Türkiye’de yıllardır devam eden plansız büyüme ve rant odaklı politikalar, şehirleri yalnızca fiziksel olarak değil, sosyal olarak da yaşanmaz hale getiriyor. Uzmanlar, bu sürecin toplumsal bağları kopardığını ve insanların kente olan aidiyetini zedelediğini belirtiyor.
Aura Design Studio Kurucusu ve TSMD Yönetim Kurulu Üyesi Mimar Filiz Cingi Yurdakul, çarpık kentleşmenin artık toplumsal hafızayı aşındıran sosyo-mekânsal bir yaraya dönüştüğünü vurguluyor.
🔎 Çarpık kentleşme: Bazı bölgelerde altyapı iflasın eşiğinde!
- Çarpık kentleşmenin temel nedenleri nelerdir? Plansız büyüme, kontrolsüz nüfus hareketleri, rant odaklı politikalar ve yinelenen imar afları temel nedenler arasında yer alır.
- Kentleşmenin sosyal hayata etkisi nedir? Güvenlikli sitelerin yaygınlaşması, mahalle ve sokak kültürünü zayıflatmakta, insanların birbiriyle ve şehirle kurduğu bağı koparmaktadır.
- Çarpık kentleşme sadece binalarla mı ilgilidir? Hayır, aynı zamanda altyapı sorunlarına, mekânsal adaletsizliğe ve toplumsal hafızanın zedelenmesine yol açan sosyo-mekânsal bir sorundur.
- Çözüm için ne yapılmalı? Çözüm, günü kurtaran imar afları yerine sosyal donatıları ve kamusal alanları merkeze alan bütüncül bir kentsel planlamadan geçmektedir.
📌 Öne çıkanlar:
- Kontrolsüz yapılaşma, bazı bölgelerde altyapıyı iflasın eşiğine getirmiş durumda.
- Güvenlik ve konfor vaadiyle öne çıkarılan site yaşamı, mahalle ve sokak kültürünü yok ediyor.
- Sorun sadece betonlaşma değil; toplumsal hafıza ve kente aidiyet duygusu da aşınıyor.
- Uzmanlara göre çözüm, günü kurtaran imar aflarından vazgeçip bütüncül bir planlama anlayışını benimsemekten geçiyor.
🏗️ Fiziksel bir sorundan sosyo-mekânsal bir yaraya
Çarpık kentleşme, yalnızca yapısal bir problem olmaktan çıkıp toplumsal belleği ve aidiyet duygusunu aşındıran daha derin bir soruna dönüştü. Özellikle Ankara gibi büyük şehirlerde belirgin izler bırakan bu süreç, mekânsal adaletsizliği körükleyerek yaşam kalitesini doğrudan tehdit ediyor.
📉 Altyapı iflasın eşiğinde
Kent içindeki dengesiz gelişim, altyapı sistemleri üzerinde ciddi bir baskı oluşturuyor. Mimar Filiz Cingi Yurdakul, bu duruma dikkat çekerek, “Bazı bölgelerde kontrolsüz yoğunluk altyapı sistemlerini iflasın eşiğine getirirken, yeni gelişen alanlarda temel hizmetlerin bile yetersiz kaldığını görüyoruz. Bu mekânsal adaletsizlik, yalnızca fiziksel çevreyi değil, insanların kente ve birbirine olan aidiyet duygusunu da aşındırıyor” diyor.
🧱 Sokak kültürü yerini duvarlara bırakıyor
Planlama politikaları, güvenlik ve konfor söylemleriyle site içi yaşamı ön plana çıkarıyor. Bu yapı, özellikle göçle gelen insanların şehirle kuracağı bağı koparıyor. Mahalle dokusunun, sokakta karşılaşma kültürünün ve kamusal alanların geri plana itilmesiyle çarpıklık yalnızca beton yapılarda değil, toplumsal hafızada da derinleşiyor.
🗺️ Çözümün yol haritası bütüncül planlamada
Sorunun çözümü, günü kurtaran ve plansızlığı ödüllendiren uygulamalardan vazgeçip, insanı ve kamusal alanı merkeze alan bütüncül bir yaklaşımla mümkün olabilir. Bu süreç, sadece fiziksel bir dönüşümü değil, aynı zamanda sosyal bir katılımı da gerektiriyor.
📜 İmar aflarından vazgeçilmeli
Uzmanlar, çözümün yalnızca fiziksel dönüşümle sınırlı kalmaması gerektiğinin altını çiziyor. Yurdakul, “Öncelikle bütüncül kentsel planlamayı hayata geçirmek zorundayız. Sosyal donatı alanlarını, kamusal karşılaşma mekânlarını, yeşil kuşakları merkeze alan bir anlayış geliştirmeliyiz. İmar affı gibi günü kurtarmaya odaklı uygulamalardan vazgeçilmeli. Kent hakkı, herkes için eşit bir hak olarak korunmalı,” ifadelerini kullanıyor.
🗣️ Kente dair söz herkese ait olmalı
Sağlıklı bir kentsel dönüşüm, ancak tüm paydaşların sürece katılmasıyla başarıya ulaşabilir. Kent yalnızca binalardan ibaret bir yapı değildir; insanla var olur ve anlam bulur. Bu yüzden dönüşüm sürecinde sadece karar vericiler değil; mimarlar, şehir plancıları, sosyologlar ve en önemlisi o şehirde yaşayan insanlar aktif biçimde rol almalıdır. Ancak bu şekilde kalıcı bir kentlilik bilinci ve yüksek yaşam kalitesi hedeflenebilir.
