su borularına yapışarak tıkanmasına neden oluyor.
Zebra midyeleri, Karadeniz, Hazar Denizi ve Aral Gölü’nün yerlisi. Tuna havzasından Avrupa’ya, oradan da Kuzey Amerika’ya yayılan bu midye türü, adını sarı ve kahverengi çizgili kabuğundan alıyor. Türkiye’de ilk olarak 1897 yılında Hatay’ın Asi ırmağında görüldü. Ancak son 10 yılda kontrolsüz bir şekilde yayılıyor.
Boyları 1 ile 5 santimetre arası olan bu midyeler, üzerlerindeki iplikçilerle tutunabildikleri canlı-cansız her şeye yapışıyor ve kendi türleriyle birlikte koloni halinde yaşıyor. Dünyanın en istilacı midyeleri arasında gösterilen zebra midyelerinin dişileri yılda 1 milyon, hayatı boyunca da 5 milyonun üzerinde yumurta bırakıyor. Suyun geçtiği her sızıntıya ulaşıyor.
Van YYÜ Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa Akkuş, Bitlis’in Adilcevaz sınırları içerisinde bulunan Aygır Gölü’nde yaptığı incelemeler sırasında önemli açıklamalarda bulundu.
Van Gölü havzası sınırlarında yer alan Aygır Gölü’nün eşsiz bir ekosisteme sahip olduğunun altını çizen Yrd. Doç. Dr. Akkuş; “Fakat son 3-4 yıldır buraya dışarıdan gelen ve zebra türü olarak ifade ettiğimiz midye türü burada görülmüştür. Nereden geldiğini şu an kesin olarak bilemiyoruz fakat bu ekosisteme zebra midye girmiştir. Zebra midye Güneydoğu Rusya kökenli olup 1800’lü yıllardan sonra Avrupa’ya, oradan da bütün dünyaya yayılmıştır. Ülkemizde özellikle barajlarda heslerde çok ciddi bir sorundur ve büyük bir ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Çünkü bir zebra midye hayat döngüsü boyunca 1 milyon adet gibi devasa bir rakamda üreme kabiliyetine sahiptir. Aygır Gölü’nde nereden geldiğini bilmiyoruz. Fakat Aygır Gölü’nde son 4 yıldır bu midye hızla üremekte ve gölde çok ciddi bir popülasyonu oluşturmuş durumdadır” şeklinde konuştu.
Zebra midyesi suyumuzun kesilmesine yol açabilecek
Doğal ekosistemde sorun yaratmayan bu midyeler, içme suyu tesisleri, hidroelektrik santralleri ve baraj göllerinde büyük sorun yaratıyor. Uzmanlar, Türkiye’nin dört bir yanındaki içme-sulama kaynaklarına yayılmış bu midyelere karşı sistematik önlemler alınmazsa, bazı şehirlerin susuz kalma riski altında olduğunu söylüyor.
Zebra midyesi 2005’ten beri gittikçe büyüyen bir sorun
Devlet Su İşleri’nin (DSİ) 2005 yılında hazırladığı rapora göre, zebra midyelerinin toplam 27 doğal göl, HES ve baraj gölüne yayıldığı tespit edildi. DSİ eski yöneticisi ve Hidropolitik Akademi Başkanı Dursun Yıldız, Türkiye’de baraj gölü ve HES’lerin yapımına hızla devam edildiğine dikkat çekti ve uyardı: “Zebra midye tehdidi hızla artacak ve yayıldıktan sonra önlem alınması zor ve ekonomik olarak çok pahalı olacak.” Amerika, bu midyelerle savaşmak için yılda neredeyse 5 milyar dolar harcıyor.
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Biyoloji Bölümü Hidrobiyoloji Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Naime Arslan, bu midye türünün özellikle HES’lere ve baraj göllerine çok büyük zararlar verdiğini söyledi. “Bir barajın ömrü 150 yıldır, örneğin, zebra midyesi bulaştığında ömrü yarı yarıya düşer” diyen Arslan, larvaları büyümeden sudan toplanmasının popülasyonu yarı yarıya azaltabileceğini belirtti.
Diğer canlıların yaşam alanını daraltan ve besinlerini tüketen zebra midyeleri, yavru balıkların hayatta kalma şansını düşürerek, balık çeşitliliğini de azaltıyor.
Geçen sene DSİ Genel Müdürlüğü İşletme ve Bakım Daire Başkan Yardımcısı olarak emekli olan ve 2011’de Şanlıurfa’da arıtma tesisleri ile su tünelleri arasındaki 1,5 kilometrelik boru hattında görev yapan Seyit Aksu “Pompa istasyonu tanklarını açtığımız zaman yarısına kadar zebra midyesiyle dolmuştu” dedi.
Ankara tehlikede
Ankara’nın suyunu sağlayan en önemli kaynaklardan Kesikköprü Barajı’nın midye istilası altında olduğunu belirten Aksu “O boruların içinin tamamen tıkanma riski de var. Komple tıkanırsa, Ankara’ya su alamazlar” dedi.
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri Yetiştiriciliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ertan Ercan, bazı balık türlerinin bu midyeleri yediğini, fakat bunların midyeleri yok etmenin yanı sıra ekonomik değeri olan başka canlılara da zarar verebileceğini belirtti. Ercan’a göre en ideal yöntemin ozon gazının yakıcı özelliği kullanılarak bu midyeleri temizlemek.
Zebra midyes, barajların baş belası
Türkiye’de zebra midyesi kaynaklı sorunlar 1964 yılında Kovada I ve II HES’lerinde başladı. Midyeler, burada tünel ve boruları kaplayarak su akış hızını düşürdü. 1997 yılında, Atatürk Barajı ve HES’inde bu midyelere tekrar rastlandı. Birecik Barajı, açıldıktan 2 ay sonra zebra midyeleri yüzünden neredeyse devre dışı kalacaktı. (Hürriyet)
