Bilimsel yayınlar yönünden Türkiye’nin dünyadaki yeri nedir?

Dünyadaki bilimsel araştırmalardan çıkarılan yayınların neresindeyiz dediğimizde; somut veriler üzerinden maalesef yerimizin 2005 yılından bu yana çok değişmediği görülüyor.

Bilimsel yayınlar yönünden Türkiye’nin dünyadaki yeri nedir?

Scientific Journal Rankings (SJR) verilerine göre Türkiye, dünya sıralamasında 18-20. sıra aralığında bulunuyor. Bu arada dünyada her gün, hakemli dergilerde 6.800 makale yayımlanıyor. Türkiye adresli yayınların sayısı göreceli olarak artıyor ancak dünya devletleri arasındaki oranı ve yeri çok az ilerliyor.

Türkiye 1996 yılında 27. sıradan 20 yıllık aradan sonra 2016 yılında 17. Sıraya, 2017 yılında ise 19. sırada ve ortalama üzerinden de 20. sırada yer aldı.


İran ise aynı dönemde 53. sıradan 16. sıraya ve ortalamada ise 22. sıraya yükseldi.

Güney Kore ise bu süre zarfında 20. sıralardan 12-13 bandına ilerledi.

Yüzak (2018, HBT sayı 110, 4 Mayıs 2018) tarafından yayınlana “Dünyada Bilim Nerede” başlıklı raporda 2006-2016 yılları arasında dünya bilimsel ve Mühendislik alanlarındaki makalelerdeki, değişimlerde İran’ın 15 sırada ve Türkiye’nin 16. sıralamada yer aldığı görülmektedir. Beklenildiği gibi İran daha çok mühendislik alanlarında son yıllarda önemli çalışmalar yamaya yönelmiştir. Ayrıca yurt dışına giden öğrencilerinde çoğunlukla mühendislik ve tıp okuduğunu uzun zamandır gözlemekteyiz.

Tablo 1. Türkiye, İran ve Güney Kore’nin 1996 -2017 yılları arasındaki bilimsel makale üretiminde Dünya sıralamasındaki yerleri:

Yıllar Türkiye İran G. Kore
1996 27 53 20
2000 25 48 15
2005 20 34 13
2010 18 21 12
2013 19 18 12
2016 17 16 12
2017 19 16 13
1996-2016 20 22 12

Tablo 1’da da görüldüğü üzere Göstergeler İran’ın son yıllarda yaptığı ataklar ile belirli alanlarda önemli gelişme kaydederek Türkiye’nin Önüne geçmiştir. İran’ın geçirdiği 1979 devrimi ve onu izleyen yıllarda Irak ile yaşadığı savaş koşulları dikkatle alındığında son yılarda toparlandığı görülüyor. Burada İran bizi neden geçti değil tamamen ülkemizdeki bilimsel gelişmelerin durumunu belirlemek ve bizim ile benzer ekonomilere sahip ülkeler ile kıyaslamak için bu örnek verilmiştir.

Tablo 2. Türkiye, İran ve Güney Kore’nin 2017 yıl verileri üzerinden temel bilimler ve sağlık alanında dünya sıralamasındaki yerleri:

Bilim Alanları Alt Bilim Alanlar Türkiye İran G. Kore
Temel Bilimler Fizik-Astronomi 21 13 10
Kimya 20 11 9
Biyokimya, Genetik ve Moleküler Biyoloji 23 17 10
Matematik 18 16 25
Uygulamalı Tarım ve biyoloji bilimleri 28 20 14
Bilimler Tarım ve Bitki Bilimi 19 11 15
Hayvan yetiştiriciliği 16 13 17
Veterinerlik 14 16 15
Tıp 16 17 13
Mühendislik Bilimi Mühendislik 19 12 7
Bilgisayar Bilimleri 20 18 9
Materyal Bilimi 19 11 7
Kimya Mühendisliği 19 8 5
Enerji 22 12 8
Yer Bilimleri (jeoloji) 18 16 25
Çevre Bilimi 23 17 13
Disiplinler Arası Bilim Disiplerarası bilim 36 29 6
Nörobilim 21 19 14
Sosyal Bilimler Sosyal Bilimler 19 32 15
Ekonomi-Ekonometri ve Finans 25 35 13
Sanat ve İnsan Bilimler, 25 36 23
Genelde Bütün Alanlarda 19 16 13

Tablo 2’de her üç ülkenin belirli bilim disiplinleri içindeki yerlerinin dünyadaki yeri karşılatıldığında ise İran ve G. Kore’nin Türkiye’nin önünde olduğu görülüyor.

2017 yılı verilerine göre Tablo 2’de de görüldüğü gibi Türkiye temel bilimler, tarım ve yer bilimlerinde 20. sıranın üzerinde yer alıyordu ve bir tek veterinerlik alanında 14. sırada ve Tıp alanında da 16 sırada yer almaktadır. Genel olarak 19. sırada yer almaktayız. Temel bilimlerde, G. Kore dünyadaki ilk 10 ülke arasında yer alırken,  İran ilk 11-17 ülke sıralamasında ve Türkiye ise ilk 18-23 ülke sıralamasında yer almaktadır.

Uygulamalı bilimler olan tarım, veterinerlik ve tıp bilimlerinde Tıp biliminde Iranın önünde ancak diğer alanlarda İran ve G. Kore ile benzer sıralamalarda yer almaktadırlar. Mühendislik alanlarında G Kore açık ara önde ve İran Türkiye’nin çok önünde yer almaktadır. Özellikle kimya mühendisliği ve malzeme bilimi ki günümüzün en çok çalışılan alanlarda Türkiye G. Kore ve İran’ın çok gerisinde yer almaktadır. Disiplinler arası bilimsel çalışmalarda Türkiye İran’ın gerisinde yer almaktadır.

Sosyal Bilimlerde ise G. Kore Türkiye’den önce ancak İran Türkiye’nin en çok gerisinde yer almaktadır.

SJR verilerinde Türkiye G. Kore ve İran ile bilimsel yayınlar yönünden kıyaslandığında Türkiye G Kore’nin ve İran’ın gerisinde kaldığı görülmektedir. Türkiye tıp alanındaki yayınlarda yıllar itibarı ile artış gösterdiği görülüyor. Temel bilimler, mühendislik ve tarım biliminde halen bir yerimiz var ancak bazı alanlarda çok gerilerde izlemekteyiz.


Son yıllarda en azında kendi çalışma alanım olan tarım bilimlerinde çok sayıda İranlı öğrencinin yurt dışında çok iyi doktoralar yaptığını ve yayınlar çıkardığını okuyoruz. Türkiye gelen İranlı öğrencilerin farkındalıkları, sorumluluk bilinci ve çalışma disiplini de gözlerden kaçmıyor. Ayrıca mühendislik ve teknoloji alanında da önemli araştırmalar yaptığını biliyoruz. Güney Kore çok istikrarlı bir şekilde kendi yerini korumakla birlikte bilimsel makalelere yapılan atıflarda da önemli bir yerde duruyor.

Türkiye’nin 1990’lı yıların başından itibaren ciddi bir yayın üretimine geçtiği ve 2010 yılına kadar yüksek bir eğim ile artış sağladığı ancak daha sonraları bu artışın düştüğü görülüyor.

Bir diğer sorunda atıf almayan yayınlarımızın sayısında yılar içinde artma göstermesidir. Tablo 3 ve JSR verilerine göre Türkiye’deki bilimsel makalelerin kalitelerinde geriye doğu bir gidişatı gösteriyor. Bir diğer ifade ile 1996 yılında yapılan 5650 yayından 194 tanesi hiç atıf almaz iken 2016 yılında yapılmış olan 44173 yayından 3916 yayın atıf almamış. Oransal olarak da yayınların atıf almama durumu yılar itibarı ile artma eğilimi göstermektedir. 1996 yılında yapılan yayınların % 3.4 atıf almaz iken, 2016 yılında yapılan yayınların % 9 hiç atıf almamış görülüyor.

Bu durum Türkiye’deki yayınların kalitesi ve yayınların dünya araştırıcıları tarafından dikkate alına bilirliği bakımından üzerinde çalışılması gereken bir konudur. Türkiye 1996 yılından 2016 yılına kadarki sürede her ne kadar bilimsel makale sayılarını artırmış olsa da makalelere yapılan atıfların sayısında ciddi bir düşüş görülmektedir. 1996 yılında yayın başına ortalama 12.4 atıf alırken 2016 yılında 0.64 atıf alınmıştır. Yayın başına azalma 2010 yılından sonra ciddi düşüşe gerçekleşmiş ve 2016 yılı verileri ile neredeyse Türkiye adresli yayınlara atıf yapılmamıştır. Bu durumun zaman içerisinde değişeceği beklenebilir ancak yine de kaliteli yayınlar kısa sürede atıf alabilmektedirler.

Tablo 3. Türkiye’de 1996-2016 yılları arasında yayınlana bilimsel makaleler, makalelere yapılan atıflar ve makale başına yapılan atıflar.

 

 

Yıllar

Dünyadaki Sıralama Yıllık yayın sayısı Atıf yapılan yayın sayıları Atıf yapılmayan yayın sayıları ve yüzdeler Atıflar Kendi yayınlarına yapılan atıflar Yayın başına atıf
1996 27 5650 5456 194 (%3,4) 69853 18875 12,36
2000 25 8044 7608 436 (%5.4) 142963 33798 17,77
2005 20 20576 19551 1025 (%5.0) 325787 72332 15,83
2010 18 32837 31027 1810 (%5.6) 291837 71148 8,89
2013 19 39605 36413 3192 (%8.1) 195895 49953 4,95
2016 17 44173 40257 3916 (%8.9) 28069 7312 0,64
1996-2016 20 485366 453565 31801(%6.7) 4414662 1039323 9,1

Tablo 4’de 1996-2016 yılları arasındaki 20 yıllık dönemin Türkiye’nin de içinde bulunduğu dünyada en çok yayın yapan ilk 32 ülkelerin yayın sayıları atıfları ve atıf başına düşen yayınları araştırıldı.

Dünyadaki toplam yayın sayıları üzerinden ortalama olarak Türkiye’nin yeri 20 sırada ve İran 22 sırada ve G. Kore 12 sırada, yer almaktadır. Son on yılda G. Kore dünyadaki yerini korurken, Türkiye ve İran iki basamak gerilemiş görülüyorlar. Bu arada gelişmiş ülkelerin yerlerini korudukları ancak İran gibi ülkelerin büyük sıçramalar yaptıkları görülüyor.

2016 yılı verileri itibarı ile ABD açık ara önde bunu Çin, İngiltere, Almanya ve Japonya izlemektedir. Avrupa’nın gelişmiş ve düşük nüfuslu ülkelerinin bilimsel yayın sayıları Türkiye kıyasla sayıca az, ancak makalelerin almış olduğu atıf durumu ve H indeksleri çok yüksek olduğu görülüyor. Tablo 4’de görüleceği gibi Rusya ve İran’ın ardından en düşük yayın başına atıf alan yayınlar ülkemizde yapılmaktadır. Rusya bilim ve teknoloji alanında ileri olmasına rağmen bilimsel makale üretimi bakımından 13 sırada yer almaktadır. Muhtemeldir ki bazı yayınları kendi dillerinde yapmaktalar.

Dünyanın diğer ülkelerinde yapılan yayın sayıları Türkiye’den yayınlanan makale sayılarından daha düşükte olsa, alına atıf sayıları ve H indeksleri daha yüksek görülmektedir.

Tablo 4. 1996-2017 yılları arasında değişik ülkelerin toplam bilimsel makale sayıları, atıf sayıları yayın başına ortalama atıf sayışları.

Sıra  Ülke Yayın Atıf alacak yayınlar Atıf sayıları Kendine atıf Yayın başına atıf H indeksi
1 ABD 11036243 9875662 267612868 122087837 24,25 2077
2 Çin 5133924 5052579 39244368 21831514 7,64 712
3 UK 3150874 2705067 68803194 15755046 21,84 1281
4 Almanya 2790169 2590028 54834760 13548169 19,65 1131
5 Japonya 2539441 2437565 39049963 10407744 15,38 920
6 Fransa 1967157 1837639 37865266 8085273 19,25 1023
7 Kanada 1594391 1446619 34945308 6216383 21,92 1033
8 İtalya 1583746 1451214 28548485 6597300 18,03 898
9 Hindistan 1472192 1379217 12637866 4329674 8,58 521
10 İspanya 1256556 1156724 20661273 4705368 16,44 775
11 Avustralya 1226552 1093833 23347703 4866812 19,04 848
12 Güney Kore 1004042 973360 12299582 2501499 12,25 576
13 Rusya 956025 936928 6758715 2144568 7,07 503
14 Hollanda 886135 806509 22670416 3483031 25,58 893
15 Brezilya 834526 794371 8714980 2887006 10,44 489
16 İsviçre 650079 598455 17229374 2208073 26,5 866
17 Tavan 614487 593852 7746794 1530538 12,61 437
18 İsveç 600233 557344 14593911 2136863 24,31 778
19 Polonya 580205 558878 5763359 1465411 9,93 479
20 Türkiye 531899 496582 5048456 1164227 9,49 368
21 Belçika 485937 448557 10725773 1418742 22,07 702
22 İran 448079 434656 3369979 1232563 7,52 257
23 Avusturya 355418 326297 8873574 1206436 24,97 662
24 Danimarka 354524 326433 6998066 892664 19,74 577
25 İsrail 346372 319737 7806952 1004710 22,54 624
26 Finlandiya 305791 286738 6717452 983229 21,97 571
27 Yunanistan 292956 282474 3163668 704584 10,8 396
28 Çekoslovakya 290718 266402 4512105 677290 15,52 434
29 Meksika 284868 269516 3261821 645436 11,45 378
30 Norveç 281530 254884 5617199 835879 19,95 526
31 Polonya 270634 251622 3832603 700532 14,16 416
32 Singapur 265452 246176 4786877 557083 18,03 492

 

Sonuç olarak günümüzde gelişmişliğin temel dayanağı bilim ve teknolojini üretimine dayanmaktadır.

Bilim ve teknoloji üreten ülkelerin başarısı da eğim-bilime, yaratıcı teknolojiye verdikleri önem ve bu iş için harcana paraya dayanmaktadır. Kore’nin GSMH içinde bilim ve AR-Ge’ye harcadığı bütçe %3’ün üzerinde. İran bu konuda son yıllarda ciddi kaynak ayırmaktadır. Türkiye son 15 yılda  % 1’in altında bir GSMH bütçesi araştırmaya destek sağlamaktadır. Doğal olarak bilimsel araştırmaya ayrılan bütçeler ve önemle bilimsel yayın sayıları ve kalitesi arasında da göreceli bir ilişki bulunmaktadır.

Bu bağlamda son yıllarda Türkiye adresli bilimsel makale sayılarının artığı ancak kalitenin ise hızla düştüğü görülmektedir. Aslında konunun YÖK ve Üniversiteler bazında bütün olarak ele alınmasında yarar var. Son 20 yıllık genel bir değerlendirme yapıldığında Türkiye üniversitelerinde bilim yapma potansiyeli akademisyen başına yapılan yayın sayıları, alanlara göre yayınların dağılımı ve bunların ülkemiz bilimine ve üniversitelerine katkılarının sorgulanır nitelikte olduğu anlaşılıyor. Özellikle 2010 yılı sonrası yayınlanan bilimsel makalelerin niteliği ve uluslararası düzeyde kabul görme durumu gittikçe azalma eğilimindedir.


Mevcut göstergeler sayısal olarak büyüdüğümüzü, ancak kalite olarak gerilediğimizi göstermektedir. Bu veriler ışığında bilim ve yayın politikamızın yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir.  Ayrıca son üç yıldır uygulanan akademik performansın da önümüzdeki yıllarda Türkiye adresli yayınların daha düşük etki faktörlü derilerde daha düşük atıf alma durumu ile karşı karşıya kalacağı endişesi oluşmaya başladı. Performans kriterlerini yerine getirmek için son yıllarda artan uluslararası ancak yerelde düzenlenen kongreler ve buralarda sunulan verilerin daha düşük etki faktörüne sahip dergilerde yayın yapılması girişimleri Türkiye kökenli bilimsel yayınların netliğine ciddi zarar vereceğe benziyor.

TÜBİTAK’ın son bilimsel projesi: Tillo Evliyalarının Kerametleri


Prof. Dr. İbrahim Ortaş
Prof. Dr. İbrahim Ortaş, 1985 Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi mezunu. 1986 yılında Şanlıurfa Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsünde araştırmacı olarak çalıştı. 1987 yılında Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi'nde Araştırma Görevlisi olarak çalışmaya başladı. 1990-1994 yılları arasında İngiltere’de Reading Üniversitesi'nde doktorasını tamamladı. İbrahim Ortaş, halen Profesör olarak Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü'nde araştırma, eğitim ve öğretim faaliyetlerini sürdürmektedir.