Günümüzde, ömrünü tamamlamış taşıt lastikleri, bol olmasının yanında, değersiz bir atık konumunda. Ayrıca; çevre kirliliğine sebebiyet vererek insan sağlığı ile doğal dengeyi olumsuz bir şekilde etkiliyor. Bu sorunları ortadan kaldırmanın en etkin yollarından biri; atık lastiklerin yeniden işlenerek, endüstride farklı uygulamalarda kullanılması…
Çimento fabrikalarında lastiklerin depolanışı ve Atık lastiklerin fırına otomasyon ile gönderilmesiÇevre açısından oldukça dayanıklı yüksek molekül yapılı polimerlerden ibaret doğal ve sentetik kauçuklardan üretilen ürünler, kullanılmalarının ardından faydalı ömürlerini tamamlamalarıyla, çevrede zor ortadan kalkacak atıklar oluşturuyor. Ülke ekonomilerini sürükleyen başlıca sektörlerden biri olan otomotiv endüstrisinde kauçukların yaklaşık %85’nin tüketildiği araç lastiği ve otomotiv yan sanayi de bu sektörün içinde yer alıyor. Bisiklet lastiklerinden dev kazı makinelerinin lastiklerine kadar değişen pek çok lastiğin yapımında kauçuk kullanılır.
Hurda teker lastiklerinin kullanım alanları
O kadar çok otomobil lastiği üretiliyor ki eskimiş lastiklerin ne olacağı konusu tam bir sorun haline geldi.
Demiryolu kavşakları, karayollarında kullanılmakta olan tabela destekleri ve güvenlik bariyerleri Granül lastikten yapıldığından araç hasarını azaltır. Köprüler ve karayollarındaki genleşme bağlantıları da önemli bir yeni kullanım alanlarıdır. Demiryolu ray bağlantıları, karayolu inşası ve tamiri, asfalt yol çatlakları kapama malzemesi, karayollarında lastik katkılı asfalt, toprak iyileştirici ve zemin örtüsü, at yarış pisti malzemesi, toprakaltı drenajı, trafikte araç ve insan geçiş barikatları gibi yerlerde sıkça kullanılırlar. Yeni materyal buluşları titreme, toz ve sesi azaltan bir dizi yol kaplama materyali üretmektedir. Bu yeni yüzeyler gittikçe artarak tarihi alan ve abidelerin çevresinde ve giriş yollarında kullanılmaktadır. Sesten gelen titreşimi %20’ye kadar ve araçlardan gelen titreşimi ise % 15’e kadar azaltabilmektedir. Birçok ses bariyeri kullanılmış lastikten imal edilir.
Kimyasal ve fiziksel özellikler
Önce bisikletler olmak üzere sırası ile otomobillere, kamyonlara, uçaklara, traktörlere ve hafriyat makinalarına teker yapımında kullanılan madde kauçuktur. Kauçuk 180 derecede yapışkan olur, 220 derecede erir. Kauçuğun ham (işlenmemiş) şekli pratikte fazla bir değere sahip değildir. Fakat çeşitli kimyevi maddelerle karıştırıldığında binlerce faydalı ürün elde edilir.
Kauçuklar yüksek esneklik, yüksek dayanım, düşük deformasyon ve yayılma, iyi dinamik özellikleri, kolay işlenme, iyi yırtılma ve aşınma dayanımı, polar sıvılara dayanıklılık gibi özelliklere sahiptirler.
Hurda Lastik Yönetim Konseyi’ne göre (Scrap Tire Management Council) ortalama bir lastik 4 litre yağ, 3 kg. karbon siyahı, 1.5 kg gaz ve 1 kg. çelik ve kül üretir. Elde edilen yağ ve gaz düşük kaliteli yakıt olarak satılır.
Hurda teker lastiklerinin oluşturduğu büyük problemler
Türkiye’de her yılda ortalama 30 milyon lastik ömrünü tüketiyor. Hurda lastiklerin yığıldığı ve atıldığı yerlerde önemli iki çevre zararı söz konusu olmaktadır. Bunlar; bu yığınlarda meydana gelen şiddetli yangınlar ve diğeri ise bu yığınlar da rahatça çoğalma fırsatı bulan böcekler nedeniyle toplum için oldukça tehdit edici hastalıkların yayılma ihtimalidir. Yığınlarda üreyen böceklerden kaynaklanan hastalıklar, özelikle yağmurlardan sonra görülmektedir. Ohio’da, çocuklarda meydana gelen rahatsızlıkların % 80 nedeninin yakında bulunan hurda lastik yığınları olduğu görüldü.
Lastik atıkları diğer atıklardan ayrı olarak depolandığı zaman, tehlikeler daha belirgin hale gelir. Bütün lastikler arasında yangın başlamasına neden olabilecek yeterli oksijen bulunur. ABD Winchester/Virginia’da meydana gelen bir yığın yangını yaklaşık 9 ay sürdü.
ABD Winchester/Virginia’da meydana gelen bir lastik yığını yangını
Hurda teker lastiklerinin değerlendirilmesiyle ilgili deneysel çalışmalar
Kullanılmış lastiklerin asfalt yapımında kullanılmasına yönelik bir çalışma, yılda 80 bin ton lastiğin ekonomiye kazandırılacağı ve asfalt yolların daha iyi tutuş sağlayacağı için trafik kazalarını azaltacağı görüşü belirtiliyor. Bu çalışmaya göre, lastiğin kauçuk ve telleri makineyle birbirinden ayrılıyor, kauçuk asfalt yol yapımında ve çim sahalarda, kord bezi ise mobilya sektöründe döşeme ve izolasyon maddesi olarak kullanılıyor. Lastiğin içindeki çelik tel de eritilerek değerlendiriliyor.
Yığma yapıların kullanılmış oto lastiği ile depreme dayanıklı hale getirilmesine ilişkin bir çalışma yapıldı. Dünya Bankası’nın düşük gelirli insanların teknoloji gerektiren servislerden faydalanabilmesi amacıyla her yıl düzenlediği “Development Marketplace” yarışmasında, 2003 yılı için desteklenmeyi hak eden projeler arasında yer alan bu çalışmada, kullanılmış lastiklerin yapısal güçlendirme malzemesi olarak kullanılması gündeme geldi.
Hurda araba lastiklerinin parçalanmasıyla elde edilen ve agreganın bir kısmı yerine kullanılan lastik taneleriyle üretilen betonlar ile istinat duvarları ve çarpma bariyerleri inşa ediliyor. Çarpma bariyerlerinde atık lastik katkılı betonların kullanımı sayesinde, çarpma sırasında ortaya çıkan enerjinin sömürmesiyle kazalarda ortaya çıkacak can kaybının azalacağı ifade edildi.
Medeniyetin bir gereği olarak oluşan atık araç lastiklerinin çevre için çok önemli bir sıkıntıyı doğurduğu çoktan anlaşılmış olmakla beraber; günümüz dünyasında bu atıkların yönetimi ile ilgili olarak yeni elde edilen teknolojik anlaşmaların yardımıyla giderek doğruya doğru hareket edildiği görülüyor.
Hurda lastiklerin geri kazanılması yöntemleri günümüzde giderek çeşitlenerek yaygınlaşıyor. Hurda lastiklerin geri kazanılması bütün halden-toz hale kadar, çeşitli boyutlar için yapılıyor.
Atık lastiğin geri kazanımına yönelik uygulamaların ülkemizde yaygınlaştırılması; hem ekonomik, hem de çevresel faktörlerden dolayı artık göz ardı edilmemeli. Atık lastiğin çevre ve ekonomi boyutu göz önüne alındığında; kullanım ve geri kazanma stratejilerinin çok iyi planlanması gerekiyor.
Kaynaklar:
[1]. Atık Taşıt Lastikleri ve Değerlendirme Yöntemleri, *İlker SUGÖZÜ, İbrahim MUTLU, Electronic Journal of Vehicle Technologies Vol: 1, No: 1, 2009 (35-46)
[2]. F. Tosun, Çimento Fabrikalarında Alternatif Yakıt Olarak Katı Atıkların Kullanımı, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Ensitiüsü, İstanbul, 2006.
[3]. Gönüllü, M.T., 2004, “Atık Lastiklerin Yönetimi”, Katı Atık Geri Dönüşüm Teknolojileri Semineri, İSO, İstanbul.[4]. Adhikari, B., De, D. ve Maiti, S., 2000, Reclamation and Recycling of Waste Rubber, Progress in Polymer Science, 25, pp. 909-948.
[5]. Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin (ÖTL) Kontrolü Yönetmeliği, Resmi Gazete (Tarih: 25/11/2006, Sayı: 26357)
[6]. Yeşilata, B., Bulut, H., Turgut, P., Demir, F., 2007, Atık taşıt lastiklerinin geri kazanımı ve yalıtım amaçlı kullanımı, MMO tesisat mühendisliği dergisi, 102, 64-72.
[7]. ATIK LASTİKLERİN YÖNETİMİ Mayıs 2004 M.Talha GÖNÜLLÜ
[8]. TMMOB, 1994, Türk mühendis ve mimar odaları birliği, lastik sanayi ve Petlas, sektörel rapor dizisi.
[9]. Erdem, M. 2005, Sanayide Atık Yönetimi, Çevre ve Sanayi Semineri, Çevre ve Orman Bakanlığı, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu.
[10]. A. O. Atahan, U. K. Sevim, “Testing and Comparison of Concrete Barriers Containing Shredded Waste Tire Chips”, Materials Letters, 62: 3754–757, 2008.
[11]. Öğütülmüş Atık Otomobil Lastiğiyle Modifiye Edilmiş Bitümler ile Yapılan Asfalt Betonunun Yorulma Davranışı-Osman, Nuri ÇELİK, Turk J Engin Environ Sci 25 (2001) , 487-495. @TÜBİTAK
[12]. A. M. Neville, “Proporties of concrete”, Pearson Education limited, England, 2006.
[13]. Taşıt Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 1, No: 1, 2009 (35-46)
