Uluslararası ölçüm merkezlerinin farklı ölçüm noktalarını temel alarak yaptığı hesaplamalar sonucunda 30 Ekim 2020 İzmir depremi 6,9 veya 7,0 olarak kayıtlara geçmişti. Kandilli Rasathanesi’nin ilk açıkladığı 6,6 değeri, Richter ölçeğine göre elde edilmiş bir sonuçtu.
İzmir depremi 6.6 büyüklüğünde miydi? Richter ölçeği nedir?
Konuya girmeden önce, evvela Türkiye Cumhuriyeti’nde Kıta Avrupası’nın birimlerinin ve matematik yazımının geçerli olduğunu söylemek istiyorum. Bu sebepledir ki, başlıktaki 6.6 yazımı yanlıştır.
Türkiye’nin de uyguladığı SI (Système International d’Unités) birimlerine ve yazımına göre, küsüratların tüm ülke sathında virgül ile yazılması zarurîdir. Küsüratı nokta ile yazılan tüm ifadeler ve haber içerikleri hatalıdır. Bu imlâsal antrparantezi de yaptıktan sonra şimdi gelelim 6,6 ile ilgili olan tartışmaya.
Elma ile armut
Öncelikle şunu belirteyim. Kandilli Rasathanesi’nin ilk açıkladığı 6,6 değeri, Richter ölçeğine göre elde edilmiş bir sonuçtur. Ve doğrudur.
Richter yöntemi, ismini de mucidinden alan ve 1930’lardan beri kullanılagelmiş bir metot olmasına rağmen, endüstrileşmiş ve sismoloji konusunda ileri olan ülkelerde artık pek revaçta değildir.
Bunun temel sebepleri, Richter ölçümünün mesafeden bağımlı olması ve ayrıca 6,5’ten büyük zelzelelerdeki yanılma payıdır. Bahsi geçen yanılma payı, doygunluk denen bir kavram sebebiyle depremin cüssesini tam olarak ifade edememesinden kaynaklanır. İşte bu noktada, çağdaş yöntemler önerilmiş ve son tahlilde İngilizce terminolojide ‘moment magnitude’ denilen moment büyüklüğünde mutabakat sağlanmıştır.
Moment büyüklük ölçümü ile depremin sahip olduğu enerjiye en yakın değerlere ulaşmak mümkündür. Bu şekilde, mesafeden bağımsız olarak dünya üzerindeki herhangi bir yer sarsıntısının büyüklüğü (cüssesi) ifade edilebilmektedir.
Uluslararası ölçüm merkezlerinin farklı ölçüm noktalarını temel alarak yaptığı hesaplamalar sonucunda 30 Ekim 2020 İzmir depremi 6,9 veya 7,0 olarak kayıtlara geçmiştir.
Hâl böyle iken, ‘Kandilli yanlış ölçtü, kendini sonradan düzeltti’ gibi gereksiz tartışma konularına girmek abesle iştigaldir. Elma ile armudu kıyaslamamak gerekir.
Günümüzde, dünyanın en ileri sismolojik imkanlarına sahip olduğu düşünülen Japonya’da dahi, deprem sonrası veri paylaşımlarında (artık her ne kadar Richter ölçümü baz alınmasa dahi) sapmalar görülebilmektedir.
Çıkarılması gereken ders
Yapılması gereken çok basittir. Gelecekte meydana gelecek depremlerde, eğer elimizde teknik imkan(sızlık) sebebiyle moment büyüklük ölçümü mümkün değil ise, ölçülen değer Richter ölçeğine göre verilmeli ve eğer bu tespit edilen değer 6,5’in üzerinde ise beklenebilecek moment büyüklük değeri de paylaşılmalıdır.
Kandilli Rasathanesi’nin açıklamaları ‘Richter ölçeğine göre …’ şeklinde verildiği takdirde, yaşadığımız polemiklerin çoğunu önlemiş olacağız.
Son söz: Depremlerin haber olup afet olmadığı günlere ulaşmak dileğiyle.
