Tarımda kullanılan ölümcül tehlike: 41 pestisit etken maddesi

Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın üniversitelerden görüş istediği, tarımda kullanılan 41 pestisit etken maddesinin yol açtığı zararları açıkladı.

Tarımda kullanılan ölümcül tehlike: 41 pestisit etken maddesi!

Tarım ve Orman Bakanlığı üniversitelere gönderdiği bir yazı ile ülkemiz tarımında kullanılan 41 adet pestisit etken maddesinin kullanımdan kaldırılmasının gerekip gerekmediği hakkında görüş istedi.

Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği ve Avrupa Pestisit Eylem Ağı tarafından yürütülmekte olan Zehirsiz Sofralar Projesi kapsamında bir araya gelen 100’ü aşkın sivil kuruluş ve inisiyatifin oluşturduğu Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, Kasım 2019’da Zehirsiz Kampanya’yı başlatmış; pestisitlerin zararlarına dikkat çekerek, Türkiye’de kademeli olarak azaltılarak yasaklanmasını ve doğa dostu üretim yapan çiftçilerin kullandığı yöntemlerinin yaygınlaştırılmasını talep etmişti.

Avrupa Birliği tarafından Sivil Toplum Diyaloğu Programı kapsamında desteklenen proje kapsamında oluşturulan Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, bakanlığın üniversitelere gönderdiği listede yer alan pestisitlerin insan, doğal hayattaki diğer canlıların sağlığı ve çevresel toksisite açısından ne gibi zararlara yol açtığını araştırdı. Proje danışmanlarından Dr. Bülent Şık’ın, Ağ adına yaptığı araştırma, 41 etken maddenin hem insan hem de diğer canlılar için ölümcül tehlikeler barındırdığını ortaya koyuyor.

41 Pestisit etken maddesi için yapılan araştırmada öne çıkan sonuçlar

• 8 Etken madde ölümcül: Bakanlığın listesindeki 41 etken maddeden 8’i solunduğunda ölümcül etki gösteriyor.
• 12 Madde kanser tehlikesi taşıyor: 41 pestisit etken maddesinin 7’si muhtemel, 5’i olası karsinojenik. Karsinojenik maddeler solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olabiliyor.
• 19 Madde çocuklar için çok tehlikeli: 5’i şüpheli olmak üzere, 19 etken madde hormonal sistem bozucu özellik taşıyor. İnsan ve hayvan bedeninin birçok işlevini hormon sistemi düzenlediği için, hormonal sistem bozucu pestisitler vücudu pek çok açıdan etkiliyor. Bu etkilerden bazıları: Hormonla ilişkili kanser türleri (prostat, testis, meme), metabolizma bozuklukları (obezite, diyabet), üreme fonksiyonu bozuklukları (doğurganlığın azalması, çocuklarda cinsiyet gelişim bozukluğu, örneğin erken ergenlik), kalp ve damar hastalıkları, zihin ve davranış bozuklukları. Hormonal sistem bozucu pestisitler, özellikle çocuklar ve anne karnındaki bebekler için daha tehlikeli.
• 13 Madde beyne zarar veriyor: 4’ü şüpheli olmak üzere, 13 etken madde nörolojik gelişime zarar veren özellikte. Hiperaktivite, davranış bozuklukları, düşük IQ, yol açtığı zararlardan bazıları.
• 26 Madde üreme sistemini bozuyor: 9’u şüpheli olmak üzere, 26 etken madde üreme sistemi için zararlı niteliğe sahip. Bunlar, üreme sistemine toksik etkiler gösteren, üreme fonksiyon ve kapasitesini azaltan, doğurganlığa veya doğmamış çocuğa zarar verebilen maddelerdir.
• Çiftçiler tehlikede: 13 etken madde çiftçiler ve tarım işçileri için çok zararlı.
• Ekosisteme zarar veriyor: 10 etken madde arılar, 10 etken madde faydalı böcekler, 3 etken madde kuşlar, 10 etken madde suda yaşayan canlılar, 1 etken madde su yosunları için çok zehirli.
• Biyolojik birikim ve kalıcı kirlilik: 3 Etken madde biyolojik birikim yapıyor ve5 etken madde ise uzun süre çevrede kalarak zehirli etkisini koruyabiliyor.

Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı’nın önerisi

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın listesinde yer alan pestisit etken maddelerinin yasaklanmasına yönelik tartışmalar uzun zamandan beri sürüyor.

Aşağıdaki tablolarda da görülebileceği gibi bu etken maddelerin insan sağlığına ve doğal yaşama çeşitli zararları bulunuyor. Ayrıca Bakanlığın listesinde yer alan 41 adet pestisitten dokuzu (Glyphosate, Beta-Cyfluthrin, Cyfluthrin, Formetanate, Malathion, Tefluthrin, Zeta-Cypermethrin, Fenamiphos ve Zinc Phosphide) haricinde diğer 32 adet pestisitin Avrupa Birliği’nde kullanımına onay verilmiyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Avrupa Birliği’nde onay verilmeyen bu pestisitlerin ülkemiz tarımında neden kullanıldığına bir açıklama getirmesi gerekiyor.

Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı kamuoyunu söz konusu dokuz adet pestisitin de yasaklanmasını içeren kampanyayı imzalamaya, paylaşmaya, desteklemeye çağırıyor. Yürütülen kampanya ile ilgili bilgilere şu linkten ulaşılabilir: Change.org/ZehirsizSofralar

Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, insan sağlığına ve doğal hayata daha fazla zarar vermemek için Bakanlığın üniversitelerden görüş istediği 41 adet pestisit etken maddesinin kullanımının yasaklanarak topraklarımızın, suyumuzun ve tüm canlıların gıdasının zehirlerden temizlenmesini talep ediyor.

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli ile Gıda ve Kontrol Genel Müdür Vekili Harun Seçkin’den randevu isteyen Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, aşağıdaki kampanya taleplerini bu görüşmede yetkililere iletecek.

Muhtemelen kanserojen 13 pestisit etken madde acilen yasaklansın!

1- Dünya Sağlık Örgütü tarafından “son derece tehlikeli”, “yüksek seviyede tehlikeli” ve “muhtemel kanserojen” olarak belirlenen ve tarımda kullanılan 13 etken madde (Difenacoum, ethoprophos, cyfluthrin, beta-cyfluthrin, zeta-cypermethrin, fenamiphos, formetanate X formetanate hydrochloride, methiocarb, methomyl, tefluthrin, zinc phosphide, glyphosate, malathion) öncelikle ve acilen yasaklansın.

2- Pestisitlerin tamamının 2030 yılına kadar yasaklanması, doğa dostu, zehirsiz yöntemlerle tarımsal üretim yapılması için Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından gerekli adımlar atılsın; doğa dostu tarım yöntemleri ve bu yöntemlerle tarım yapan küçük üreticiler desteklensin; üreticileri doğa dostu, zehirsiz yöntemler kullanmaya teşvik edecek politikalar uygulansın.

3- Türkiye’de tarım ve gıda ürünlerinde kullanılan pestisitlerle ilgili denetimler artırılsın, elde edilen denetim sonuçlarıyla ilgili şeffaflık sağlansın.

Tehlike Sınıflandırmaları

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) zehirli kimyasal maddeleri yol açtıkları sağlık zararlarını dikkate alarak bir sınıflandırmaya tabi tutmuştur. Kimyasal maddelerin sağlık üzerinde olumsuz etkiler gösterdikleri dozlar birbirinden farklıdır. Bazı kimyasal maddeler çok az miktarlarda alındıklarında bile ölümcül olabilmektedirler.

WHO, çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deri yoluyla emildiğinde ölüme veya insanda akut veya kronik hasarlara neden olan kimyasal maddeleri “Son Derece Tehlikeli (Extremely Hazardous)” olarak nitelemektedir.

Son derece tehlikeli kimyasallar Dünya Sağlık Örgütü’nce “Sınıf 1a” başlığı altında (WHO1a) toplanmıştır. Son derece tehlikeli kimyasal maddelerden sonra sağlık açısından önem arz eden diğer grup “çok tehlikeli ya da yüksek düzeyde tehlikeli (Highly hazardous)” olarak nitelenmektedir. Çok tehlikeli olarak nitelenen bu tip kimyasallar “1b sınıfı” altında (WHO1b) toplanmıştır.

Aşağıda Tablo 1’de metin içinde ve tablolarda geçen bazı kısaltmalar, terimler ve tanımlamalara açıklık getirilmiştir.

1. Tablolarda Yer Alan Kısaltmalar, Terimler ve Tanımlar İçin Açıklamalar

Akut Toksisite İle İlgili Olanlar
WHO Ia	Dünya Sağlık Örgütüne göre son derece tehlikeli kimyasal madde (Sınıf 1a)
WHO Ib	Dünya Sağlık Örgütüne göre çok tehlikeli kimyasal madde (Sınıf 1b)
H330	Küresel Uyum Sistemi’nin (GHS) tehlike sınıflandırmasına göre solunduğunda ölümcül etki gösteren madde
Kronik-Uzun Dönemli Toksisite İle İlgili Olanlar
EPA Karsinojenik	Amerikan Çevre Koruma Ajansı’na (EPA) göre insanlarda karsinojenik etkili madde. Karsinojenik maddeler solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olur.
IARC Karsinojenik	Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı’na (IARC) göre insanlarda karsinojenik etkili madde. Karsinojenik maddeler solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olur.
Üreme Sistemi İçin Zararlı	Üreme sistemine toksik etkiler gösteren, üreme fonksiyon ve kapasitesini azaltan, doğurganlığa veya doğmamış çocuğa zarar verebilen maddelerdir.
Hormonal Sistem Bozucu	Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye nüfuz ettiğinde hormonal sistemin işleyişinde bozulmalar meydana getiren maddelerdir.
Çevresel Toksisite İle İlgili Olanlar
Biyolojik Birikim	Soluma, ağız ya da deri yoluyla vücuda alınan bir kimyasal maddenin o canlının bedeninde birikim yapması durumudur.
Çevrede uzun süre zehirli etkisini korur (Suda, toprakta veya çamur tabakasında uzun süre kalıcı)	Bir kimyasal madde bir ortama bulaştığında belli bir miktardadır ancak zamanla miktarı azalır. Kimyasal maddenin başlangıçtaki miktarının yarıya düşmesi için geçen süre yarı ömür olarak nitelenir. Deniz suyundaki ya da tatlı sudaki yarı ömrü 60 günden fazla olan; toprakta ve çamur tabakalarındaki yarı ömrü ise 180 günden fazla olan kimyasal maddeler “uzun süre kalıcı” olarak nitelenir. Toksik bir karaktere sahip bir kimyasal maddenin uzun süre kalıcı olması, çevrede uzun süre zehirli etkisini koruması dolayısıyla canlı yaşama verdiği zararın da uzun olması anlamına gelir.
Su Canlılarına Zehirli	Suda yaşayan canlılar üzerinde zehirli etkiler gösteren maddeler, sucul canlılara zehirli madde olarak nitelenir.
Arılara Çok Zehirli	Arılara zehirli etkiler gösteren maddeler. Bu tip zehirli maddelerin sadece arılara değil genel olarak uçucu böcek türlerine zarar verdiği bilinmelidir.

 

Değerlendirme Sonuçları

Bakanlığın görüş istediği 41 adet pestisitin zararlarına ait bilgiler aşağıdaki tablolarda sunuluyor. Tablolarda yer alan şüpheli ifadesi, kesin bir değerlendirme yapmak için henüz yeterli kanıt yok anlamına geliyor.

Tablo 2. Yasaklanması İçin Görüş Sorulan Pestisitlerin Yol Açtığı Zararlar

	Pestisit	Zararları	Kaynak
01	Bifenthrin	Olası karsinojenik (EPA Grup C) Hormonal Sistem Bozucu Arılar için çok zehirli Su canlılarına zehirli Faydalı böceklere çok zehirli Biyolojik birikim yapar Çevrede uzun süre zehirli etkisini korur	EPA PAN3 PAN, Greenpeace Greenpeace Greenpeace Greenpeace Greenpeace
02	Fenbutatinoxide	Üreme Sistemi İçin Zararlı Şüpheli hormonal sistem bozucu Solunduğunda ölümcül etkili (H330) Çevrede uzun süre zehirli etkisini korur Su canlılarına zehirli	IUPAC, PAN7 PAN7, IUPAC PAN PAN PAN
03	Dimethoate	Olası karsinojenik (EPA Grup C) Hormonal sistem bozucu Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Arılar için çok zehirli Faydalı böceklere çok zehirli	EPA PAN3 Greenpeace PAN, Greenpeace Greenpeace
04	Cyclanilide	Üreme sistemi için zararlı Nörolojik gelişime zarar verici	IUPAC IUPAC
05	Chlorothalonil	Muhtemel karsinojenik (EPA Grup B) Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Hormonal sistem bozucu	PAN, EPA, Greenpeace Greenpeace PAN3
06	Fenamidone	Şüpheli üreme sağlığı bozucu	IUPAC
07	Fenpropimorph	Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı	Greenpeace
08	Flusilazole	Üreme sistemi için zararlı	PAN
09	Polyoxin Al	Antibiyotik direnç gelişimine yol açabilir	Çeşitli akademik yayınlar
10	Triadimenol	Olası karsinojenik (EPA Grup C) Üreme sistemi için zararlı Hormonal sistem bozucu	EPA PAN, Greenpeace, IUPAC PAN3, IUPAC

 

Tablo 3. Yasaklanması İçin Görüş Sorulan Pestisitlerin Yol Açtığı Zararlar

	Pestisit	Zararları	Kaynak
11	Aminotriazole	Üreme sistemi için zararlı Hormonal sistem bozucu	IUPAC PAN3
12	Chloridazon	Şüpheli üreme sağlığı bozucu Şüpheli hormonal gelişim bozucu	IUPAC IUPAC
13	Chlorpropham	Şüpheli üreme sağlığı bozucu Şüpheli nörolojik gelişim bozucu Faydalı böceklere çok zehirli Çevrede uzun süre zehirli etkisini korur	IUPAC IUPAC Greenpeace Greenpeace
14	Desmedipham	Üreme sağlığı bozucu Şüpheli hormonal gelişim bozucu Şüpheli nörolojik gelişim bozucu	IUPAC IUPAC IUPAC
15	Diquat (dibromide)	Solunduğunda ölümcül etkili (H330) Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı	PAN Greenpeace
16	Ethoxysulfuron	Şüpheli üreme sağlığı bozucu	IUPAC
17	Glufosinate (ammonium)	Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Üreme sistemi için zararlı Nörolojik gelişime zarar verici	Greenpeace Greenpeace, PAN IUPAC
18	Glyphosate	Muhtemel karsinojenik Hormonal sistem bozucu	IARC PAN3
19	Ioxonil	Hormonal sistem bozucu	PAN3
20	Linuron	Olası karsinojenik (EPA Grup C) Üreme sistemi için zararlı Hormonal sistem bozucu Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı	EPA PAN, Greenpeace PAN3, Greenpeace Greenpeace
21	Molinate	Şüpheli hormonal sistem bozucu Üreme sistemi için zararlı Nörolojik gelişime zarar verici	PAN7, IUPAC PAN7, IUPAC IUPAC
22	Orthosulfamuron	Şüpheli üreme sağlığı bozucu Şüpheli nörolojik gelişim bozucu	PAN, IUPAC PAN, IUPAC

 

Tablo 4. Yasaklanması İçin Görüş Sorulan Pestisitlerin Yol Açtığı Zararlar

	Pestisit	Zararları	Kaynak
23	Oxadiazon	Muhtemel karsinojenik (Grup B) Üreme sistemi için zararlı Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Alglere çok zararlı Çevrede uzun süre zehirli etkisini korur	EPA, PAN, Greenpeace IUPAC Greenpeace Greenpeace Greenpeace
24	Pyroxasulfone	Muhtemel karsinojenik	PAN7, IUPAC
25	Tepraloxydim	Hormonal sistem bozucu Üreme sistemi için zararlı	PAN3 IUPAC
26	Tralkoxydim	Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Hormonal sistem bozucu Çevrede uzun süre zehirli etkisini korur	Greenpeace PAN3 Greenpeace
27	Triasulfuron	Şüpheli üreme sağlığı bozucu	IUPAC
28	Beta-Cyfluthrin	WHO1b Nörolojik gelişim bozucu Şüpheli hormonal sistem bozucu Üreme sistemi için zararlı Solunduğunda ölümcül etkili Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Arılar için çok zehirli Faydalı böceklere çok zehirli Su canlılarına zehirli Biyolojik birikim yapar	WHO IUPAC IUPAC IUPAC PAN Greenpeace PAN, Greenpeace Greenpeace Greenpeace Greenpeace
29	Cyfluthrin	WHO1b Solunduğunda ölümcül etkili Şüpheli üreme sağlığı bozucu Nörolojik gelişim bozucu	WHO PAN IUPAC IUPAC
30	Formetanate	WHO1b Solunduğunda ölümcül etkili Arılar için çok zehirli Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Faydalı böceklere çok zehirli Su canlılarına zehirli	WHO PAN PAN, Greenpeace PAN, Greenpeace PAN, Greenpeace Greenpeace
31	Malathion	Olası karsinojenik Hormonal sistem bozucu Şüpheli üreme sağlığı bozucu Nörolojik gelişim bozucu Arılar için çok zehirli Faydalı böceklere çok zehirli Su canlılarına zehirli	IARC, PAN, Greenpeace PAN3, IUPAC IUPAC IUPAC PAN, Greenpeace Greenpeace Greenpeace
32	Methiocarb	WHO1b Nörolojik gelişim bozucu Şüpheli üreme sağlığı bozucu Hormonal sistem bozucu Arılar için çok zehirli Kuşlar için çok zehirli Faydalı böcekler için çok zehirli Su canlılarına zehirli	WHO IUPAC IUPAC PAN3, IUPAC PAN, Greenpeace Greenpeace Greenpeace Greenpeace

 

Tablo 5. Yasaklanması İçin Görüş Sorulan Pestisitlerin Yol Açtığı Zararlar

Yasaklanması İçin Görüş Sorulan Pestisitlerin Yol Açtığı Zararlar
	Pestisit	Zararları	Kaynak
33	Methomyl	WHO1b Arılar için çok zehirli Hormonal sistem bozucu Faydalı böcekler için çok zehirli Su canlılarına zehirli	WHO PAN, Greenpeace PAN3 Greenpeace Greenpeace
34	Novaluron	Literatürde yeterli bilgi yok	–
35	Pymetrozine	Muhtemel karsinojenik (EPA Grup B) Üreme Sistemi İçin Zararlı	EPA, PAN, Greenpeace IUPAC
36	Tefluthrin	WHO1b Nörolojik gelişim bozucu Solunduğunda ölümcül etkili Arılar için çok zehirli Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Su canlılarına zehirli Biyolojik birikim yapar	WHO IUPAC PAN PAN, Greenpeace Greenpeace Greenpeace Greenpeace
37	Zeta-Cypermethrin	WHO1b Muhtemel karsinojenik Hormonal sistem bozucu Arılar için çok zehirli Su canlılarına zehirli	WHO EPA PAN3 PAN, Greenpeace Greenpeace
38	Ethoprophos	WHO1a Muhtemel karsinojenik (EPA Grup B) Solunduğunda ölümcül etkili Şüpheli nörolojik gelişim bozucu Üreme sistemi için zararlı Kuşlar için çok zehirli Faydalı böcekler için çok zehirli	WHO EPA PAN, Greenpeace IUPAC Greenpeace Greenpeace Greenpeace
39	Fenamiphos	WHO1b Solunduğunda ölümcül etkili Üreme sistemi için zararlı Nörolojik gelişim bozucu Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı Arılar için çok zehirli Kuşlar için çok zehirli Faydalı böcekler için çok zehirli Su canlılarına zehirli	WHO PAN IUPAC IUPAC Greenpeace PAN, Greenpeace Greenpeace Greenpeace Greenpeace
40	Difenacoum	WHO1a Üreme sistemi için zararlı Biyolojik birikim yapar Çiftçilere ve tarım işçilerine çok zararlı	WHO IUPAC PAN Greenpeace
41	Zinc Phosphide	WHO1b Üreme sistemi için zararlı	WHO IUPAC

 

Kaynaklar:

1. Pesticide Action Network International (PAN), 2019. PAN International List of Highly Hazardous Pesticides (PAN List of HHPs) March 2019. https://pan-germany.org/download/pan-international-list-of-highly-hazardous-pesticides/

2. Greenpeace, 2016. EU Pesticide Blacklist. https://storage.googleapis.com/planet4-eu-unit-stateless/2018/08/fbae91a3-fbae91a3-20160727_schwarze_liste_pestizide_greenpeace_final.pdf
3. (PAN³) PAN Europe, Angeliki Lyssimachou and Hans Muilerman; Brussels 2015-2016. Impact Assessment of The Criteria for Endocrine Disrupting Pesticides.
4. EPA, 2018. Chemicals Evaluated for Carcinogenic Potential Annual Cancer Report 2018. U.S. Environmental Protection Agency Office of Pesticide Programs.
5. IARC, 2019. Monographs on The Identification of Carcinogenic Hazards to Humans, 2019. https://monographs.iarc.fr/list-of-classifications
6. WHO, 2009. The WHO Recommended Classification of Pesticides by Hazard and Guidelines to Classification. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/44271/9789241547963_eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y
7. (PAN⁷) Pesticide Action Network International (PAN). http://www.pesticideinfo.org/Detail_Chemical.jsp?Rec_Id=PRI4246
8. IUPAC, https://sitem.herts.ac.uk/aeru/iupac/Reports/141.htm

 Çiftçi uyarıyor: Otu, böceği öldüren pestisit; insanı da öldürüyor!