İran futbolunun en köklü ve simgesel takımlarından biri olan Traktör Futbol Kulübü, sadece sportif başarılarıyla değil, aynı zamanda temsil ettiği kültürel ve toplumsal değerlerle de dikkat çekiyor. Tebriz‘de doğan kulüp, kırmızı renkleri ve tutkulu taraftarıyla hem bölgesinin hem de İran’daki Azerbaycan Türkleri‘nin sesi olmayı sürdürüyor.
Traktör Futbol Kulübü: Kuruluşu ve ilk yılları
1970’li yıllarda Tebriz’de İran Traktör Fabrikası desteğiyle kurulan Traktör Futbol Kulübü (eski adıyla Tractor Sazi), kısa sürede yerel liglerden ulusal arenaya yükselmiştir.
1975–76 sezonu sonunda Pasargad Ligi’ni kazanarak ülke birinciliği sisteminin eski adı Takht Jamşid Kupası’na (Şimdiki İran Pro Ligi) terfi eden Traktör, ilk yılında küme düşse de o dönemlerde düzenlenen İran Kupası’nın ilk finalinde yer alarak dikkat çekmiştir. 1979 İran Devrimi ve sonrasındaki İran-Irak Savaşı yıllarında ülkedeki ulusal ligler askıya alınınca Traktör uzun süre sadece Tebriz bölgesi liglerinde mücadele etti.
1990’lardan 2000’lere: Değişim ve yeniden yükseliş
1990’lara gelindiğinde Rumen hoca Vasile Godja yönetiminde kadrosunu güçlendiren kulüp, 1992-93’te İran Birinci Ligi’nde üçüncü olup 1994 Hazfi Kupası finaline yükseldi. Ancak sportif başarı tam anlamıyla gelmeyince 2001’de yeni kurulan İran Pro Ligi (Persian Gulf Pro League) ilk sezonunda alt lige düştü.
2000’ler sonrası: İstikrar ve şampiyonluk yolculuğu
2000’lerin ikinci yarısında yeniden yapılanan Traktör FK, 2008–09’da Faraz Kamalvand yönetiminde Yükselme Ligi’ni şampiyon bitirerek sekiz yıl aranın ardından birinci lige döndü. Ardından kulüp istikrar kazandı; 2011–12’de Amir Ghalenöyi yönetiminde ligi ikincilikle bitirip ilk kez Şampiyonlar Ligi’ne katıldı. 2013–14 sezonunda Portekizli hoca Toni Oliveira’yla İran Kupası’nı da müzesine götüren Traktör FK, uzun ve çalkantılı bir bekleyişin ardından nihayet 2024-25 sezonunda tarihî ilk İran Pro Ligi şampiyonluğunu elde etti.
Traktör FK’nın sportif başarıda öne çıkan başarıları:
- Hazfi Kupası (İran Kupası): 2013–14 şampiyonu (ilk kez kazandı).
- Yükselme Ligi (Azadegan) Şampiyonluğu: 2008–09 sezonu şampiyonu (ilk defa birinci lige yükseliş).
- Lig İkincilikleri: 2012–13 ve 2014–15 sezonlarında ligi ikinci bitirdi.
- Persian Gulf Pro League: 2024–25 sezonu şampiyonu (kulübün tarihinde ilk kez) oldu.
- Bunun yanında, Traktör FK 2013’ten itibaren üç yıl üst üste (2013, 2014, 2015) AFC Şampiyonlar Ligi gruplarında boy gösterdi.
Renkler, stat ve taraftar kültürü
Traktör Futbol Kulübün renkleri kırmızı olup taraftarları tarafından “Kızıl Kurtlar” (Red Wolves) olarak da anılmaktadır. Stadyumu Tebriz’deki Yâdigâr-ı Emâm (Sahand) olup 66.833 kişi kapasitelidir. 2009–10 sezonunda, yeni terfi ettiği ligde Traktör’ün ortalama seyirci sayısı yaklaşık 57.000’e ulaşmış ve bu rakam İran’da ligde yeni yükselen bir takım için bir rekor olarak kayda geçmiştir.
Etnik kimlik ve toplumsal anlam
Traktör FK, taraftar profili bakımından tamamen bölgesinin etnik yapısıyla örtüşür. Kulüp yönetimi ve taraftarlarının büyük çoğunluğu Güney Azerbaycan (İran Azerbaycanı) kökenli Türklerden oluşur. Hatta pek çok yorumcu ve taraftar grubu, Traktör’ü “İran’daki Azerbaycan Türklerinin gayriresmi temsilcisi” olarak görür. Bu nedenle statta Farsça yerine Türkiye ve Azerbaycan Türkçesi sloganları yankılanır; ülkenin resmi simgesi yerine Azerbaycan bayrağını taşıyanlar göze çarpar. Örneğin birçok taraftar Türkiye Cumhuriyeti veya Azerbaycan bayrağı açar, sloganlarında da Türk milliyetçi söylemler duyulmaktadır.
Taraftarların sosyal ve kültürel etkisi
Traktör FK, taraftarları aynı zamanda beklentilerini sokaklara ve tribünlere taşıyan bir direnişçi tavır sergilemektedir. İngiliz The Guardian Gazetesinin tanımladığı gibi, Traktör Futbol Kulübü “İran’daki Azerbaycan Türkleri için umut, birlik ve ses” demektir.
Örneğin 2012’de Van depremi sonrasında yapılan çağrılar veya Azerbaycan’daki siyasi gelişmeler gibi olaylar, bazı Traktör maçlarında sloganlara yansımıştır. Ayrıca son şampiyonluk kutlamalarında tesettürsüz kadın taraftarlar da kamusal olarak görüldü; stadyum ve sokaklar “Azerbaycan bayraklarıyla” dalgalandı. Bu gösteriler, Traktör taraftarlarının kulübe ve etnik kimliğe olan bağlılığını ortaya koymaktadır.
Seyirci rekorları ve deplasman kültürü
Traktör Futbol Kulübü maça gelen seyirci sayısı açısından da dikkat çekmektedir. Evinin sembolü konumundaki Sahand Stadyumu’ndaki ortalama seyirci sayısı, İran lig tarihinin en yüksekleri arasında yer alır. Öncelikle 2009–10 sezonunda elde edilen 57.000 ortalama rekoru bunun kanıtıdır. Traktör FK, 2024–25 sezonunda da benzer ilgi süredursun; sezonun ilk yarısında ortalama 40-45 bin civarı taraftar desteği almıştır. Traktör FK maçları, yalnızca evinde değil deplasmanda da farklıdır: büyük maçlar için binlerce taraftar İran’ın başkenti Tahran gibi uzak kentlere kadar takımı yalnız bırakmamaktadırlar.
Traktör FK’nın futbolun ötesindeki sembolik anlamı
Traktör FK’nın etkisi sahada elde ettiği başarının çok ötesine geçer. Kulüp, İran’daki etnik çeşitlilik ve kimlik meselelerinin futbol sahnesindeki en görünür odaklarından biri hâline gelmiştir. Daha geniş bir yorumla Traktör FK, “futbolun yumuşak gücünü” kullanan bir platform gibidir:
Spor aracılığıyla İran Azerbaycanlıları’nın tarihini, dilini ve hak taleplerini sahaya taşımaktadır. John Duerden’in Guardian’daki analizine göre, Traktör’ün şampiyonluğu İran Cumhuriyeti’nin en büyük azınlığı olan Azerbaycan Türklerine umut, birlik ve ses kazandırmıştır. Diğer bir araştırmacı, Traktör’ü “İslam Cumhuriyeti’nde Azeri-Türk milliyetçiliğinin somutlaşmış hali” olarak tanımlamıştır.
Bu durum, zaman zaman siyasî bir gerilim noktası da yaratmaktadır. Yerel yönetimler ve güvenlik güçleri, yüz binlere ulaşan taraftar buluşmalarına duydukları endişeyi açıkça ifade etmişlerdir. Örneğin bazı gözlemcilere göre, 2015’teki lig şampiyonluğu maçında iletişim sistemlerinin kasıtlı kesilmesi, hükümetin bir Türk Takımının şampiyon olmasına izin vermemeye dair inancı pekiştirmişti. Bununla birlikte Traktör’ün duruşu, taraftarlarına yalnızca sportif başarı değil, kültürel kimliklerine sahip çıkma imkânı da sunmaktadır. Traktör FK’nın taraftarların kulübe tutkuyla bağlanan desteği, İran’da dışlanan bir kesimin uluslararası kıyaslamalara dayanan figürlerinden biri sayılmaktadır. Taraftarlar zaman zaman kendilerini Barcelona’nın Katalan milliyetçiliğiyle kıyaslamaktan geri durmamaktadır.
Sonuç: Bir futbol kulübünden fazlası
Kısacası Traktör Futbol Kulübü, sadece bir futbol takımı olmanın ötesinde, Güney Azerbaycan’daki Türk kimliği ve hak arayışının bir sembolü haline gelmiştir. Hem Dünyada hem Tebriz’de elden ele dolaşan bu hikâye, futbolun nasıl bir “yumuşak güç” aracına dönüşebileceğine dair çarpıcı bir örnek sunmaktadır.
Kaynaklar:
- Tractor S.C. – Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Tractor_S.C.
- Football Nationalism among Iran’s Azeris (The Central Asia and Caucasus Analyst)
- Tractor Sazi Defeats Mes to Win Iran’s Hazfi Cup – Sports news – Tasnim News Agency
- Tractor win Iran football league for first time [VIDEO] – PersianFootball.com
- Tractor Sazi Win First-Ever Persian Gulf Pro League Title: BabaGol
- Tractor SC complete journey to upset Iran’s establishment and claim historic title, Soccer, The Guardian
- Football Nationalism Among Iran’s Azeris
- Guardian: Tractor upset Iran’s establishment and claim historic title
