Irak’ın Duhok bölgesinde, Musul Barajı’nın sularının çekilmesiyle, Asur İmparatorluğu’na ait 3400 yıllık kayıp bir şehir olan Kemune, yeniden gün yüzüne çıktı.
1980’lerde baraj inşaatı nedeniyle sular altında kalan bu antik yerleşim, 2018’den beri kuraklık dönemlerinde kısa süreliğine ortaya çıksa da, 2022’de başlayan kapsamlı kazılar, şehrin sırlarını açığa çıkarmaya başladı. İşte kayıp şehir Kemune’nin hikayesi…
Kemune: Asur’un unutulmuş başkenti
Kemune, MÖ 6. yüzyılda Asur İmparatorluğu’nun önemli bir idari ve dini merkeziydi. Şehrin, Asur kralı II. Sargon döneminde (MÖ 721-704) inşa edildiği ve Zakiku (Zakhiku) adıyla bilindiği düşünülüyor.
Musul Barajı’nın sularının çekilmesiyle ortaya çıkan kalıntılar, şehrin bir zamanlar Dicle Nehri kıyısında stratejik bir konumda yer aldığını gösterdi. Kazılarda bulunan 3.400 yıllık bir saray, 10 metre yüksekliğinde surlar ve bir dizi tapınak, şehrin ekonomik ve siyasi önemini ortaya koydu.
Kazı ekibinin lideri, Freiburg Üniversitesi’nden Asurolog Prof. Dr. Ivana Puljiz, “Kemune, Asur’un kuzeydeki en büyük yerleşimlerinden biri olabilir. Bulduğumuz kil tabletler, şehrin idari yapısını ve ticaret ağlarını anlamamızı sağlıyor” dedi.
Tabletlerde, Asurca yazılmış ticari sözleşmeler, dini ritüeller ve kraliyet yazışmaları yer aldı. Ayrıca, bir depoda bulunan ve selden korunmuş 93 kil tablet, şehrin son günlerinde yaşanan bir doğal afete işaret etti.
Kuraklığın ortaya çıkardığı hazine
Musul Barajı’ndaki su seviyesinin düşmesi, 2018’de Kemune’nin ilk kez fark edilmesine yol açtı.
Ancak, 2022’deki şiddetli kuraklık, kalıntıların büyük bir kısmını ortaya çıkararak kapsamlı kazılara olanak sağladı. Tübingen Üniversitesi’nden arkeolog Dr. Peter Pfälzner, “Kuraklık, iklim değişikliğinin yıkıcı etkilerini gösteriyor, ancak aynı zamanda bize tarihin kapılarını açtı,” diyor. Ekip, suyun yeniden yükselmesini önlemek için kalıntıları korumak amacıyla acil koruma önlemleri aldı ve bazı yapılar plastik örtülerle kaplandı.
Kazılar, dijital arkeoloji tekniklerini de içeriyor. Japonya’daki Ritsumeikan Üniversitesi’nden dijital arkeoloji uzmanı Dr. Masaki Fujihata, 3D tarama ve fotogrametri yöntemleriyle kalıntıların dijital modellerini oluşturduklarını belirtti. Bu modeller, hem kalıntıların korunmasını hem de dünya çapındaki araştırmacılarla paylaşılmasını sağladı. Fujihata, “Bu teknoloji, su altında kalan diğer siteler için de bir model olabilir” dedi.
Uzman görüşleri: “Asur’un kayıp hikayesi”
Keşif, arkeoloji dünyasında büyük yankı uyandırdı. Oxford Üniversitesi’nden Asur uzmanı Prof. Karen Radner, “Kemune, Asur İmparatorluğu’nun kuzeydeki etkisini anlamak için bir dönüm noktası. Tabletlerdeki yazılar, imparatorluğun son dönemlerinde ekonomik ve siyasi çalkantılar yaşadığını gösteriyor” dedi.
Radner’in Antiquity dergisinde yayımlanan bir makalesi, Asur şehirlerinin bölgesel yönetim sistemlerini detaylandırıyor ve Kemune’nin bu ağdaki rolünü vurguladı.
“Mezopotamya’nın çevresel tarihine de ışık tutuyor”
Harvard Üniversitesi’nden arkeolog Prof. Jason Ur ise, “Bu keşif, yalnızca Asur tarihine değil, aynı zamanda Mezopotamya’nın çevresel tarihine de ışık tutuyor. Şehirdeki sel izleri, iklim değişikliğinin o dönemde de toplulukları etkilediğini gösteriyor” dedi.
Bilimsel ve kültürel etki
Kazılar, Asur sanatına dair yeni bilgiler de sunuyor. Sarayın iç duvarlarında bulunan renkli freskler ve kabartmalar, Asur sanatının zarafetini yansıtıyor. Bulunan seramik kaplar ve mühürler, şehrin Anadolu, İran ve Levant ile ticaret yaptığını ortaya koyuyor.
Keşif, iklim değişikliğinin arkeoloji üzerindeki ikili etkisini de gündeme getirdi.
Londra Üniversitesi’nden çevre arkeoloğu Dr. Emma Cunliffe, “Kuraklık, kayıp şehirleri ortaya çıkarırken, aynı zamanda kalıntıları çevresel tehditlere maruz bırakıyor. Kemune’nin korunması için uluslararası iş birliği şart” dedi.
Türkiye ve bölgeyle bağlantılar
Kemune’nin keşfi, Türkiye’deki arkeoloji camiasında da heyecan oluşturdu. Maner, Türkiye’deki Hasankeyf gibi su altında kalan sitelerin kurtarılması için benzer uluslararası projeler önerdi.
Gelecek planları ve koruma çalışmaları
Freiburg Üniversitesi ekibi, kazıların 2025’te devam edeceğini ve yeni tabletlerin çözülmesiyle şehrin tarihine dair daha fazla bilgi edinileceğini umuyor. UNESCO, Kemune’yi Dünya Mirası Listesi’ne aday göstermek için bir çalışma başlattı. Ancak, Musul Barajı’ndaki su seviyesinin yeniden yükselmesi, kalıntıların korunmasını zorlaştırıyor. Prof. Puljiz, “Zamanla yarışıyoruz. Kalıntıları kurtarmak için daha fazla kaynağa ihtiyacımız var” dedi.
Tarihin sular altındaki mirası
Kemune’nin yeniden ortaya çıkışı, Asur İmparatorluğu’nun görkemli geçmişini ve Mezopotamya’nın kültürel zenginliğini gözler önüne serdi. Kuraklığın bir hediyesi olarak görülen bu keşif, aynı zamanda iklim değişikliğinin hem tehdit hem de fırsat sunduğunu hatırlattı. Arkeologlar, Kemune’nin sırlarını çözmeye devam ederken, bu antik şehir, insanlık tarihinin derinliklerinden gelen bir mesajı günümüze taşıdı.
Kaynaklar:
- Titolo, A. (2021). Use of Time-Series NDWI to Monitor Emerging Archaeological Sites: Case Studies from Iraqi Artificial Reservoirs. Remote Sensing, 13(4), 786. https://doi.org/10.3390/rs13040786
- Editorial | Antiquity | Cambridge Core
- Archaeologists at Tigris Uncover Grand Palace Ruins of a Mysterious Ancient Empire : ScienceAlert
- The Ancient World Revisited: Material Deminsions of Written Artifacts [PDF]
