İTÜ ve İş Bankası, aktif fay hatlarının risklerini inceleyip olası senaryoları ele alacak araştırma merkezini hayata geçirdi. Merkezde, her ev için modelleme yapılması mümkün hale gelecek. Halkın evlerine takabileceği deprem ivme ölçer cihazları üretilecek.
Marmara Aktif Fay Tehlike ve Risk Uygulama ve Araştırma Merkezi (MATAM), İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Ayazağa Kampüsü’nde düzenlenen ve İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran, İTÜ Rektörü Prof. Dr. İsmail Koyuncu ile merkezde görev alacak akademisyenlerin katıldığı toplantıyla tanıtıldı.
Hayata geçirilen proje aynı zamanda Resmi Gazete’de de yayımlanarak yürürlüğe girdi. MATAM’da başta Marmara Bölgesi olmak üzere Türkiye’deki aktif fayların oluşturduğu tehlike ve risklere dair dinamik, sayısal, interaktif tehlike ve risk haritalama teknikleri üzerinde çalışmalar yapılacak.
Depreme karşı her bina modellenebilecek
Basın toplantısında, Prof. Dr. Cenk Yaltırak, kurulacak sistemin başarılı olması durumunda üç yıl içerisinde her binada ivme ölçerlerin kullanılabilir duruma geleceğini söyledi.
Deprem araştırmalarına İş Bankası’ndan 6 milyon eurodan fazla destek
İTÜ öncülüğünde İş Bankası desteğiyle kurulan araştırma merkezi, 1999 depreminden 2023’e kadar olan süredeki bütçenin tamamından yüzde 15 daha fazla bütçeyi tek seferde elde etti.
İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran, araştırma merkezine toplamda 6 milyon 120 bin euro destek verdiklerini açıkladı. Aran, 6 Şubat’ta meydana gelen deprem felaketini hatırlatarak, benzer bir felaket yaşandığında can kaybı vermemek için bilimi önemsediklerini ifade etti.
Bina bazlı deprem senaryolarına hizmet edecek
Araştırma merkezinde aynı zamanda bina bazlı ivme haritaları oluşturularak deprem senaryoları hazırlanacak ve bu senaryolar ile kentsel dönüşüm, sanayi planlama ve afete hazırlık altyapısı için veri setleri üretilecek. Birçok disiplinin bir arada eş güdüm halinde çalışacağı MATAM’da jeoloji mühendisliği, jeokimya-jeodinamik, jeodezi ve fotogrametri, elektronik haberleşme, şehir ve bölge planlama, hidrojeoloji mühendisliği, inşaat mühendisliği gibi deprem konusuyla birebir örtüşen bilimsel konularda uzman akademisyenler görev alacak.
Bina bina veri elde edilerek deprem riski hesaplanacak
Toplantıda söz alan Prof. Dr. Cenk Yaltırak, 6 Şubat öncesinde de böyle çalışmalar yapmak istediklerini, insanları ikna etmeye çalıştıklarını ancak olmadığını vurgulayarak şöyle konuştu:
“Halkın evlerine takabileceği ölçüm aletleri üretebileceğiz. İsteyen herkes evine bu cihazları takabilecek. Zemin ile bina arasında bir ilişki var. Çok yeni binalar dahi depremde yıkılabiliyor. Bu merkez aynı zamanda Kuzey Anadolu Fayı’nı üç günde haritalandırabilecek. Biz bir harita görüyoruz ve her yer aynı renk. Buralarda şu an deprem üretmeyecek yerler de var. Riskleri tam olarak bilemiyoruz. Bunu mümkün hale getirebileceğiz. Kuracağımız sistem başarılı olursa ivme ölçerleri her binada uygulamaya alabileceğiz. Yani sokak sokak, bina bina veri elde edebilir duruma geleceğiz. Fayında üzerinde olan depremden evinizin koltuğunda olacak etkiye saptayabileceğiz.”
Parayla satılacak
Projenin hedefleri arasında, Türkiye’deki aktif faylarla ilgili tehlikeleri haritalama, jeokronoloji laboratuvarı oluşturarak örnek ve karotların yaşlandırılması, bu verilerin özel bir arşiv veri bankasında tutulması, ülke genelindeki paleosismoloji çalışmalarına destek olunması yer alıyor. Ayrıca, aktif fay haritalarının oluşturulması ve deprem büyüklüklerinin hesaplanması için yüksek hassasiyette yer ivmesi, yer hızı, spektral ivme ve spektral yer değiştirme haritalarının üretilmesi, afete yönelik deprem senaryolarının hazırlanması, bu senaryolarla kentsel dönüşüm, sanayi planlama ve afete hazırlık alt yapısı için kamuya ve son kullanıcılara veri üretilmesi gibi amaçlar bulunuyor.
MATAM faaliyetleri
İstanbul Teknik Üniversitesi Türkiye İş Bankası Marmara Aktif Fay Tehlike ve Risk Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin (MATAM) amaçları şunlar:
• Başta Marmara Bölgesi olmak üzere aktif fayların oluşturduğu tehlike ve riski yüksek başarımlı olarak açığa çıkarmak için dinamik, sayısal, interaktif tehlike ve risk haritalama teknikleri geliştirmek ve aktif faylarda son kullanıcılar için yüksek hassasiyette tehlike ve risk verisi üretmek için ileri araştırmalar yapıp yeni yöntemler ve projeler geliştirmek.
• Marmara Bölgesi’nde bulunan aktif fayların yüksek çözünürlüklü ve üç boyutlu fay haritalarını hazırlamak için sayısal arazi modelleri ve çok ışınlı batimetri verilerini toplamak, mevcut veri tabanlarını değerlendirmek ve eksik alanlarda yeni sismik araştırmalar yapmak, bunları bir araya getirerek sismik verileri değerlendirerek yapılan üç boyutlu haritalarda santimetre hassasiyetinde kara ve deniz rölyefleri ile üretilen ve yersel olarak 30 cm hassasiyete sahip yeni aktif fay haritasında jeodezi, paleosismoloji çalışmaları ile tekrarlanma periyodlarını hesaplamak, son depremden günümüze geçen süreleri belirlemek, söz konusu aktif fay segmentlerinde oluşacak depremlerin büyüklüklerini belirlemek.
• Karada ve denizde toplanacak örnek ve karotları yaşlandırmak için jeokronoloji laboratuvarı oluşturmak ve buradan elde edilen verileri özel bir arşiv veri bankası halinde tutmak ve ülkedeki tüm paleosismoloji çalışmalarına ortak çalışmalarla destek olmak.
• Oluşturulan aktif fay haritaların ve hesaplanan deprem büyüklüklerini farklı azalım ilişkileri için yüksek hassasiyette (bina bazında) en büyük yer ivmesi, en büyük yer hızı, spektral ivme ve spektral yer değiştirme haritalarının üretilmesini sağlamak, bu haritalar ile afete yönelik deprem senaryoları üretmek, bu senaryolar ile kentsel dönüşüm, sanayi planlama ve afete hazırlık alt yapısı için kamuya ve son kullanıcılara veri üretmek.
• Marmara Bölgesi’nde spektral ivme haritalarını mükemmelleştirmek için deniz ve karada özel ağlar geliştirmek, bölgesel olarak aktif fayları sürekli izleyen birbiri ile konuşan bir veri toplama merkezi oluşturmak.
• Güçlü bir üniversite-kamu-Ar-Ge merkezleri işbirliği ekosistemi oluşturarak yüksek teknolojili ölçme sistemlerinin (kuvvetli yer hareketi ölçme cihazları, deniz tabanı sismik ölçüm sistemleri, kişisel cep telefonları ile ivme verilerini toplamak amaçlı uygulamalar) gelişmesine katkıda bulunmak.
• Aktif fay araştırmaları alanında farklı disiplinlerden gelen yüksek seviyede ihtiyaç duyulan donanım ve yetkinlik sahibi insan ve iş gücünü, araştırmacıları, mühendisleri eğiterek öncelikle Marmara Bölgesi ve Türkiye’de öncelikli sismik boşlukların incelenmesinde kentlere ve sanayiye oluşturduğu deprem riskini azaltmak için gereken çalışmaları yapabilecek kapasiteye yükseltmek, bu amaca yönelik eğitim, bilgi ve kaynak paylaşımı faaliyetlerini yürütmek.
12 akademisyen ile yola çıkıldı
Merkezde ilk etapta jeoloji mühendisliği, jeodezi ve fotogrametri, elektronik haberleşme, şehir ve bölge planlama, inşaat mühendisliği, hidrojeoloji mühendisliği gibi farklı uzmanlık alanlarından 12 kişilik bir akademik kadro görev yapacak. Kadroda Prof. Dr. Yaltırak’ın yanı sıra Prof. Dr. Serdar Akyüz, Prof. Dr. Gürsel Sunal, Prof. Dr. Nebiye Musaoğlu, Prof. Dr. Himmet Karaman, Prof. Dr. Şule Öğüdücü, Prof. Dr. Seda Kundak, Doç. Dr. Beyza Taşkın, Doç. Dr. Orkan Özcan, Doç. Dr. Cengiz Zabcı, Dr. Ahmet Akoğlu, Dr. Gülsen Uçarkuş ve Dr. Ufuk Tarı yer alıyor.
Kaynak: İTÜ ve Türkiye İş Bankası’ndan Deprem Araştırmaları Merkezi: MATAM. İstanbul Teknik Üniversitesi, basın bülteni (26 Ocak 2024) https://haberler.itu.edu.tr/haberdetay/2024/01/26/itu-ve-turkiye-is-bankasi-ndan-deprem-arastirmalari-merkezi-matam
