Bilim dünyasının heyecanla beklediği açıklama yapıldı. Bugüne kadar ilk kez çekilen kara delik (black hole) fotoğrafı kamuoyu ile paylaşıldı. İşte o görüntüler…
Avrupa Güney Gözlemevi bugün uzay ile ilgili çığır açacak bir basın toplantısı düzenledi. Bilim dünyasında çığır açacak bir gelişme yaşandı. ABD Ulusal Bilim Vakfı’na bağlı ve Avrupa Birliği fon destekli astrofizikçiler; bugün yaptıkları açıklama ile kara deliğin varlığının kanıtlandığını belirterek efsanelere konu olan kara deliğin fotoğrafını yayınladılar.
ABD Ulusal Bilim Vakfı, 2012 yılında kara deliğin çevresini gözlemlemek için kurulan Avrupa Birliği (AB) destekli Event Horizon Teleskobu‘ndan (EHT) elde edilen kara delik fotoğrafları ve araştırma sonuçlarını Brüksel Avrupa Birliği Komisyonundan dünyayla paylaştı.
ABD Ulusal Bilim Vakfı’na bağlı ve Avrupa Birliği fon destekli astrofizikçiler, kara deliğin çevresini gözlemlemek için kurulan Event Horizon Teleskobu’ndan (EHT) elde edilen kara delik fotoğrafını ve araştırma sonuçlarını; Avrupa Komisyonu Bilimsel Araştırma ve İnovasyon Komiseri Carlos Moedas ve 5 bilim insanı tarafından düzenlenen basın toplantısında açıkladı.
Bilim insanları arasında Nijmegen Radboud Üniversitesinden Heino Falcke, Frankfurt Goethe Üniversitesinden Luciano Rezzolla ve Planck Radyo Astronomi Enstitüsünden Michael Kramer gibi isimler yer aldı.
Uluslararası Olay Ufku Teleskobu projesi kapsamında bir araya gelen bilim adamları, Dünya’ya 53 milyon ışık yılı mesafedeki Başak (Virgo) takım yıldızındaki M87 Galaksi’sinin merkezindeki süper masif kara deliğin fotoğrafını yayımladı. Fotoğrafta kara deliğin “olay ufku” olarak adlandırılan, kütle çekiminin en güçlü olduğu eşik bölgesi görülebiliyor.
Avrupalı bilim insanlarının katkısı sayesinde, kara deliklerin varlığının sadece teorik olmaktan çıktığını ifade eden Avrupa Komisyonu Bilimsel Araştırma ve İnovasyon Komiseri Carlos Moedas, dünyanın çeşitli ülkeleriyle yürütülen ortaklaşa çalışmaların potansiyelinin ilerletebilineceğine dikkat çekti.
Tarihe geçen o fotoğraf:
Basın toplantısında söz alan Avrupa Araştırma Konseyinin Başkanı Profesör Jean-Pierre Bourguignon ise bu ilham verici keşfi yapan ve bilginin sınırlarını zorlayan dünya çapındaki bilim insanları tebrik etti. Bourguignon ayrıca AB’nin de finansman açısından verdiği destek için memnun olduklarını vurguladı.
Kara delik nedir?
Kara delik, astrofizikte çekim alanı her türlü maddesel oluşumun ve ışınımın kendisinden kaçmasına izin vermeyecek derecede güçlü olan kütlesi büyük bir kozmik cisimdir. Kara delikler Einstein’ın genel görelilik (izâfiyet) kuramıyla tanımlanmışlardır. Doğrudan gözlemlenememekle birlikte, çeşitli dalga boylarını kullanan dolaylı gözlem teknikleri sayesinde keşfedilmişlerdir.
Kara delik, astrofizikte, çekim alanı her türlü maddesel oluşumun ve ışınımın kendisinden kaçmasına izin vermeyecek derecede güçlü olan, kütlesi büyük bir kozmik cisimdir. Kara delik, uzayda belirli nicelikteki maddenin bir noktaya toplanması ile meydana gelen bir nesnedir de denilebilir.
Bu tür nesneler ışık yaymadıklarından kara olarak nitelenirler. Kara deliklerin, “tekillik”leri dolayısıyla, üç boyutlu olmadıkları, sıfır hacimli oldukları kabul edilir. Karadeliklerin içinde zamanın ise yavaş aktığı veya akmadığı tahmin edilmektedir. Kara delikler Einstein’ın genel görelilik kuramıyla tanımlanmışlardır. Doğrudan gözlemlenememekle birlikte, çeşitli dalga boylarını kullanan dolaylı gözlem teknikleri sayesinde keşfedilmişlerdir.
Bu teknikler aynı zamanda çevrelerinde sürüklenen oluşumların da incelenme olanağını sağlamıştır. Örneğin, bir kara deliğin potansiyel kuyusunun çok derin olması nedeniyle yakın çevresinde oluşacak yığılma diskinin üzerine düşen maddeler diskin çok yüksek sıcaklıklara erişmesine neden olacak, bu da diskin (ve dolaylı olarak kara deliğin) yayılan x-ışınları sayesinde saptanmasını sağlayacaktır.
Günümüzde, kara deliklerin varlığı, ilgili bilimsel topluluğun (astrofizikçiler ve kuramsal fizikçilerden oluşan) hemen hemen tüm bireyleri tarafından onaylanarak kesinlik kazanmış durumdadır.
Kara delik kavramı ilk kez nasıl ortaya çıktı?
Kara delik kavramı ilk olarak 18. yüzyıl sonunda, Newton’un evrensel çekim kanunu kapsamında doğmuştur denebilir. Fakat o dönemde mesele yalnızca “kaçış hızı” ışık hızından daha büyük olmasını sağlayacak derecede kütleli cisimlerin var olup olmadığını bilmekti.
Dolayısıyla kara delik kavramı ancak 20. yüzyılın başlarında ve özellikle Albert Einstein’ın genel görelilik kuramının ortaya atılmasıyla fantastik bir kavram olmaktan çıkmıştır. Einstein’ın çalışmalarının yayımlanmasından kısa süre sonra, Karl Schwarzschild tarafından, “Einstein alan denklemleri”nin merkezî bir kara deliğin varlığını içeren bir çözümü yayımlanmıştı.
Bununla birlikte kara delikler üzerine ilk temel çalışmalar, varlıkları hakkındaki ilk sağlam belirtilerin gözlemlerini izleyen 1960’lı yıllara dayanır. Kara delik içeren bir cismin ilk gözlemi, 1971’de Uhuru uydusu tarafından yapıldı.
Uydu Kuğu takımyıldızının en parlak yıldızı olan Cygnus X-1 çift yıldızında bir X ışınları kaynağı olduğunu saptamıştı. Fakat “kara delik” terimi daha önceden, 1960’lı yıllarda Amerikalı fizikçi John Wheelervasıtasıyla ortaya atılmıştı. Bu terimin terminolojiye yerleşmesinden önce ise kara delikler için “Schwarzschild cismi” ve “kapalı yıldız” terimleri kullanıldı.
Kaynaklar:
- USA National Science Foundation – nsf.gov
- Event Horizon Telescope – eventhorizontelescope.org
