Telefon numaralarını ezberlemek yerine akıllı telefonlardaki rehbere dayanıyor, randevularımızı dijital takvimlere kaydediyoruz. Dijital araçlara ve internete güvendikçe, bilgileri zihnimizde tutma yeteneğimiz zayıflıyor. Bu duruma “dijital amnezi” veya “Google etkisi” deniliyor ve özellikle yapay zekâ destekli teknolojilerin bilişsel işlevler üzerindeki etkisine dikkat çekiliyor.
“Google Etkisi” nedir, neden önemli?
Üsküdar Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. Burhan Pektaş, yapay zekânın bilişsel işlevler üzerindeki etkisini değerlendirirken şu noktaya vurgu yaptı:
“‘Dijital amnezi’ ya da ‘Google etkisi’, insanların internette kolayca bulabilecekleri bilgileri hatırlama eğilimlerinin daha düşük olduğunu gösteriyor.” [1, 2]
Bu açıklama, teknolojinin hem kolaylık sağladığını hem de aşırı güvenin doğal hafıza fonksiyonlarını zayıflatabileceğini gözler önüne seriyor.
Teknolojinin iki yüzü: Güçlendiren ve zayıflatan
Teknoloji savunucuları, dijital takvimler, hatırlatıcılar ve not alma uygulamaları gibi araçların hafızamız üzerindeki yükü azalttığını ve böylece daha karmaşık işlere odaklanmayı kolaylaştırdığını belirtiyor. Bu sayede:
- Günlük görevler sıkıntısız yönetilebiliyor.
- Üretkenlik ve zihinsel refah artabiliyor.
- Bilişsel kaynaklar, yaratıcı ve analitik işlere ayrılabiliyor.
Aşırı dijital bağımlılık: Hafızayı zayıflatma endişesi
Öte yandan, uzmanlar teknolojinin bu faydalarına rağmen aşırı dijital bağımlılığın bilgiyi saklama ve hatırlama yeteneğini olumsuz etkileyebileceği konusunda uyarıyor. Bu durumun temel belirtileri şunlar:
- Bilginin zihinde depolanması yerine “internet hatırlama”ya dayalı tutum.
- Dikkat dağınıklığı ve kısa süreli hafıza sorunları.
- Kritik bilgileri hızlı unutma veya zihni zorlamadan bilgiye erişme isteği.
Dikkat ve hafıza: Kopmaz ikili
Uzmanın işaret ettiği gibi, dikkat; bilginin kodlanması, depolanması ve geri alınması süreçlerinde kritik bir rol oynar. Etkili bir hafıza için:
- Dikkat Süreçlerini Güçlendirmek: Çevresel dikkat dağıtıcıları azaltmak, tek bir işe odaklanmak.
- Kodlama Teknikleri Kullanmak: Bilgiyi kişisel deneyimlerle ilişkilendirmek veya anahtar kelimelerle zihinde canlandırmak.
- Tekrar ve Pekiştirme: Yeni bilgileri kısa aralıklarla yeniden gözden geçirerek uzun süreli hafızaya taşımak.
Hafıza Stratejileri
Bilişsel performansı yükseltmek için uygulanabilecek stratejiler:
- Mindfulness ve odaklanma egzersizleri
- Kısa molalar ile dikkat toplama
- Not defteri veya fiziksel ajanda kullanarak dijital bağımlılığı dengeleme
Akıllı Teknoloji Kullanımı İçin Öneriler
- Dijital Araçları Amaçlı Kullanın
- Rutin görevler için hatırlatıcı ve takvim uygulamalarını tercih edin.
- Derinlemesine öğrenme veya yaratıcı işlerde dijital bağımlılığı azaltın.
- Denge Sağlayıcı Alışkanlıklar Geliştirin
- Her gün 15–20 dakikalık dijital detoks periyotları oluşturun.
- Fiziksel kitap veya kağıt ajanda kullanarak beyninizi aktif tutun.
- Dikkat ve Hafıza Egzersizleri
- Müzik ezberleme, bulmaca çözme veya yeni bir dil öğrenme gibi etkinliklerle zihni çalıştırın.
- Koku egzersizleri ve aromaterapi gibi alternatif yöntemleri gündeme dahil edin.
Eleştirel Düşünme: Bilgi Çağının Kritik Bileşeni
Bilgiye kolay erişim, eleştirel düşünmeyi önem kazanır. Uzman şu anahtar noktalara dikkat çekiyor:
- Bilginin kaynağını sorgulamak ve güvenilirliği değerlendirmek.
- Analiz ve yorum yoluyla bilgiyi özümsemek.
- Etik ve sorumlu bir yaklaşımla bilgi kullanmak.
- Sürekli öğrenme ve adaptasyona açık olmak.
Bu sayede, hem bireysel hem de toplumsal düzeyde bilinçli kararlar almak mümkün hale geliyor.
Kaynaklar:
- Gong C and Yang Y (2024) Google effects on memory: a meta-analytical review of the media effects of intensive Internet search behavior. Front. Public Health. 12:1332030. doi: 10.3389/fpubh.2024.1332030 https://www.frontiersin.org/journals/public-health/articles/10.3389/fpubh.2024.1332030/full
- Kanbay, Yalçın, et al. “Digital Amnesia: The Erosion of Memory / Dijital Amnezi: Hafızanın Erozyonu.” Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar – Current Approaches in Psychiatry, vol. 17, no. 3, 2025, pp. 544-553, doi: 10.18863/pgy.1539145. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4171575
