Modern yaşamın vazgeçilmezi olan dijital ekranlar, göz sağlığımızı tehdit eden sinsi bir salgına yol açıyor. Erişkin dönemi problemi olarak bilinen göz kuruluğu, artık çocukluk çağına kadar inmiş durumda. Uzmanlar, artan ekran süresinin göz kuruluğunun yanı sıra kalıcı bir kırma kusuru olan miyop ve hatta şaşılık gibi ciddi sorunları tetikleyebileceği konusunda uyarıyor.
Türk Oftalmoloji Derneği Genel Başkanı Prof. Dr. Huban Atilla, bu durumun tüm toplum için bir halk sağlığı sorununa dönüştüğünü belirtiyor. Hem yetişkinlerde hem de çocuklarda göz sağlığını korumak için dijital ekran kullanımı alışkanlıklarını gözden geçirmek ve bilinçli önlemler almak kritik önem taşıyor. Gözlerdeki yanma ve batma hissi, göz yorgunluğu ve uzağı görememe gibi şikayetler, bu yeni salgının habercisi olabilir.
📌 Dijital ekranların göz sağlığına etkileri hakkında öne çıkanlar
- Türk Oftalmoloji Derneği, ekran süresinin artmasıyla birlikte göz kuruluğu şikayetlerinin artık çocukluk çağına indiği uyarısında bulunuyor.
- Ekranlara bakarken göz kırpma sayısının azalması, gözyaşının göz yüzeyine yeterince dağılmamasına ve göz kuruluğuna neden oluyor.
- Uzun süreli yakına odaklanma, göz küresinin uzamasına ve kalıcı bir sorun olan miyop riskinin artmasına yol açıyor.
- 20-20-20 kuralı (her 20 dakikada bir, 20 saniye boyunca 6 metre uzağa bakmak), dijital göz yorgunluğunu azaltmada en etkili yöntemlerden biridir.
- Günde en az 2 saat açık havada vakit geçirmek, doğal gün ışığının göz gelişimini desteklemesi sayesinde özellikle çocuklarda miyop riskini azalttığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır.
🔎 En çok merak edilenler
- Göz kuruluğu neden olur?
Temel nedeni, ekranlara odaklandığımızda normalde dakikada 15-20 olan göz kırpma sayımızın 5-6’ya kadar düşmesidir. Göz kırpmayınca gözyaşı yüzeyi nemlendiremez ve kuruma başlar. - Miyop neden bir “salgın” olarak görülüyor?
Çünkü kapalı alanlarda ve ekran başında geçirilen sürenin artmasıyla, özellikle Doğu Asya ülkeleri başta olmak üzere tüm dünyada miyop görülme sıklığı son 50 yılda katlanarak artmıştır. - Göz kuruluğu için ne yapabilirim?
Ekran başında 20-20-20 kuralını uygulamak, ekranı göz seviyesinin biraz altına yerleştirmek ve gerekirse doktor tavsiyesiyle koruyucusuz suni gözyaşı damlaları kullanmak şikayetleri hafifletebilir. - Şaşılık ve ekran süresi arasında nasıl bir ilişki var?
Sürekli yakına bakmak, gözlerin içe odaklanmasını sağlayan kasları aşırı çalıştırır. Altta yatan bir yatkınlık varsa, bu aşırı çalışma gözlerin içe doğru kaydığı “akomodatif ezotropya” adı verilen bir şaşılık türünü tetikleyebilir.
👁️ Türk Oftalmoloji Derneği uyardı: Göz kuruluğu şikayeti çocukluk çağına indi
Çağımızın giderek artan problemi olan göz kuruluğu, artık sadece yetişkinleri değil, çocukları da etkiliyor. Türk Oftalmoloji Derneği Genel Başkanı Prof. Dr. Huban Atilla, akıllı telefon, tablet ve bilgisayar kullanımının yaygınlaşmasıyla bu şikayetlerin çocukluk çağında dahi sıklıkla görülebildiğini belirtti.
Okuma sırasında veya akıllı telefon, tablet ya da bilgisayar kullanırken gözlerimizi daha az kırparız. Bu durum, göz yüzeyindeki gözyaşı dağılımını bozar ve göz kuruluğu ile ilgili batma, yanma, bulanık görme şikayetlerine neden olur.
Artan ekran süresinin getirdiği riskler sadece göz kuruluğu ile sınırlı değil. Prof. Dr. Atilla, “Çocukluk döneminde ekrana yakından bakmak, özellikle gece ışıklar kapalıyken tablet ve telefon seyretmek göz kuruluğuna sebep olmasının yanı sıra miyop kırma kusurunun da artmasına neden oluyor. Çocukların uzun süreli yakın çalışmaları, altta yatan gözlük ihtiyacı ve düzeltilmemişse gözlerde kaymayı yani şaşılıkı tetikleyebiliyor.” diye konuştu.
Önlemek için ne yapmalı?
Şikayetleri ve olumsuz etkileri azaltmak için basit ama etkili önlemler alınabilir. Prof. Dr. Atilla, “Toplam ekran süresinin sınırlandırılmasını, 20 dakikada bir mola verilmesini ve cihazların en az 40 cm’den kullanılmasını öneriyoruz.” dedi.
👓 20-20-20 kuralı ve ötesi: Dijital göz yorgunluğunu azaltma egzersizleri
Dijital ekranlar karşısında saatler geçiren herkes için göz yorgunluğu kaçınılmazdır. Ancak “20-20-20 kuralı” gibi basit egzersizlerle gözlerinizi dinlendirebilir ve koruyabilirsiniz.
- 20-20-20 Kuralı: Bu, en temel ve en etkili yöntemdir. Çalışırken her 20 dakikada bir, ekrandan gözlerinizi ayırıp en az 20 saniye boyunca, 20 feet (yaklaşık 6 metre) uzağınızdaki bir nesneye odaklanın. Bu, gözlerinizin içindeki odaklanma kaslarını gevşetir.
- Avuç İçi Isıtma (Palming): Gözlerinizi kapatın ve avuç içlerinizi birbirine sürterek ısıtın. Isınan avuç içlerinizi, gözlerinize baskı yapmadan göz çukurlarınızın üzerine yerleştirin. 1-2 dakika boyunca bu karanlık ve sıcak ortamda gözlerinizi dinlendirin.
- Göz Kırpma Egzersizi: Ekran karşısında göz kırpmayı unuttuğumuzu fark ettiğimizde, bilinçli olarak yavaşça 10-15 kez göz kırpın. Bu, gözyaşının göz yüzeyine yeniden yayılmasına yardımcı olur. (Kaynak: American Academy of Ophthalmology)
💧 Çocuklarda ve yetişkinlerde göz kuruluğu tedavisi: Suni gözyaşından göz kapaklarına masaja
Göz kuruluğu şikayetleri kalıcı hale geldiğinde bir göz hekimine başvurmak önemlidir. Tedavi, genellikle durumu hafifletmeye ve semptomları yönetmeye odaklanır.
- Suni Gözyaşı Damlaları: En yaygın tedavi yöntemidir. Göz yüzeyini nemlendirmeye ve kayganlaştırmaya yardımcı olurlar. Özellikle sık kullanım gerekiyorsa, koruyucu madde içermeyen tek kullanımlık formların tercih edilmesi önerilir.
- Sıcak Kompres ve Göz Kapağı Masajı: Birçok göz kuruluğu vakasının temelinde, göz kapaklarındaki “Meibomian” bezlerinin tıkanması yatar. Gözlere birkaç dakika sıcak, nemli bir bezle kompres yapmak ve ardından temiz parmak uçlarıyla göz kapaklarına nazikçe masaj yapmak, bu bezlerdeki yağın akışını sağlayarak gözyaşının kalitesini artırır.
- Reçeteli Tedaviler: Daha şiddetli vakalarda, gözdeki iltihabı azaltan (siklosporin, lifitegrast içeren) özel damlalar veya diğer medikal tedaviler hekim tarafından reçete edilebilir. (Kaynak: National Eye Institute – NEI)
📈 Yeni salgın “miyop”: Ekranlar gözleri kalıcı olarak nasıl bozuyor?
Dünya Sağlık Örgütü, artan miyop oranlarını bir “salgın” olarak nitelendirmektedir. Bunun arkasındaki en büyük nedenlerden biri, özellikle çocukluktan itibaren artan yakın çalışma mesafesidir. Gözlerimiz, uzağa bakmak için tasarlanmıştır ve rahat pozisyondadır. Bir ekrana veya kitaba yakından baktığımızda, göz içindeki kaslar merceği kavisli hale getirmek için kasılır. Saatler boyunca bu kasılma halinde kalmak, göz küresinin adaptasyon olarak geriye doğru uzamasına neden olabilir. Göz küresi uzadığında, ışık artık tam olarak retina üzerine düşemez ve uzağı net görme yeteneği kalıcı olarak bozulur. Bu duruma miyopi denir. (Kaynak: World Health Organization – WHO, 2023)
👀 Şaşılık (göz kayması) nedir ve ekran süresiyle ilişkisi nedir?
Göz kayması olarak da bilinen şaşılık, iki gözün aynı noktaya odaklanamaması durumudur. Gözlerden biri düz bakarken, diğeri içe, dışa, yukarı veya aşağı kayabilir. Sürekli ekran gibi yakın bir nesneye odaklanmak, gözlerin birlikte ve içe doğru çalışmasını sağlayan “akomodasyon” sistemini aşırı derecede yorar. Özellikle altta yatan bir yatkınlığı (örneğin yüksek hipermetropi) olan çocuklarda, bu sürekli ve aşırı odaklanma çabası, gözlerin içe doğru kaydığı “akomodatif ezotropya” adı verilen bir şaşılık türünü tetikleyebilir. Pandemi döneminde artan ev içi eğitim ve ekran süresiyle bu tür şaşılık vakalarında belirgin bir artış gözlemlenmiştir. (Kaynak: American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus – AAPOS)
🌳 Ekranların ötesinde: Göz sağlığını korumak için 5 altın kural
Dijital cihazlar hayatımızın bir parçası olsa da, göz sağlığını korumak için ekranların ötesinde alabileceğimiz birçok önlem vardır:
- Açık Havada Vakit Geçirin: Bilimsel çalışmalar, özellikle çocukların günde en az 2 saatini dışarıda, doğal gün ışığında geçirmesinin miyop gelişimini ve ilerlemesini yavaşlattığını kanıtlamıştır.
- Doğru Işıklandırma: Okuma veya çalışma yaparken ortamın iyi aydınlatılmış olması önemlidir. Işık doğrudan gözünüze veya ekrana yansımamalıdır.
- Göz Dostu Beslenme: Havuç (A vitamini), ıspanak gibi yeşil yapraklı sebzeler (lutein, zeaksantin), somon gibi yağlı balıklar (Omega-3) ve turunçgiller (C vitamini) açısından zengin bir diyet, göz sağlığını destekler.
- Bol Su Tüketin: Vücudun genel su dengesi, gözyaşı üretimi için de önemlidir. Yeterli su içmek, göz kuruluğu şikayetlerini hafifletebilir.
- Düzenli Göz Muayenesi Yaptırın: Herhangi bir şikayetiniz olmasa bile, düzenli göz muayenesi, olası sorunların erken teşhisi için en etkili yoldur.
🌐 Bunlar da ilginizi çekebilir:
- Göz kuruluğu neden olur? Ne iyi gelir, nasıl geçer?
- Göz kuruluğu için 6 etkili kural: Soğuk hava ve rüzgara dikkat!
- Göz kuruluğu sorunu görme kaybına neden olabiliyor!
- Göz kuruluğuna yol açan 10 etken
- Göz bozukluğu baş dönmesi şikayetine yol açar mı?
- Çocuklarda göz sorunları: Miyop, hipermetrop ve astigmat
- Şaşılık nedir? Kaç yaşına kadar tedavi edilmeli?
- Dijital ekran gözü yoruyor: Göz yorgunluğu nasıl giderilir?
