İş dünyasında hızla yayılan yapay zeka yönetici sistemleri, çalışanlar arasında endişe yaratıyor. Özellikle AI işe alım süreçlerinde yaşanan sorunlar ve SHL araştırması sonuçları, insan unsurunun önemini ortaya koyuyor. Bir çalışanın yapay zeka tarafından etik ihlali ile suçlanması ise sürecin geldiği noktayı gösteriyor.
Şirketlerin maliyetleri düşürmek için başvurduğu yapay zeka yönetici (AI manager) modelleri, işe alımdan (recruitment) kovulmaya kadar birçok kararı otonom veriyor. Ancak SHL araştırması verileri ve yaşanan etik ihlali (ethics complaint) örnekleri, çalışanların algoritmalar yerine insan yöneticileri tercih ettiğini kanıtlıyor. İşte AI işe alım süreçlerinin perde arkası.
📌 Öne çıkanlar: Yapay zeka yönetici
- Newsweek’in haberine göre, şirketler işe alım ve işten çıkarma süreçlerini giderek artan oranda yapay zeka botlarına devrediyor.
- Colorado’da bir yazılım test uzmanı, yapay zeka tarafından işe alındı, yönetildi ve “robotlara hakaret ettiği” gerekçesiyle etik ihlali ile suçlandı.
- Hollandalı bir AI danışmanı, yüzü olmayan bir yapay zeka tarafından mülakata alındığını ve işe alındıktan hemen sonra kovulduğunu belirtti.
- SHL tarafından yapılan araştırmaya göre, çalışanların %57,7’si kariyerlerini etkileyen kararların insanlar tarafından verilmesini istiyor.
- Çalışanların sadece %10’u performanslarının yalnızca yapay zeka tarafından yönetilmesinden memnun.
- Pew Research Center verileri, işe alımlarda yapay zeka kullanımının adaylarda “gözetlenme” ve “önyargı” korkusu yarattığını doğruluyor.
- AB Yapay Zeka Yasası (EU AI Act), işe alım ve yönetimde kullanılan AI sistemlerini “yüksek riskli” kategorisinde sınıflandırıyor.
🤖 “Clanker” dediği için yapay zeka tarafından uyarıldı
Maliyet baskıları ve süreçleri hızlandırma isteği, şirketleri sessizce yapay zekayı (AI) işe alım, yönetim ve işten çıkarma süreçlerinin başına geçirmeye itiyor. Ancak bu geçiş, birçok çalışanı, özellikle de genç profesyonelleri, insan olmayan bir yönetici tarafından yargılanma ve yönetilme stresiyle baş başa bırakıyor.
Colorado’da yaşayan 37 yaşındaki bir kalite kontrol (QA) test uzmanı, bu durumu en tuhaf haliyle yaşayanlardan biri. Tamamı yapay zeka ajanları (AI agents) tarafından oluşturulan bir uygulama için yine bir yapay zeka tarafından işe alındığını belirten çalışan, yaşadığı trajikomik olayı şöyle anlatıyor:
“LinkedIn üzerinden bir yapay zeka ajanı tarafından işe alındım ve şu anda bir yapay zeka ekibine rapor veriyorum. Geçenlerde İnsan Kaynakları (İK) botuyla bir görüşme yaptım. Sebebi ise başka bir yapay zeka meslektaşımın, Slack üzerinde robotlar için kullanılan argo bir ifade olan ‘clanker’ kelimesini kullandığım için hakkımda etik ihlali şikayetinde bulunmasıydı.”
Çalışan, bu botların insan kişiliklerini simüle etmek üzere programlandığını, ancak etkileşimlerin genellikle sıkıcı ve ruhsuz olduğunu belirtiyor.
👻 Yüzü olmayan mülakatlar ve hayalet işler
Yapay zeka danışmanı Roos van der Jagt da insan yönetiminden algoritma yönetimine geçişi deneyimleyenlerden. Bir iş görüşmesi daveti aldığında karşısında bir insan bulmayı bekleyen Jagt, “Sürpriz bir şekilde, görüşmecim bir yapay zekaydı; yüz yoktu, sadece konuşan titreşen bir daire vardı” diyor.
Sözleşme imzalamasına ve ödeme sözü almasına rağmen, Jagt hiçbir zaman ödeme alamamış. Şirketin aslında gerçek bir işe alım niyeti olmadığını, adayları sadece kendi yapay zeka sistemlerini test etmek için kullandığını düşünüyor:
“Bütün deneyim pek iyi değildi; ciddiye alınmadığımı hissettim. Yapay zekanın ne düşündüğünü veya görüşmenin nasıl geçtiğini kestiremediğim için çok daha stresliydi.”
📊 Araştırma: Çalışanlar insan yönetici istiyor
İşe alım ve değerlendirme çözümleri sağlayıcısı SHL’nin 17 Kasım’da yayınladığı yeni araştırma, çalışanlardaki bu kaygıyı verilerle doğruluyor. Araştırma sonuçlarına göre:
- İnsan Tercihi: ABD’li çalışanların %57,7’si, kariyerlerini etkileyecek kararların insan yöneticiler tarafından verilmesini tercih ediyor.
- Güvensizlik: Sadece %10’luk bir kesim, performanslarının yalnızca yapay zeka tarafından yönetilmesinden rahatsız olmayacağını belirtiyor.
- Gözetlenme Korkusu: Çalışanların %44,7’si yapay zekanın iç mesajlaşmalarını izlemesinden rahatsızlık duyuyor.
- Liderlik Sorgusu: %50,5’i, iş kararlarını almak için yapay zeka kullanan liderlere şüpheyle yaklaşıyor.
🌍 Kapsamlı analiz: Algoritmik yönetim ve toplumun tepkisi
Newsweek’in haberi buzdağının sadece görünen kısmı. İş dünyasında “Algoritmik Yönetim” (Algorithmic Management) olarak adlandırılan bu yeni dönem, sadece bireysel anekdotlarla sınırlı değil; küresel çapta sosyolojik ve hukuki bir tartışma konusudur. Pew Research Center ve diğer akademik kaynaklar, bu dönüşümün derinliğini gözler önüne seriyor.
Pew Araştırması: İşe alımda yapay zekaya güven yok
Pew Research Center tarafından yapılan kapsamlı bir araştırmaya göre, Amerikalıların büyük çoğunluğu işe alım süreçlerinde yapay zekanın kullanılmasına karşı çıkıyor. Katılımcıların %71’i, yapay zekanın işe alım kararlarını vermesine karşı olduklarını belirtiyor. Bu karşıtlığın temelinde yatan nedenler ise oldukça çarpıcı:
- İnsan Faktörünün Kaybı: Adaylar, algoritmaların bir insanın potansiyelini, karakterini ve ekibe uyumunu (soft skills) ölçemeyeceğine inanıyor. Özgeçmişteki anahtar kelimelere odaklanan bir botun, adayın tutkusunu veya yaratıcılığını kaçıracağı düşünülüyor.
- Algoritmik Önyargı (Bias): Yapay zeka sistemleri, eğitildikleri verilerdeki önyargıları miras alabilir. Geçmişte Amazon gibi dev şirketlerin denediği işe alım botlarının, geçmiş verilerdeki erkek egemenliği nedeniyle kadın adayları elediği tespit edilmişti. Pew araştırmasına göre, katılımcıların %41’i yapay zekanın ırk ve cinsiyet önyargılarını insanlardan daha kötü hale getireceğinden endişe ediyor.
- Mahremiyet İhlali: Yapay zeka, adayları değerlendirirken sadece CV’yi değil, sosyal medya profillerini, yüz ifadelerini (video mülakatlarda) ve ses tonunu da analiz edebiliyor. Bu durum, çalışanlar tarafından “dijital bir panoptikon” (gözetleme kulesi) olarak algılanıyor.
Avrupa Birliği AI Yasası: “Yüksek Riskli” kategori
Bu endişeler sadece çalışanlarda değil, yasa yapıcılarda da karşılık buluyor. Avrupa Birliği’nin kabul ettiği “Yapay Zeka Yasası” (EU AI Act), istihdam, işçi yönetimi ve serbest çalışma erişimi alanlarında kullanılan yapay zeka sistemlerini “Yüksek Riskli” (High-Risk) kategorisine almıştır. Bu ne anlama geliyor?
Şirketler, bir çalışanı işe almak, terfi ettirmek veya işten çıkarmak için yapay zeka kullanacaksa;
- Sistemin şeffaf olması,
- İnsan denetiminin (human-in-the-loop) zorunlu olması,
- Veri kalitesinin ve önyargısızlığının kanıtlanması gerekmektedir.
Yani, Newsweek haberindeki gibi “nedeni belirsiz bir şekilde AI tarafından işten çıkarılma” veya “muhatap bulamama” durumları, AB mevzuatına göre hukuka aykırı hale gelmektedir.
Geleceğin iş modeli: Hibrit yönetim
Uzmanlar, çözümün yapay zekayı tamamen reddetmekte değil, onu bir “karar verici” değil “karar destek mekanizması” olarak konumlandırmakta yattığını belirtiyor. S & J LLC yöneticisi Shanka Jayasinha’nın Newsweek’e verdiği demeçte belirttiği gibi, yapay zeka hastalık izni gibi insani durumları “performans düşüklüğü” olarak algılayabiliyor. Bu nedenle, son kararın her zaman bir insan yönetici tarafından verildiği, yapay zekanın ise sadece veri analizi sağladığı hibrit modeller, çalışan güvenini kazanmak için tek geçerli yol olarak görünüyor.
🔎 En çok merak edilenler
- Yapay zeka beni işten çıkarabilir mi?
Teknik olarak evet, bazı şirketler performans verilerine dayalı otomatik işten çıkarma sistemleri kullanıyor. Ancak AB yasaları ve etik kurallar, bu kararın nihai olarak bir insan tarafından onaylanmasını şart koşuyor. - CV’mi yapay zeka mı okuyor?
Büyük şirketlerin %90’ından fazlası ATS (Aday Takip Sistemi) adı verilen yapay zeka destekli yazılımlar kullanıyor. Bu sistemler CV’nizi anahtar kelimelere göre filtreleyip insan kaynağına sunuyor. - Yapay zeka yönetici yasal mı?
Şu an için çoğu ülkede yasal bir engel yok. Ancak “EU AI Act” gibi düzenlemeler, bu sistemlerin şeffaf olmasını ve insan denetiminde çalışmasını zorunlu kılıyor. - Algoritmik yönetim nedir?
Çalışanların görevlerinin, performanslarının ve ücretlerinin insan yöneticiler yerine yazılım algoritmaları tarafından belirlendiği ve denetlendiği yönetim şeklidir (Örn: Uber sürücüleri, depo çalışanları).
🌐 Bunlar da ilginizi çekebilir:
- Yapay zeka araçları pazar payı: ChatGPT, Gemini, Perplexity
AI araçlarının pazar payı karşılaştırılıyor; öne çıkan platformların kullanım oranları aktarılıyor. - Yapay zeka işten çıkarmaları: Raporlar çelişiyor, eski çalışanlar ne diyor?
AI nedeniyle işten çıkarmalara dair farklı raporlar ve çalışan görüşleri tartışılıyor. - Goldman Sachs yapay zeka iş gücü anketi: Beyaz yaka çalışanlar
Goldman Sachs’ın anketi beyaz yaka çalışanların AI hakkındaki görüşlerini ortaya koyuyor. - İletişim profesyonelleri için yapay zeka: Disiplinler arası eğitim
İletişim alanında yapay zekâ destekli eğitim ve disiplinler arası yaklaşım ele alınıyor. - SEAL tekniği: Kendi kendine öğrenme ve pekiştirmeli öğrenme
SEAL tekniği ile yapay zekâda kendi kendine öğrenme süreçleri açıklanıyor. - Dijital pazarlamada dikkat ekonomisi: 47 saniye kuralı nedir?
Kullanıcıların dikkat süresinin pazarlama stratejilerine etkisi inceleniyor. - OpenAI GPT‑5.1 tanıttı: Yeni kişilikler ve Instant Thinking
OpenAI’nin yeni sürümü GPT‑5.1 ile gelen kişilik seçenekleri ve anlık düşünme özelliği anlatılıyor. - Siber güvenlik: Çalınan kimlik bilgileri, oltalama ve sıfır güven yaklaşımı
Kimlik hırsızlığı ve oltalama saldırılarına karşı sıfır güven modeli öne çıkarılıyor. - AI not tutucuların eğitimde devrimi
Yapay zekâ destekli not tutma araçlarının eğitimde sağladığı dönüşüm inceleniyor. - PlayStation 5: Geleceğin oyun deneyimi
Yeni nesil konsolun sunduğu oyun deneyimi ve teknolojik yenilikler aktarılıyor. - İhtiyacınıza uygun faturalı paketlerle mobil deneyiminizi şekillendirin
Operatörlerin sunduğu faturalı paket seçenekleri ve kullanıcıya sağladığı avantajlar özetleniyor. - Akıllı ev sistemleri rehberi: Matter ve Thread protokolleri nedir?
Yeni akıllı ev protokollerinin işlevleri ve uyumluluk avantajları açıklanıyor. - Eski televizyonu çöpe atmayın: TV Box nedir, nasıl kullanılır?
TV Box cihazlarının eski televizyonları akıllı hale getirme yöntemleri anlatılıyor. - Türkiye’nin yerli hosting gücü Verigom: Uygun fiyatlı VPS çözümleriyle öne çıkıyor
Verigom’un VPS hizmetleri ve yerli hosting sektöründeki konumu aktarılıyor.
🔗 Kaynaklar:
- Hired, Managed, and Fired by AI – Newsweek
- AI in Hiring and Evaluating Workers: What Americans Think – Pew Research Center
- EU AI Act: High-Risk AI Systems – EU Artificial Intelligence Act
| 🎯 | Sponsorlu içerik ve tanıtım yazısı fırsatlarımızı keşfedin. İndigo Dergisi’nde tanıtım yazısı yayınlatın; asla silinmeyen/süresiz içeriklerle markanızı yüz binlerce okura ulaştırın. 👉 Reklam paketlerini incele |
