Dünyadaki bilimsel araştırmalardan çıkarılan yayınların neresindeyiz dediğimizde; somut veriler üzerinden maalesef yerimizin 2005 yılından bu yana çok değişmediği görülüyor.
Bilimsel yayınlar yönünden Türkiye’nin dünyadaki yeri nedir?Scientific Journal Rankings (SJR) verilerine göre Türkiye, dünya sıralamasında 18-20. sıra aralığında bulunuyor. Bu arada dünyada her gün, hakemli dergilerde 6.800 makale yayımlanıyor. Türkiye adresli yayınların sayısı göreceli olarak artıyor ancak dünya devletleri arasındaki oranı ve yeri çok az ilerliyor.
Türkiye 1996 yılında 27. sıradan 20 yıllık aradan sonra 2016 yılında 17. Sıraya, 2017 yılında ise 19. sırada ve ortalama üzerinden de 20. sırada yer aldı.
İran ise aynı dönemde 53. sıradan 16. sıraya ve ortalamada ise 22. sıraya yükseldi.
Güney Kore ise bu süre zarfında 20. sıralardan 12-13 bandına ilerledi.
Yüzak (2018, HBT sayı 110, 4 Mayıs 2018) tarafından yayınlana “Dünyada Bilim Nerede” başlıklı raporda 2006-2016 yılları arasında dünya bilimsel ve Mühendislik alanlarındaki makalelerdeki, değişimlerde İran’ın 15 sırada ve Türkiye’nin 16. sıralamada yer aldığı görülmektedir. Beklenildiği gibi İran daha çok mühendislik alanlarında son yıllarda önemli çalışmalar yamaya yönelmiştir. Ayrıca yurt dışına giden öğrencilerinde çoğunlukla mühendislik ve tıp okuduğunu uzun zamandır gözlemekteyiz.
Tablo 1. Türkiye, İran ve Güney Kore’nin 1996 -2017 yılları arasındaki bilimsel makale üretiminde Dünya sıralamasındaki yerleri:
| Yıllar | Türkiye | İran | G. Kore |
| 1996 | 27 | 53 | 20 |
| 2000 | 25 | 48 | 15 |
| 2005 | 20 | 34 | 13 |
| 2010 | 18 | 21 | 12 |
| 2013 | 19 | 18 | 12 |
| 2016 | 17 | 16 | 12 |
| 2017 | 19 | 16 | 13 |
| 1996-2016 | 20 | 22 | 12 |
Tablo 1’da da görüldüğü üzere Göstergeler İran’ın son yıllarda yaptığı ataklar ile belirli alanlarda önemli gelişme kaydederek Türkiye’nin Önüne geçmiştir. İran’ın geçirdiği 1979 devrimi ve onu izleyen yıllarda Irak ile yaşadığı savaş koşulları dikkatle alındığında son yılarda toparlandığı görülüyor. Burada İran bizi neden geçti değil tamamen ülkemizdeki bilimsel gelişmelerin durumunu belirlemek ve bizim ile benzer ekonomilere sahip ülkeler ile kıyaslamak için bu örnek verilmiştir.
Tablo 2. Türkiye, İran ve Güney Kore’nin 2017 yıl verileri üzerinden temel bilimler ve sağlık alanında dünya sıralamasındaki yerleri:
| Bilim Alanları | Alt Bilim Alanlar | Türkiye | İran | G. Kore |
| Temel Bilimler | Fizik-Astronomi | 21 | 13 | 10 |
| Kimya | 20 | 11 | 9 | |
| Biyokimya, Genetik ve Moleküler Biyoloji | 23 | 17 | 10 | |
| Matematik | 18 | 16 | 25 | |
| Uygulamalı | Tarım ve biyoloji bilimleri | 28 | 20 | 14 |
| Bilimler | Tarım ve Bitki Bilimi | 19 | 11 | 15 |
| Hayvan yetiştiriciliği | 16 | 13 | 17 | |
| Veterinerlik | 14 | 16 | 15 | |
| Tıp | 16 | 17 | 13 | |
| Mühendislik Bilimi | Mühendislik | 19 | 12 | 7 |
| Bilgisayar Bilimleri | 20 | 18 | 9 | |
| Materyal Bilimi | 19 | 11 | 7 | |
| Kimya Mühendisliği | 19 | 8 | 5 | |
| Enerji | 22 | 12 | 8 | |
| Yer Bilimleri (jeoloji) | 18 | 16 | 25 | |
| Çevre Bilimi | 23 | 17 | 13 | |
| Disiplinler Arası Bilim | Disiplerarası bilim | 36 | 29 | 6 |
| Nörobilim | 21 | 19 | 14 | |
| Sosyal Bilimler | Sosyal Bilimler | 19 | 32 | 15 |
| Ekonomi-Ekonometri ve Finans | 25 | 35 | 13 | |
| Sanat ve İnsan Bilimler, | 25 | 36 | 23 | |
| Genelde Bütün Alanlarda | 19 | 16 | 13 |
Tablo 2’de her üç ülkenin belirli bilim disiplinleri içindeki yerlerinin dünyadaki yeri karşılatıldığında ise İran ve G. Kore’nin Türkiye’nin önünde olduğu görülüyor.
2017 yılı verilerine göre Tablo 2’de de görüldüğü gibi Türkiye temel bilimler, tarım ve yer bilimlerinde 20. sıranın üzerinde yer alıyordu ve bir tek veterinerlik alanında 14. sırada ve Tıp alanında da 16 sırada yer almaktadır. Genel olarak 19. sırada yer almaktayız. Temel bilimlerde, G. Kore dünyadaki ilk 10 ülke arasında yer alırken, İran ilk 11-17 ülke sıralamasında ve Türkiye ise ilk 18-23 ülke sıralamasında yer almaktadır.
Uygulamalı bilimler olan tarım, veterinerlik ve tıp bilimlerinde Tıp biliminde Iranın önünde ancak diğer alanlarda İran ve G. Kore ile benzer sıralamalarda yer almaktadırlar. Mühendislik alanlarında G Kore açık ara önde ve İran Türkiye’nin çok önünde yer almaktadır. Özellikle kimya mühendisliği ve malzeme bilimi ki günümüzün en çok çalışılan alanlarda Türkiye G. Kore ve İran’ın çok gerisinde yer almaktadır. Disiplinler arası bilimsel çalışmalarda Türkiye İran’ın gerisinde yer almaktadır.
Sosyal Bilimlerde ise G. Kore Türkiye’den önce ancak İran Türkiye’nin en çok gerisinde yer almaktadır.
SJR verilerinde Türkiye G. Kore ve İran ile bilimsel yayınlar yönünden kıyaslandığında Türkiye G Kore’nin ve İran’ın gerisinde kaldığı görülmektedir. Türkiye tıp alanındaki yayınlarda yıllar itibarı ile artış gösterdiği görülüyor. Temel bilimler, mühendislik ve tarım biliminde halen bir yerimiz var ancak bazı alanlarda çok gerilerde izlemekteyiz.
Son yıllarda en azında kendi çalışma alanım olan tarım bilimlerinde çok sayıda İranlı öğrencinin yurt dışında çok iyi doktoralar yaptığını ve yayınlar çıkardığını okuyoruz. Türkiye gelen İranlı öğrencilerin farkındalıkları, sorumluluk bilinci ve çalışma disiplini de gözlerden kaçmıyor. Ayrıca mühendislik ve teknoloji alanında da önemli araştırmalar yaptığını biliyoruz. Güney Kore çok istikrarlı bir şekilde kendi yerini korumakla birlikte bilimsel makalelere yapılan atıflarda da önemli bir yerde duruyor.
Türkiye’nin 1990’lı yıların başından itibaren ciddi bir yayın üretimine geçtiği ve 2010 yılına kadar yüksek bir eğim ile artış sağladığı ancak daha sonraları bu artışın düştüğü görülüyor.
Bir diğer sorunda atıf almayan yayınlarımızın sayısında yılar içinde artma göstermesidir. Tablo 3 ve JSR verilerine göre Türkiye’deki bilimsel makalelerin kalitelerinde geriye doğu bir gidişatı gösteriyor. Bir diğer ifade ile 1996 yılında yapılan 5650 yayından 194 tanesi hiç atıf almaz iken 2016 yılında yapılmış olan 44173 yayından 3916 yayın atıf almamış. Oransal olarak da yayınların atıf almama durumu yılar itibarı ile artma eğilimi göstermektedir. 1996 yılında yapılan yayınların % 3.4 atıf almaz iken, 2016 yılında yapılan yayınların % 9 hiç atıf almamış görülüyor.
Bu durum Türkiye’deki yayınların kalitesi ve yayınların dünya araştırıcıları tarafından dikkate alına bilirliği bakımından üzerinde çalışılması gereken bir konudur. Türkiye 1996 yılından 2016 yılına kadarki sürede her ne kadar bilimsel makale sayılarını artırmış olsa da makalelere yapılan atıfların sayısında ciddi bir düşüş görülmektedir. 1996 yılında yayın başına ortalama 12.4 atıf alırken 2016 yılında 0.64 atıf alınmıştır. Yayın başına azalma 2010 yılından sonra ciddi düşüşe gerçekleşmiş ve 2016 yılı verileri ile neredeyse Türkiye adresli yayınlara atıf yapılmamıştır. Bu durumun zaman içerisinde değişeceği beklenebilir ancak yine de kaliteli yayınlar kısa sürede atıf alabilmektedirler.
Tablo 3. Türkiye’de 1996-2016 yılları arasında yayınlana bilimsel makaleler, makalelere yapılan atıflar ve makale başına yapılan atıflar.
|
Yıllar |
Dünyadaki Sıralama | Yıllık yayın sayısı | Atıf yapılan yayın sayıları | Atıf yapılmayan yayın sayıları ve yüzdeler | Atıflar | Kendi yayınlarına yapılan atıflar | Yayın başına atıf | ||||
| 1996 | 27 | 5650 | 5456 | 194 (%3,4) | 69853 | 18875 | 12,36 | ||||
| 2000 | 25 | 8044 | 7608 | 436 (%5.4) | 142963 | 33798 | 17,77 | ||||
| 2005 | 20 | 20576 | 19551 | 1025 (%5.0) | 325787 | 72332 | 15,83 | ||||
| 2010 | 18 | 32837 | 31027 | 1810 (%5.6) | 291837 | 71148 | 8,89 | ||||
| 2013 | 19 | 39605 | 36413 | 3192 (%8.1) | 195895 | 49953 | 4,95 | ||||
| 2016 | 17 | 44173 | 40257 | 3916 (%8.9) | 28069 | 7312 | 0,64 | ||||
| 1996-2016 | 20 | 485366 | 453565 | 31801(%6.7) | 4414662 | 1039323 | 9,1 | ||||
Tablo 4’de 1996-2016 yılları arasındaki 20 yıllık dönemin Türkiye’nin de içinde bulunduğu dünyada en çok yayın yapan ilk 32 ülkelerin yayın sayıları atıfları ve atıf başına düşen yayınları araştırıldı.
Dünyadaki toplam yayın sayıları üzerinden ortalama olarak Türkiye’nin yeri 20 sırada ve İran 22 sırada ve G. Kore 12 sırada, yer almaktadır. Son on yılda G. Kore dünyadaki yerini korurken, Türkiye ve İran iki basamak gerilemiş görülüyorlar. Bu arada gelişmiş ülkelerin yerlerini korudukları ancak İran gibi ülkelerin büyük sıçramalar yaptıkları görülüyor.
2016 yılı verileri itibarı ile ABD açık ara önde bunu Çin, İngiltere, Almanya ve Japonya izlemektedir. Avrupa’nın gelişmiş ve düşük nüfuslu ülkelerinin bilimsel yayın sayıları Türkiye kıyasla sayıca az, ancak makalelerin almış olduğu atıf durumu ve H indeksleri çok yüksek olduğu görülüyor. Tablo 4’de görüleceği gibi Rusya ve İran’ın ardından en düşük yayın başına atıf alan yayınlar ülkemizde yapılmaktadır. Rusya bilim ve teknoloji alanında ileri olmasına rağmen bilimsel makale üretimi bakımından 13 sırada yer almaktadır. Muhtemeldir ki bazı yayınları kendi dillerinde yapmaktalar.
Dünyanın diğer ülkelerinde yapılan yayın sayıları Türkiye’den yayınlanan makale sayılarından daha düşükte olsa, alına atıf sayıları ve H indeksleri daha yüksek görülmektedir.
Tablo 4. 1996-2017 yılları arasında değişik ülkelerin toplam bilimsel makale sayıları, atıf sayıları yayın başına ortalama atıf sayışları.
| Sıra | Ülke | Yayın | Atıf alacak yayınlar | Atıf sayıları | Kendine atıf | Yayın başına atıf | H indeksi |
| 1 | ABD | 11036243 | 9875662 | 267612868 | 122087837 | 24,25 | 2077 |
| 2 | Çin | 5133924 | 5052579 | 39244368 | 21831514 | 7,64 | 712 |
| 3 | UK | 3150874 | 2705067 | 68803194 | 15755046 | 21,84 | 1281 |
| 4 | Almanya | 2790169 | 2590028 | 54834760 | 13548169 | 19,65 | 1131 |
| 5 | Japonya | 2539441 | 2437565 | 39049963 | 10407744 | 15,38 | 920 |
| 6 | Fransa | 1967157 | 1837639 | 37865266 | 8085273 | 19,25 | 1023 |
| 7 | Kanada | 1594391 | 1446619 | 34945308 | 6216383 | 21,92 | 1033 |
| 8 | İtalya | 1583746 | 1451214 | 28548485 | 6597300 | 18,03 | 898 |
| 9 | Hindistan | 1472192 | 1379217 | 12637866 | 4329674 | 8,58 | 521 |
| 10 | İspanya | 1256556 | 1156724 | 20661273 | 4705368 | 16,44 | 775 |
| 11 | Avustralya | 1226552 | 1093833 | 23347703 | 4866812 | 19,04 | 848 |
| 12 | Güney Kore | 1004042 | 973360 | 12299582 | 2501499 | 12,25 | 576 |
| 13 | Rusya | 956025 | 936928 | 6758715 | 2144568 | 7,07 | 503 |
| 14 | Hollanda | 886135 | 806509 | 22670416 | 3483031 | 25,58 | 893 |
| 15 | Brezilya | 834526 | 794371 | 8714980 | 2887006 | 10,44 | 489 |
| 16 | İsviçre | 650079 | 598455 | 17229374 | 2208073 | 26,5 | 866 |
| 17 | Tavan | 614487 | 593852 | 7746794 | 1530538 | 12,61 | 437 |
| 18 | İsveç | 600233 | 557344 | 14593911 | 2136863 | 24,31 | 778 |
| 19 | Polonya | 580205 | 558878 | 5763359 | 1465411 | 9,93 | 479 |
| 20 | Türkiye | 531899 | 496582 | 5048456 | 1164227 | 9,49 | 368 |
| 21 | Belçika | 485937 | 448557 | 10725773 | 1418742 | 22,07 | 702 |
| 22 | İran | 448079 | 434656 | 3369979 | 1232563 | 7,52 | 257 |
| 23 | Avusturya | 355418 | 326297 | 8873574 | 1206436 | 24,97 | 662 |
| 24 | Danimarka | 354524 | 326433 | 6998066 | 892664 | 19,74 | 577 |
| 25 | İsrail | 346372 | 319737 | 7806952 | 1004710 | 22,54 | 624 |
| 26 | Finlandiya | 305791 | 286738 | 6717452 | 983229 | 21,97 | 571 |
| 27 | Yunanistan | 292956 | 282474 | 3163668 | 704584 | 10,8 | 396 |
| 28 | Çekoslovakya | 290718 | 266402 | 4512105 | 677290 | 15,52 | 434 |
| 29 | Meksika | 284868 | 269516 | 3261821 | 645436 | 11,45 | 378 |
| 30 | Norveç | 281530 | 254884 | 5617199 | 835879 | 19,95 | 526 |
| 31 | Polonya | 270634 | 251622 | 3832603 | 700532 | 14,16 | 416 |
| 32 | Singapur | 265452 | 246176 | 4786877 | 557083 | 18,03 | 492 |
Sonuç olarak günümüzde gelişmişliğin temel dayanağı bilim ve teknolojini üretimine dayanmaktadır.
Bilim ve teknoloji üreten ülkelerin başarısı da eğim-bilime, yaratıcı teknolojiye verdikleri önem ve bu iş için harcana paraya dayanmaktadır. Kore’nin GSMH içinde bilim ve AR-Ge’ye harcadığı bütçe %3’ün üzerinde. İran bu konuda son yıllarda ciddi kaynak ayırmaktadır. Türkiye son 15 yılda % 1’in altında bir GSMH bütçesi araştırmaya destek sağlamaktadır. Doğal olarak bilimsel araştırmaya ayrılan bütçeler ve önemle bilimsel yayın sayıları ve kalitesi arasında da göreceli bir ilişki bulunmaktadır.
Bu bağlamda son yıllarda Türkiye adresli bilimsel makale sayılarının artığı ancak kalitenin ise hızla düştüğü görülmektedir. Aslında konunun YÖK ve Üniversiteler bazında bütün olarak ele alınmasında yarar var. Son 20 yıllık genel bir değerlendirme yapıldığında Türkiye üniversitelerinde bilim yapma potansiyeli akademisyen başına yapılan yayın sayıları, alanlara göre yayınların dağılımı ve bunların ülkemiz bilimine ve üniversitelerine katkılarının sorgulanır nitelikte olduğu anlaşılıyor. Özellikle 2010 yılı sonrası yayınlanan bilimsel makalelerin niteliği ve uluslararası düzeyde kabul görme durumu gittikçe azalma eğilimindedir.
Mevcut göstergeler sayısal olarak büyüdüğümüzü, ancak kalite olarak gerilediğimizi göstermektedir. Bu veriler ışığında bilim ve yayın politikamızın yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. Ayrıca son üç yıldır uygulanan akademik performansın da önümüzdeki yıllarda Türkiye adresli yayınların daha düşük etki faktörlü derilerde daha düşük atıf alma durumu ile karşı karşıya kalacağı endişesi oluşmaya başladı. Performans kriterlerini yerine getirmek için son yıllarda artan uluslararası ancak yerelde düzenlenen kongreler ve buralarda sunulan verilerin daha düşük etki faktörüne sahip dergilerde yayın yapılması girişimleri Türkiye kökenli bilimsel yayınların netliğine ciddi zarar vereceğe benziyor.
