Dünyada son bir ayda RSV, domuz gribi ve Covid vakalarında patlama var. ABD’de günlük vaka 2 milyon. İspanya’nın beş bölgesinde maske kararı alındı. Türkiye’de Covid-19 ve grip salgınındaki artış sürerken İstanbul’da İBB verilerine göre ölümlerde büyük artış var, yoğun bakımlar doldu.
Dünya Sağlık Örgütü’nün geçen yıl mayıs ayında koronavirüs pandemisinin sona erdiğini ilan etmesine rağmen, uzmanlar Covid-19’un hayatımızın bir parçası olmaya devam edeceği konusunda uyarılarda bulunuyordu.
“Üçlü salgın” alarmı
Kış mevsimiyle birlikte ortaya çıkan son Omicron varyantı, JN.1 adlı yeni ve çok bulaşıcı bir virüse evrildi. RSV ve influenza virüslerinin de etkisiyle dünyada “üçlü salgın” alarmı verildi. Ülkelerin çoğu Covid testleri yapmayı bıraktığından net verilere ulaşmak zor olsa da, bilim insanları atık su şebekelerinden alınan örneklerle vaka sayıları hakkında projeksiyonlar yapmaya devam ediyor.
‘Fazladan ölüm’ oranları yüzde 25’i aştı
DSÖ’ye bildirimde bulunan ülke sayısı azaldı, ancak son bir ayda Covid-19 hastane ve yoğun bakım yatışları %35 arttı. ABD’de JN.1 varyantı nedeniyle ikinci büyük dalga yaşanıyor, günlük vaka sayısı 2 milyonu aştı, acil servis ve hastane başvurularında %25 artış var.
Avrupa ve Asya’da hızla yayılan JN.1, Belçika’da ikinci büyük dalgaya neden oldu. İspanya’da bazı bölgelerde zorunlu maske uygulaması başladı, İngiltere’de Ocak ayında rekor vaka bekleniyor. Türkiye’de resmi test verileri olmasa da İstanbul’daki hastane verileri benzer bir durumu gösteriyor. İstanbul’da ölümler %25 üzerine çıkarak üçlü salgın etkisiyle arttı, günlük fazladan ölüm 58’e ulaştı, şu anda ortalama 290 ölüm yaşanıyor.
Yoğun bakımlar %100 dolu: Ameliyatlar erteleniyor
Artan viral enfeksiyonlar ve çok çeşitli virüslerin dolaşımda olması nedeniyle yoğun bakımlarda doluluk sorunu yaşanıyor. Türk Yoğun Bakım Derneği Başkanı Prof. Dr. Tuğhan Utku, doluluk oranlarının yüzde 100’ü bulduğunu kaydederek, planlı ameliyatların da bu nedenle ertelendiği ya da iptal edilmek zorunda kalındığı yönünde sahadaki meslektaşlarından geri bildirimler aldıklarını söyledi.
Prof. Dr. Utku, “Şu anda özellikle İstanbul’da çok daha belirgin olmak üzere Türkiye’nin genelinde yoğun bakım yatakları dolu olduğunu sahadan öğreniyoruz. Sağlık Bakanlığı ve İl Sağlık Müdürlükleri bu konuda aksiyon almış durumdalar. Geçen hafta İstanbul’da yoğun bakımlar tek tek gezilerek mevcut olan durum tespiti yapıldı ve boş yatak durumu, mevcut olan hastaların profili ele alındı. Bu mevsimde yoğun bakım talepleri her zaman artar. Ama bu yıl biraz fazlaca bir baskı hissettik hasta sayısı itibariyle. Yoğun bakımlarda kabaca yüzde 65-70 civarında seyreder doluluklar olağan dönemlerde. Şu anda bu oranın yüzde 100’ler civarında olduğunu öngörüyoruz” dedi.
İnfluenza ve RSV artıyor
ECDC verilerine göre, 2023’ün 46. haftasından itibaren influenza vakalarında yüzde 22.5’lik bir artış, RSV vakalarında ise 41. haftadan itibaren yüzde 27.1’lik bir artış görülmüştür. 52. haftada influenza pozitif test oranı yüzde 9.2, RSV pozitif test oranı yüzde 23.5 olarak kaydedilmiştir. Covid-19 pozitif oranı ise 41. haftada yüzde 33.3’e yükselmiş, yılın son haftasında ise yüzde 12.6 olarak ölçülmüştür.
RSV vakalarının yüzde 75’i 0-4 yaş arasında, Covid-19 vakalarının yüzde 49.2’si ise 65 yaş üstünde görülmektedir. Influenza vakalarının ise yüzde 32.8’i 65 yaş üstünde, yüzde 31.6’sı 0-4 yaş arası çocuklarda, yüzde 24.6’sı 15-64 yaş arasında, yüzde 10.9’u ise 5-14 yaş arasında tespit edilmiştir.
Covid JN.1 türü nereden geldi ve ne bakımdan farklı?
JN.1 türü Eylül ayında ABD’de ortaya çıktı. Bu, Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi CDC’nin Ağustos ayından bu yana takip ettiği Omicron varyantının bir soyundan gelen BA.2.86’nın (gayri resmi olarak “Pirola” olarak anılıyor) yakın akrabasıdır.
BA.2.86 ile JN.1 arasındaki fark, ikincisinin spike proteininde bir mutasyona sahip olmasıdır; bu tek bir değişiklik, virüsü karakterize eden özelliklerden herhangi birini değiştirebilir veya değiştirmeyebilir; ancak ön araştırmalar ekstra bağışıklık sağlayabileceğini göstermektedir.
JN.1 hakkında ne biliyoruz ve bilmiyoruz?
Henüz kesin bir şey söylemek için yeterli kanıt olmamasına rağmen, JN.1 daha fazla ciddi hastalık vakasına veya önceki suşlarla ilişkili olanlardan farklı semptomlara neden olmuyor gibi görünüyor. CDC, COVID semptomlarının genel olarak varyantlar arasında benzer olma eğiliminde olduğunu ve semptomların ve şiddetin genellikle varyanttan çok kişinin bağışıklığına bağlı olduğunu belirtiyor.*
JN.1’in dikkate değer yönlerinden biri hızlı gelişimidir. JN.1, Eylül ayında ABD’de ilk kez belgelenmiş olarak ortaya çıktıktan sonra, Kasım ortasındaki COVID vakalarının %3,5’ini oluştururken, yaklaşık bir ay sonra Aralık ayında %21’in biraz üzerine çıktı ve Ocak ayında vakaların %60’ının üzerine çıktı.
Aynı zamanda, COVID vakalarında yakın zamanda yaşanan artışa rağmen JN.1 ve diğer yeni koronavirüs alt değişkenlerinin bundan sorumlu olup olmadığını söylemek zor. CDC, önceki modellere dayanarak bu sonbahar ve kışta COVID ve diğer solunum yolu hastalıkları vakalarında bir artış olacağını öngördü.
İnsanlar kendilerini bu yeni koronavirüs alt değişkenlerine karşı nasıl koruyabilirler?
Üç virüsün de (SARS-CoV-2, influenza ve RSV) sonbahar ve kış aylarında yaklaşık aynı anda ortaya çıkacağı beklentisi, son yıllarda “üçlü salgın” korkusuna katkıda bulundu.
Bu üç hastalığa karşı korunmaya yardımcı olacak aşılar mevcut. Yeni RSV önleme önlemleri en savunmasız nüfusa sunuluyor ve 60 yaş ve üstü yetişkinler için iki aşı seçeneği içeriyor. Ayrıca bebekler ve küçük çocuklar için bir monoklonal antikor ve hamile kadınlara, yeni doğan bebeklerini doğumdan 6 aya kadar RSV’den korumaya yardımcı olacak antikorlar sağlamak için verilen bir aşı da bulunmaktadır.
Bu sonbaharda kullanıma sunulan güncellenmiş COVID aşılarının JN.1’e karşı korumayı artırması bekleniyor. Koruyucu çabalar da yardımcı olabilir. Bunlar arasında hasta insanlardan uzak durmak, kapalı alanlardaki insanlar arasındayken maske takmak, el yıkamak, havalandırmayı iyileştirmek ve bölgenizdeki Covid bulaşma seviyelerinin farkında olmak yer alıyor.
Kaynak: DHA, The Hill, Yale Medicine, CDC
