Alzheimer ve kadınlar: Daha sık görülmesinin ardındaki 4 bilimsel neden

Yazar:

1 Eylül 2025

Alzheimer hastalığı, modern çağın en korkutucu sağlık sorunlarından biri olmaya devam ederken, istatistikler çarpıcı bir gerçeği ortaya koyuyor: Bu hastalık, kadınları erkeklere oranla çok daha sık etkiliyor. Peki, bu cinsiyet farkının ardında ne yatıyor? Yıllardır bilim dünyasının odağında olan bu sorunun yanıtı, tek bir nedene değil, karmaşık bir dizi faktöre dayanıyor. Konuyla ilgili açıklamalarda bulunan NPİSTANBUL Hastanesi Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. A. Oğuz Tanrıdağ, Alzheimer ve kadınlar arasındaki bu hassas ilişkiyi aydınlatıyor.

Kadınların daha uzun yaşaması, menopozla birlikte yaşanan hormonal değişimler, depresyon ve tiroid gibi rahatsızlıklara daha yatkın olmaları gibi faktörler, onları Alzheimer’a karşı daha savunmasız hale getiriyor. Bu durum, özellikle orta yaş ve üzeri kadınların yaşadığı zihinsel ve duygusal değişimlerin dikkatle takip edilmesinin ve bir uzmana danışılmasının hayati önem taşıdığını gösteriyor. Ancak uzmanlar, genetik faktörlerin ve risklerin ötesinde, yaşam tarzı değişiklikleri ile Alzheimer riskini azaltmanın mümkün olduğunu da vurguluyor.

📌 Öne çıkanlar

🔺 Cinsiyet Farkı: Alzheimer hastalığı, kadınlarda erkeklere oranla daha sık görülür. Bunun arkasında hormonal, genetik ve yaşam tarzı faktörleri yatar.
🔺 4 Ana Neden: Kadınların daha uzun yaşaması, menopozla yaşanan östrojen eksikliği, daha sık görülen depresyon, hipotiroidi ve anemi, Alzheimer riskini artıran temel faktörlerdir.
🔺 Genetik Rolü: APOE4 geni gibi genetik faktörler riski artırsa da, hastalığın kalıtsal olmadığı ve genetik yatkınlığın bir kader olmadığı unutulmamalıdır.
🔺 Risk Azaltılabilir: Akdeniz tipi beslenme, düzenli egzersiz, zihinsel ve sosyal olarak aktif kalma gibi yaşam tarzı değişiklikleri ile Alzheimer riskini önemli ölçüde azaltmak mümkündür.
🔺 Bakıcı Yükü: Alzheimer, sadece hastayı değil, bakımını üstlenen aile bireylerini de derinden etkiler. Hasta yakınlarının da bu süreçte profesyonel ve psikolojik destek alması önemlidir.

🔎 En çok merak edilenler: Alzheimer ve kadınlar

🔹 Alzheimer kadınlarda neden daha sık görülür?
Bunun dört temel nedeni öne sürülmektedir: Kadınların ortalama yaşam süresinin daha uzun olması, menopoz döneminde östrojen hormonunun koruyucu etkisini kaybetmesi, depresyona daha yatkın olmaları ve tiroid rahatsızlıkları ile aneminin kadınlarda daha sık görülmesi.
🔹 Menopoz ve Alzheimer arasında nasıl bir ilişki var?
Menopozla birlikte azalan östrojen hormonu, beyin sağlığı üzerinde koruyucu bir etkiye sahiptir. Bu hormonun eksikliği, bellek zayıflaması ve dikkat eksikliği gibi Alzheimer’ın erken belirtilerine benzer şikayetlere yol açabilir ve hastalık riskini artırabilir.
🔹 Alzheimer genetik (kalıtsal) bir hastalık mıdır?
Hastalığın çok küçük bir kısmı (%1’den az) doğrudan kalıtsaldır. Çoğu durumda ise APOE4 gibi genler sadece riski artırır, hastalığa kesin yakalanılacağı anlamına gelmez. Sağlıklı yaşam tarzı ile genetik riski azaltmak mümkündür.
🔹 Alzheimer riskini azaltmak için ne yapabilirim?
Bilimsel kanıtlar; Akdeniz diyeti, haftada en az 150 dakika orta düzeyde egzersiz, yeni bir dil veya enstrüman öğrenme gibi zihinsel aktiviteler, sosyal ilişkileri güçlü tutma ve tansiyon, diyabet gibi kronik hastalıkları kontrol altında tutmanın riski azalttığını göstermektedir.
🔹 Alzheimer teşhisi nasıl konur?
Kesin bir teşhis için tek bir test yoktur. Nöroloji uzmanı tarafından yapılan detaylı muayene, bilişsel ve hafıza testleri, kan tahlilleri ve MR veya PET gibi beyin görüntüleme yöntemlerinin bir arada değerlendirilmesiyle tanı konulur.

🤔 Alzheimer hastalığı neden kadınlarda daha sık görülüyor?

Prof. Dr. A. Oğuz Tanrıdağ, bu önemli sorunun ardındaki tartışmalı nedenleri 4 ana başlıkta özetliyor:

Daha Uzun Yaşam Süresi: “Kadınlar erkeklere oranla ortalama 10 yıl daha uzun yaşarlar. Bu uzun yaşama genç yaşlarda değil, 60’dan sonra ortaya çıkan bir farktır. Alzheimer hastalığı ise 60 yaşından itibaren görülmeye başlar ve yaşlanmayla birlikte sıklığı giderek artar. Bu görüşe göre hastalığın kadınlarda daha sık rastlanmasının nedeni bu olabilir.”
Menopoz ve Östrojen Eksikliği: Menopoz döneminde ortaya çıkan östrojen eksikliği; bellek zayıflaması, dikkat eksikliği, kelime bulma güçlüğü ve sinirlilik gibi belirtilere yol açar. Bu belirtiler, hem depresyonun hem de Alzheimer’ın başlangıç belirtileriyle örtüşür. Prof. Dr. Tanrıdağ, “Kadınlarda bu dönemde kullanılan östrojenin hem genel anlamda hem de Alzheimer hastalığı sırasında bu belirtilere iyi geldiği araştırmalar tarafından gösterilmiştir. Bu nedenle, östrojen eksikliği hastalık sıklığına etki eden ana neden olabilir.” diyor.
Depresyon Yatkınlığı: Kadınlarda depresyonun erkeklere oranla en az iki kat daha fazla görüldüğünü dile getiren Prof. Dr. Tanrıdağ, “Araştırmalar yaşam içinde depresyon öyküsü olanlarda Alzheimer hastalığı riskinin iki kat fazla olduğunu göstermektedir. Buna ek olarak, depresyon ve erken Alzheimer hastalığının başlangıç belirtileri birbirine çok benzemektedir.” diyerek depresyonun hastalık başlangıcı üzerindeki etkisine dikkat çekiyor.
Diğer Hastalıklar (Hipotiroidi ve Anemi): “Kadınlarda hipotiroidi ve anemi erkeklere oranla daha sık görülür. Hipotiroidi belirtileri depresyonun ve erken Alzheimer hastalığının belirtilerine çok benzer… Kadınlar bilinen nedenlerle erkeklere oranla daha kansızdırlar. Kansızlık belirtileri depresyon ve zihinsel durgunluk belirtileriyle karışabilir.”

Prof. Dr. Tanrıdağ, bu dört faktörün bir araya gelerek kadınları Alzheimer hastalığına karşı daha savunmasız hale getirdiğini, bu nedenle özellikle orta yaş ve üzeri kadınların yaşadığı zihinsel ve duygusal değişimlerin dikkatle takip edilerek bir uzmana danışılmasının hayati önem taşıdığını sözlerine ekledi.

🧠 Beyin sağlığını korumak için 5 adım: Alzheimer riskini azaltma yolları

Alzheimer riskini tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmasa da, bilimsel çalışmalar yaşam tarzı değişiklikleriyle riski önemli ölçüde azaltmanın mümkün olduğunu göstermektedir. İşte beyin sağlığınız için atabileceğiniz 5 önemli adım:

Akdeniz Tipi Beslenme (MIND Diyeti): Bol yeşil yapraklı sebzeler, orman meyveleri, kuruyemişler, zeytinyağı, tam tahıllar ve balık açısından zengin bir diyetin beyin sağlığını koruduğu ve bilişsel gerilemeyi yavaşlattığı kanıtlanmıştır.
Düzenli Fiziksel Aktivite: Haftada en az 150 dakika tempolu yürüyüş gibi orta düzeyde aerobik egzersiz yapmak, beyne giden kan akışını artırır ve yeni beyin hücrelerinin oluşumunu destekler.
Zihinsel Olarak Aktif Kalma: Beyni sürekli aktif tutmak, sinir hücreleri arasında yeni bağlantılar kurar. Yeni bir dil öğrenmek, bir müzik aleti çalmak, bulmaca çözmek, satranç oynamak veya kitap okumak gibi aktiviteler beyni güçlendirir.
Sosyal İlişkileri Güçlü Tutma: Aile ve arkadaşlarla düzenli olarak etkileşimde bulunmak, sosyal aktivitelere katılmak, depresyon riskini azaltır ve bilişsel sağlığı destekler.
Kalp Sağlığını Koruma: Beyin sağlığı, kalp ve damar sağlığı ile doğrudan ilişkilidir. Yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve diyabet gibi risk faktörlerini kontrol altında tutmak, Alzheimer riskini de azaltır.

🧬 Genetik faktörler ve APOE4 geni: Alzheimer’da kalıtımın rolü

Birçok kişi ailesinde Alzheimer öyküsü olduğu için endişe duyar. Hastalığın çok küçük bir kısmı (%1’den az) “ailesel Alzheimer” olarak bilinen ve doğrudan ebeveynden çocuğa geçen genetik mutasyonlardan kaynaklanır. Ancak vakaların büyük çoğunluğu “sporadik” yani geç başlangıçlıdır ve burada genetik sadece bir risk faktörüdür. En bilinen risk geni, Apolipoprotein E’nin bir varyantı olan **APOE4**’tür. Bu genin bir kopyasını taşımak riski yaklaşık 3 kat, iki kopyasını taşımak ise riski yaklaşık 8-12 kat artırabilir. Ancak unutulmamalıdır ki, APOE4 genini taşımak mutlaka Alzheimer olunacağı anlamına gelmediği gibi, bu geni taşımayan kişiler de hastalığa yakalanabilir.

🩺 Alzheimer teşhisi nasıl konur? Tanı süreci

Alzheimer tanısı, tek bir teste dayanmaz; bir dizi değerlendirmenin bir araya getirilmesiyle konulur. Bir nöroloji uzmanı tarafından yürütülen süreç genellikle şunları içerir:

Tıbbi Öykü ve Muayene: Doktor, hastanın ve ailesinin şikayetlerini, belirtilerin ne zaman ve nasıl başladığını detaylıca dinler ve nörolojik bir muayene yapar.
Bilişsel ve Nöropsikolojik Testler: Hafıza, problem çözme, dikkat, dil becerileri gibi zihinsel fonksiyonları ölçen bir dizi test (MMSE veya MoCA gibi) uygulanır.
Kan ve İdrar Tahlilleri: Tiroid hormon bozuklukları veya vitamin eksiklikleri gibi Alzheimer belirtilerini taklit edebilecek diğer tıbbi durumları dışlamak için istenir.
Beyin Görüntüleme: Manyetik Rezonans (MR) veya Bilgisayarlı Tomografi (BT) gibi yöntemlerle beyin yapısındaki küçülme (atrofi) veya tümör, kanama gibi diğer anormallikler incelenir. PET taramaları ise beyindeki amiloid plakları gibi Alzheimer’a özgü değişiklikleri gösterebilir.

❤️ “Unutan” birine bakmak: Alzheimer hasta yakınları için destek

Alzheimer, sadece hastanın değil, tüm ailenin ve özellikle birincil bakıcının hayatını derinden etkileyen bir hastalıktır. Bu zorlu süreçte hasta yakınlarının da desteğe ihtiyacı vardır:

Rutin Oluşturun: Hastanın kendini güvende hissetmesi için günlük aktiviteleri (yemek, banyo, uyku) belirli bir rutin içinde tutmak önemlidir.
Basit İletişim Kurun: Konuşurken basit, kısa cümleler kurun ve tek seferde tek bir talimat verin. Evet/hayır şeklinde cevaplanabilecek sorular sorun.
Sabırlı ve Sakin Kalın: Hastanın kafa karışıklığı veya ajitasyon anlarında sakin kalmaya çalışın. Onunla tartışmak yerine dikkatini başka bir yöne çekin.
Güvenli Bir Ortam Yaratın: Ev içinde takılıp düşebileceği eşyaları kaldırın, kapılara kilit takın ve tehlikeli aletleri ulaşamayacağı yerlerde saklayın.
Kendinize Zaman Ayırın: Bakıcı tükenmişliği çok yaygındır. Kendi fiziksel ve ruhsal sağlığınızı korumak için mola vermeyi, sosyal destek almayı ve gerekirse profesyonel yardım istemeyi ihmal etmeyin.

🔬 Ufuktaki yeni tedaviler: Alzheimer araştırmalarındaki son gelişmeler

Yakın zamana kadar Alzheimer için sadece semptomları hafifleten tedaviler mevcutken, son yıllarda hastalığın seyrine doğrudan etki etmeyi amaçlayan yeni nesil ilaçlar umut vermektedir. Araştırmalar birkaç ana alanda yoğunlaşmaktadır:

Anti-Amiloid İlaçlar: Beyinde biriken ve sinir hücrelerine zarar veren amiloid plaklarını hedef alan Lecanemab ve Donanemab gibi antikor tedavileri, hastalığın erken evrelerinde ilerlemeyi yavaşlatabildiklerini göstermiştir.
Erken Tanı İçin Kan Testleri: Eskiden sadece beyin omurilik sıvısı veya pahalı PET taramaları ile saptanabilen Alzheimer belirteçleri, artık hassas kan testleri ile tespit edilebilmektedir. Bu, hastalığın çok erken evrede, hatta belirtiler ortaya çıkmadan teşhis edilmesinin önünü açabilir.
Yaşam Tarzı Müdahaleleri: Bilim dünyası, risk faktörlerini azaltmaya yönelik olarak beslenme, egzersiz ve bilişsel eğitimin bir arada uygulandığı “çoklu alan” müdahalelerinin koruyucu etkilerini araştırmaya devam etmektedir.