Eldivenden maske kullanımına, bulaşma yollarından alkol, dezenfektan kullanımına, sivrisinekten sirkeye, sarımsaktan sumağa corona virüsü hakkında en çok merak edilenler ve doğru bilinen yanlışlar neler?
Corona virüsü hakkında en yaygın hurafeler ve mutlaka bilinmesi gereken gerçekler neler?
Dünya gündemi hiç olmadığı bir şekilde değişti. 2020’de sürekli ve zorunlu konuğumuz olan COVID-19 ile ilgili bilgi akışı 7/24 kesintisiz sürüyor.
Bazen birbiriyle çatışan, ya da ilgisiz o kadar çok veri geliyor ki her şey birbirine karışabiliyor.
Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu ile birlikte deneyim ve doğru bilgileri paylaşarak, sizler için yanlışları doğrularla değiştirelim istedik. Özellikle sosyal medya üzerinde en çok dedikodusu yapılan sorular ve doğru cevapları şöyle…
Eldiven takarsam sorun kalmaz, doğru mu?
Doğrusu şu: 30-60 dakikadan uzun süre taktığınız ve rahatça çevreye (trabzan, tutamak, metro-otobüs içi) dokunduğunuz eldivenin, ellerinizden hiç bir farkı kalmaz. Aynı şekilde bulaştırıcıdır.
Temiz insanların takıldığı pahalı marketlere gidiyorum sorun yok’ doğru mu?
Doğrusu şu: Vasiyetinizi yazdınız mı derim, bu kadar net. COVID-19’un yarasa yiyen yoksul Çinlilerden yayıldığı iddia edildi. Doğrusu ise pahalı ‘egzotik’ şeyler yiyen zengin Çinlilerden, örneğin Milano moda haftasına gidenlerden yayıldığıydı. Virüs insan, sınıf vb. ayrımı yapmıyor sonuçta, her yerde aynı özeni gösterirseniz torunlarınızı seversiniz.
Termal kameralar işi çözer, doğru mu?
Doğrusu şu: Termal kamera ile yüksek ateşli kişiler yakalanır. COVID’i ise muayene, elektron mikroskop veya başka testlerle görebilirsiniz. İnsanlar altı yıl okuyor bunun için.
Maske takarım corona virüsü gelmez, doğru mu?
Doğrusu şu: Maske öncelikle hasta kişinin etrafa damlacık saçmasını engellemek içindir. Bunun için basit (cerrahi) maskeler yeterlidir. N95 maskeler dışarıdan alınan havadaki virüsleri süzüp dışarıda bırakırken nefesle dışarıya virüsleri vermenize neden olur. Bu nedenle sıradan insanların gezmesinde değil, sadece sağlık personelinin yüksek riskli işlemleri yaparken takması gerekir.
Söz ettiğim basit maske ise büyük damlacıkların saçılmasını engeller, ancak arkadaşınızla sohbet ederken bile havada bulunan corona virüsü almanızı engellemez. Kalabalık yerlere, sıkışık asansöre vb. girerken takmanız (takmamanıza göre) iyi olacaktır yine de.
Sıkılınca maskeyi cebime sokar sonra tekrar çıkarıp takarım, doğru mu?
Doğrusu şu: Bu davranıştansa hiç bir şey takmayın lütfen. Sadece öksüren, tıksıran, hasta görünümlü kişilerden uzak durum ve evde kalın.
İnsanda yaşıyor, cansız ruhsuz yerlerde yaşamıyormuş, doğru mu?
Doğrusu şu: Kesin bildiklerimiz, paslanmaz çelikte 3 gün, kartonda 24 saat, plastikte 9 saat, tahtada 6 saat, bakırda 4 saat bulunuyor, havada bile 3 saat uçuyor. Diamond Princess gezi gemisinde insanlar boşaltıldıktan 17 gün sonra hala virüs bulunuyordu. Saatler geçtikçe özellikle yüksek sıcaklık ve kuru ortamda corona virüsü sayıları hızla düşer, bulunsa da hastalık yapmayacak sayılara inebilir. Siz yine de (torun sevmek bakımından) çamaşır suyu kokan yerlere daha güvenle gidin.
Corona virüsü hava yoluyla bulaşıyor, doğru mu?
Doğrusu şu: Hem evet hem hayır. Havada saatler sonra virüsün bulunması bunların mutlaka hastalık yapar düzeyde olduğunu göstermez. Hastayı entübe eden bir doktor kadar virüs yüklenmeyeceğiniz açıktır. Arkadaşınızla 1 m’den yakın mesafede 10 dakikayı aşan yakınlaşmalar risklidir. Selam verip geçin, bu süreçte biraz antisosyal olun.
Pahalı filtreli maskem beni korur, doğru mu?
Doğrusu şu: N95 maskeler adı üstünde, %95 koruyucudur. Dışarıdan aldığınız havada virüs olmaz ama siz virüsleri direkt dışarı verirsiniz. Yani daha bulaştırıcı olursunuz. Sakın muayeneye bunu takarak gitmeyiniz.
Corona virüsü sadece üzerimize biri öksürdüğünde bulaşıyormuş, doğru mu?
Doğrusu şu: Tuvalet hijyenine uymamak (fekal-oral yol diyoruz) ile yiyecekle, nefes yoluyla da bulaşıyor.
Yaşlıların ölümüne sebep oluyor, gençlerin korkmasına gerek yok, doğru mu?
Doğrusu şu: Yaşlılar, annelerimiz, babalarımız, gençlerin getirdiği virüslerle ölüyor. Korkun ve önlem alın. Her yaşta herkes hasta (enfekte) olabilir. Yaşlılar ve yandaş hastalıkları olanların tek farkı, hastalığı daha şiddetli geçirmeleridir. Genciz diye lütfen rahat olmayın.
Virüsten korunmak için yiyeceğimiz şeyleri sirke ile yıkayalım, doğru mu?
Doğrusu şu: Sirkenin diğer yıkama sıvılarından (H2O dan) önemli bir farkı yoktur. İnsanlar farkı olduğunu düşündükleri için sirke stoku yapmış bulunmaktadır. Susuz kaldığımız zaman elimizdeki sirke stoklarını kullanma düşüncemiz olabilir. Henüz o derece su sıkıntımız yok.
Alkol veya klorlu dezenfektanları üzerimize dökersek bu iş tamamdır, doğru mu?
Doğrusu şu: Bu kadar korktuğumuz virüsler aslında çok çıtkırıldım yaratıklardır. %0.1 sodyum hipoklorid (çamaşır suyu), %62-71 etanol, veya %0.5 hidrojen peroksit içeren sıvı ile kolayca ölürler. Bunu pratiğe dökersek; 5 yemek kaşığı (bardağın 1/3’ü) çamaşır suyunu 3,5-4 L suya karıştırmak bu düşmana korku salacaktır. Üzerinize dökmek konusuna gelirsek zehirlenebilir veya yanabilirsiniz.
Aşılanır korunuruz, doğru mu?
Doğrusu şu: Şu ana kadar kullanımda olan zatürre, grip vb. aşılarının COVID-19’a karşı etkinliği yoktur.
Burnumuza tuzlu su çekerek ve sümkürerek corona virüsünü yok edebiliriz, doğru mu?
Doğrusu şu: Bunu yapanların virüsünün öldüğü kayıtlara hiç geçmemiştir.
Sarımsak yersek corona virüsü yaklaşmaz, varsa da kaybolur, doğru mu?
Doğrusu şu: Kastamonu yerli esnafı elbette desteklenmeli. Sarımsak hem tansiyonunuzu düzenler hem de insanları sizden uzak tutar. Fakat virüse etkisi yoktur.
60 derece sıcaklıktaki; sıcak su, adaçayı gibi içecekler corona virüsü öldürür, doğru mu?
Doğrusu şu: Hayır öldürmez. Lütfen dikkat edin boğazınızı yakarsınız. Virüsü almış olan kişiler birkaç gün içinde bol sıvı tüketirse virüs ciğerlere yapışmadan ilerliyor atılıyor diyenler var. Fazla su içmek böbrek sağlığı için çok iyidir, susuz kalmanın ise birçok zararı vardır.
Soğukta corona virüsü yaşamaz deniyor, doğru mu?
Doğrusu şu: Virüs aslında ayıya benzer, soğuk ve sulak-nemli yerleri sever. Bizim iklimimiz ayı-zebra arası bir geçiş bölgesinde olduğundan havaların ısınması ile kısmen rahatlama olacaktır, yine de çok güvenmeyin. Hava koşulları corona virüsü öldüremez.
Sıcakta ve güneşte corona virüsü yaşamaz, doğru mu?
Doğrusu şu: Hava koşulları corona virüsünü öldüremez. Virüs sıcak ve kuru yerleri sevmez, ama biz de sevmediğimiz yerlere zaman zaman gidebiliyoruz, değil mi? Siz yine de lütfen evde kalın.
Sivrisinek ısırığı ile corona virüsü kaparım, doğru mu?
Doğrusu şu: Corona virüsü bu açıdan AIDS virüsü HIV’e benzer, sivrisinek ısırması ile hastalık geçişi olmaz. Sinekle geçenler uyku hastalığı virüsü ve sıtmadır.
Corona virüsü evcil hayvanlardan bize geçer, doğru mu?
Doğrusu şu: Evcil kedi, köpek gibi hayvanlardan geçiş söz konusu değildir. Hayvanı seven insanı da sever. Siz dostlarımızın iç-dış parazit bakımlarını lütfen ihmal etmeyiniz.
Banyo yapmak virüsü öldürür, doğru mu?
Doğrusu şu: Banyo ile hastalığın alakası yoktur. Hakkını verelim, ateşinizi düşürmeye yardımcı olabilir. Yakın zamanda tişört ve şortla dışarı çıkılmaya başlanılacaktır. Ellerimizi ağız ve göze süreriz virüsü alırız diye yıkıyoruz ama şu an çoğu insan dışardan gelince direkt duş aldığını söylüyor. Özellikle sıcak havalarda duş almak iyidir, vücudumuzda kalan virüsün yüze-göze sürülmesi yoluyla olan bulaşı engelleyebiliriz. Demek ki yine anahtar nokta ellerin yüze götürülmemesidir.
Alkol içersem corona virüsü ölüyor, doğru mu?
Doğrusu şu: Alkol içmek sizi virüsten korumaz. Alkol içerek sadece sarhoş olursunuz.
Sumak virüsü öldürüyor, doğru mu?
Doğrusu şu: Sağlığınız için tabi ki iyi ama maalesef virüs onunla ölmüyor.
El kurutucular virüsü öldürüyor, doğru mu?
Doğrusu şu: Öldürmez. Yurt dışındaki yüksek bir bürokratın kişisel düşüncesi dışında bu konuda bir bilgi yok. Tersi ise tamamen bilimseldir yani öldürmez.
Virüsü Ultraviole (UV) ışık öldürüyor, doğru mu?
Doğrusu şu: UV ışık veren aletler virüs öldürmez/ sterilizasyon amaçlı kullanılmamalıdır. Deri tahrişine yol açar.
Antibiyotik içersem virüsü yok ederim, doğru mu?
Doğrusu şu: Antibiyotikler COVID enfeksiyonunda az da olsa görülebilen bakteriyel superenfeksiyon üzerinde etkili olabilir. COVID ile hastaneye yatırılan hastaların bir kısmında virüsle zaten nakavt olmuş bağışıklığımızı fırsat bilen bakteriler (“beta” bildikleriniz ve diğerleri) zatürreye yol açabilir. Hafif bulguları olan, ateşi vb. olmayan virüs şüpheli kişilerde antibiyotik alınması ise aksine zararlı olacaktır. Siz yine de lütfen doktorunuza bir görünün.
Biyografi: Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu
1969 yılında Aydın’da doğdum. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1993 yılında mezun olup 1994’te Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fak. (DEUTF) Acil Tıp AD Araştırma Görevliliğine başladı.
1998’de ‘Acil Serviste Kardiyopulmoner Resusitasyon Uygulanan Hastalarda End-Tidal CO2 Monitörizasyonunun Rolü’ konulu uzmanlık tezi ile Acil Tıp Uzmanı oldu. Ekim 2004’te DEÜTF Acil Tıp AD’da Doçent unvanı aldım. 2005 Nisan-2007 Eylül arasında aynı anabilim dalında başkanlık görevinde bulundu.
2007’den itibaren Sağlık Bakanlığı’na bağlı İstanbul Bakırköy Eğitim ve Araştırma Hastanesinde Acil Tıp Kliniği eğitim direktörü olarak görev aldı. Ocak 2009’dan sonra Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı Başkanı ve Bakırköy Acıbadem Hastanesi Acil Servis Sorumlusu olarak çalıştı. 2010 yılında Acıbadem Üniversitesi bünyesinde Profesör unvanı aldı.
Eylül 2007-2009 arasında Türkiye Acil Tıp Derneği Yönetim Kurulu üyesi olarak görev aldı. İstanbul Tabip Odası, Türkiye Acil Tıp Derneği, Ulusal Travma ve Acil Cerrahi Derneği, Acil Tıp Uzmanları Derneği, Tıp Eğitimini Geliştirme Derneği, American College of Emergency Physicians (ACEP), European Society of Emergency Medicine üyesi.
2014 yılında kurucusu olduğum Toplumsal Afet Derneği’nin Başkanlığını yürütüyor. TATD bünyesinde Sepsis çalışma grubunun başkanı, Travma ve Resüsitasyon çalışma gruplarında aktif üyesi. 2017 yılında “Fellow of Emergency Medicine Association of Turkey” (FEMAT) üyeliği ödülü aldı.
2012 ve 2016 yılında Amerikan Kalp Derneği (AHA) bünyesinde Temel ve İleri Kardiyak Yaşam Desteği (BLS ve ACLS) Eğitici Eğitimi Sertifikası aldı.
