Türkiye, 2028’de Ay’a iniş yapacak. Çin’in Chang’e-8 göreviyle uzay çalışmalarında yeni bir döneme adım atılıyor. ODTÜ’nün geliştirdiği mikro keşif robotları Ay’a gidiyor.
Türkiye‘nin de yer aldığı Çin’in Chang’e-8 Ay misyonu resmiyet kazandı. Çin Ulusal Uzay İdaresi (CNSA), 2028 veya 2029 yıllarında Ay’ın güney kutbuna iniş yapacak olan Chang’e-8 misyonu için seçilen uluslararası bilimsel araçları resmen duyurdu.
Çin’in uzay diplomasisini genişletme hamlesi olarak görülen misyonda Türkiye dahil 11 farklı ülkeye ve bir uluslararası kuruluşa ait toplam 10 proje yer alacak.
Chang’e-8 görevi kapsamında Çin’e ait bir keşif aracı, Pakistan’a ait bir gezgin araç (rover) ve ilk kez bir Çin Ay misyonunda yer alacak olan mikro keşif araçları bulunacak. Söz konusu mikro araçlar, Türkiye’den Orta Doğu Teknik Üniversitesi liderliğinde Çin’in Zhejiang Üniversitesi ve Çin merkezli özel şirket Star.Vision işbirliğiyle geliştirildi.
Toplam iki adetten oluşacak mikro keşif robotları, Chang’e-8 görevi kapsamında Ay yüzeyinde görev yapacak. Otonom çalışma yeteneğine sahip bu mini araçlar, Ay’ın güney kutbuna inişin ardından çevresel veriler toplayacak.
Keşif sürecinde yapay zekâ destekli sistemler kullanılarak karmaşık yüzey koşullarına uyum sağlanması ve bilimsel verilerin daha etkin biçimde analiz edilmesi hedefleniyor.
Projenin ana odağı, zorlu ortamlar için otonom keşif yeteneklerine sahip robotların Ay yüzeyinde test edilmesi olacak.
“Ay’a Gidiyoruz – 2028” 🚀
ODTÜ liderliğinde, Zhejiang Üniversitesi, https://t.co/KzdJEpvuUg ve Çin Uzay Ajansı (CNSA) iş birliğiyle geliştirilen mikro keşif robotları, Chang’e-8 görevi kapsamında 2028’de Ay’ın Güney Kutbu’na iniş yapacak. 🌑
Zorlu yüzey koşullarında görev… pic.twitter.com/0VxpUnRZlb
— METU / ODTÜ (@METU_ODTU) April 25, 2025
Türkiye Chang’e-8 Ay misyonunda yer alacak
Ay misyonu kapsamında seçilen bilimsel araçlar arasında çok işlevli robotlar, gezgin araçlar, astronomi ve parçacık analizi için cihazlar, görüntüleme sistemleri ve lazer reflektörler yer alıyor.
Duyurulan projelerden bazıları şu şekilde:
- Mikro keşif robotları (Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Zhejiang Üniversitesi, Star.Vision)
- Ay yüzeyinde çok işlevli operasyon robotu ve mobil şarj istasyonu (Hong Kong Bilim ve Teknoloji Üniversitesi ve Hong Kong Politeknik Üniversitesi)
- Pakistan gezgin aracı (Pakistan Uzay ve Üst Atmosfer Araştırma Komisyonu – SUPARCO ve Uluslararası Arazi-Araç Sistemleri Derneği)
- Radyo astronomi dizisi (Güney Afrika Radyo Astronomi Gözlemevi ve Peru Ulusal Uzay Araştırma ve Geliştirme Komisyonu)
- Lazer köşe reflektör dizisi (İtalya Nükleer Fizik Ulusal Enstitüsü – Frascati Ulusal Laboratuvarları)
- Ay plazma-toz ortam sensörü ve iyon/parçacık analiz cihazı (Rusya Federal Uzay Ajansı ve Rusya Devlet Uzay Şirketi)
- Ay nötron analiz cihazı (Tayland Yükseköğretim, Bilim, Araştırma ve İnovasyon Bakanlığı ve Tayland Ulusal Astronomi Araştırma Enstitüsü)
- Ay yüzeyi için görünür ve kızılötesi görüntüleme sistemi (Bahreyn Ulusal Uzay Bilimleri Ajansı ve Mısır Uzay Ajansı)
- Ay potansiyel monitörü (İran Uzay Ajansı)
Chang’e 8 görevinin amacı nedir?
Çin, 2030’larda Uluslararası Ay Araştırma İstasyonu’nu inşa etme planının bir parçası olarak Chang’e 8 misyonunu başlatmayı planlıyor. Chang’e 8 , 2026 için planlanan Chang’e 7 misyonunun izinden gidecek ve ay yüzeyindeyken ay toprağı kullanılarak 3 boyutlu “tuğla” yazdırmanın uygulanabilirliğini test etmeyi de içerecek olan yerinde kaynak kullanımı gibi yeni deneyler yaparken ikinci misyonun ay güney kutbu bölgesinin fiziksel araştırmasını sürdürecek. Misyon, sonraki on yılda daha büyük ölçekli robotik ve mürettebatlı bir ay araştırma istasyonunun temeli olarak hizmet edecektir.
Çinli bir ticari uydu tasarımı ve veri analizi şirketi olan Starvision Aerospace Group Limited, Zhejiang Üniversitesi ve Türkiye’nin Orta Doğu Teknik Üniversitesi de ay yüzeyinin keşfini kolaylaştırmak için görev için iki adet 5 kilogramlık mikro robotu ortaklaşa geliştirecekler.
Ek olarak, görevde aletleri yerleştirmek ve kurmak ve ay yüzeyini başka şekillerde keşfetmek için daha büyük 100 kilogramlık bir gezici robot yer alacak; bu daha büyük robotun geliştirilmesi Hong Kong Bilim ve Teknoloji Üniversitesi tarafından yönetiliyor ve birkaç Çin Üniversitesi, Şanghay Uzay Uçuş Teknolojisi Akademisi ve Güney Afrika Ulusal Uzay Ajansı’nı içeriyor.
Ay güney kutbunda önemli bilimsel hedefler
Chang’e-8 misyonunun, Ay’ın güney kutbunda yer alan ve “Leibnitz Beta” olarak da bilinen Mons Mouton platosuna iniş yapması planlanıyor. Bu bölgede yer alan kalıcı karanlık alanların (Permanently Shadowed Regions – PSRs), su buzu gibi uçucu maddeleri barındırma potansiyeli taşıdığı düşünülüyor.
Görev, aynı zamanda 2026’da planlanan Chang’e-7 misyonuyla birlikte Çin’in Ay’da kurmayı hedeflediği Uluslararası Ay Araştırma İstasyonu (ILRS) için bir ön adım niteliğinde olacak. Chang’e-8, Ay toprağından 3D tuğla baskıları gibi yerinde kaynak kullanım teknolojilerini (ISRU) test ederek, yerel malzemelerle yaşam alanları inşa etme kapasitesini doğrulamayı amaçlıyor.
Türkiye, Uluslararası Ay Araştırma İstasyonu girişiminde yer alıyor
Çin’in öncülüğünü yaptığı Uluslararası Ay Araştırma İstasyonu girişimine hâlihazırda Türkiye, Rusya, Güney Afrika, Tayland, Pakistan, Bahreyn ve Mısır gibi ülkeler resmen katılmış durumda. İran ve Peru ise Pekin merkezli Asya-Pasifik Uzay İşbirliği Örgütü (APSCO) üyelikleri aracılığıyla projeye destek veriyor.
Çin, ILRS kapsamında 50 ülkeyi projeye dahil etmeyi hedeflediğini daha önce duyurmuştu. 24 Nisan’da yapılan açıklamada şu ana dek 17 ülke ve uluslararası kuruluş ile 50’den fazla araştırma kurumunun girişime katıldığı bildirildi. Katılımcıların tam listesi ise henüz paylaşılmadı.
Önceki bilgiler, Türkiye’nin de dahil olduğu anlaşmaların Rusya, Venezuela, Belarus, Pakistan, Azerbaycan, Güney Afrika, Mısır, Nikaragua, Tayland, Sırbistan, Kazakistan ve Senegal gibi ülkeleri kapsadığını gösteriyor.
Uluslararası Ay Araştırma İstasyonu girişimi, ABD öncülüğündeki Artemis Antlaşmaları ve programına karşı alternatif bir uluslararası işbirliği modeli olarak konumlandırılıyor. Çin, projeyi “açık ve bilimsel bir girişim” olarak tanımlıyor.
Kaynak:
- Andrew Jones, China selects international payloads for Chang’e-8 lunar south pole mission, SpaceNews, April 25, 2025
- Chinese Space Firm STAR.VISION, Türkiye’s METU & ZJU Sign Landmark Collaboration for Lunar Exploration, STAR.VISION, April 24, 2025 https://star.vision/newsroom/42
