Azot, bitkiler ve hayvanların ürettikleri atıklarla ya da öldüklerinde, ayrışma sonucunda amonyak olarak tekrar toprağa döner. Toprakta bulunan denitrifikasyon bakterileri nitrit ya da nitrat’ı tekrar azot gazına dönüştürür. Böylece azot tekrar atmosfere karışır ve doğa kendi çöpünü kendi temizler ve faydalı hale getirir.
Ekosistem içinde doğa kendi atığı olan ağaç yapraklarını bir çöp değil de bir nevi kompost haline getirip bakteriler sayesinde gübre haline getirip tekrar doğaya kazandırıyor.
Bilimsel açıdan bakacak olursak, yaprağı gövdeye veya dala bağlayan sap hücreleri tahrip olduğunda, yaprağın besin ikmal deposu ile bağlantısı kopar. Yeşil rengi veren klorofil kaybolup yerine karoten ve ksanthofil (portakal sarısı) pigmentleri görüldüğünde; yaprak ağaç’ tan düşer ve çürümeye başlar.
Toprak üzerindeki etkilerini değerlendirmede bazı güçlükler vardır. Toprak sadece ana kayacın parçalanmasından oluşan bir cansız madde değildir. Toprak başlı başına bir ekosistemdir. Bir gram orman toprağında bir milyondan fazla bakteri, 100.000 maya hücresi, 50.000 fungus misel parçası bulunur. Bir gr verimli tarla toprağında ise 2,5 milyar bakteri, 400.000 fungi, 50.000 alg ve 30.000 protoza yaşar.
Mantarlar ise görevlerini tamamladıktan sonra yerlerine bakteriler gelip onlardan görevi devralırlar. Bakterilerin görevi yaprağı parçalamaktır. Süslü taşlan andıran bu tek hücreliler galerisi, bizim üzerini çiğneyip: geçtiğimiz yaprak döküntüleri üzerinde bulunurlar.
Yaprağın sert dış koruyucu tabakası koptuğunda, içteki hücreler bakteri ve mantarlar tarafından istila edilir. Organik yaprak döküntülerinden Scanning elektron mikroskobuyla çekilen fotoğrafta, şimdiye kadar isimlendirilmemiş bilinmeyen canlıların orada faaliyet gösterdiği tespit edilmiştir. 90 defa büyütülmüş bir kene, mantarların istila ettiği alanda beslenir.
Kenenin besinini teşkil eden mantarlar lifleriyle ağ örerek, çürümekte olan yaprağa nüfuz etmeğe çalışır. İşte 1600 kere büyütülmüş bir kirpikli, sillerini sallayarak hareket eder. Hayvana sanki kürk manto giydirilmiş havası veren kirpikler o kadar muhteşem şekilde sıralanmıştır ki bu hususiyetlere göre sınıflandırılırlar.
Toprağın 1 metre karesinde birkaç milyon nemotod (yuvarlak kurt) bulunur. Bu minicik kurtlar mantar ve bakterilerden sonra, vazifeye başlayıp bakterileri yiyerek beslenirler ve çürüme olayında havalandırıcı olarak vazife yaparlar. Kenenin toynağa benzer ayakları, onun ıslak kaygan satıhlarda hareket etmesine imkân sağlar, sır perdesi kaldırılıp her bu olay dikkatle incelendiğinde, yaprakların dökülmesi ve çürümesi gibi bizce önemsiz görülen olayların dahi ince hesaplarla meydana geldiği görülmektedir.
Yapraklarda mantar ve bakteriler arasında kurulan bu muhteşem madde devridaimi sayesinde, dünyamız bir çöplük olmaktan kurtulmaktadır.
Şekilde de görülen Azot döngüsü:
Yaşamın başlangıcından beri, atmosfer ve okyanuslar azot içerir. Canlılar için önemli bir element olan azot, proteinlerin ve DNA’nın yapısında bulunur. Üçlü kovalent bağ, azot molekülündeki(N2) atomları sıkıca bir arada tutar (NºN). Gaz halindeki azot, bitkiler ve hayvanlar tarafından doğrudan kullanılamaz. Topraktaki mikroorganizmalar, azotu bitkilerin kullanabileceği bir türe dönüştürürler. Karasal ekosistemlerde, toprakta ya da baklagillerin köklerindeki yumrularda azot bağlayan bakteriler, azotu amonyağa dönüştürür. Toprağa karışan amonyak burada nitrifikasyon bakterilerinin etkisiyle nitrit(NO2-)’e, sonra da nitrat (NO3-)’a dönüşürler.
Nitrosomonas bakterileri amonyak’ı nitrit’e yükseltir:
2 NH3 + 3 O2 ® HNO2 + 2 H2O DH = -158 kcal
Nitrobakter bakterileri de nitriti nitrat’a yükseltir:
NO2- ® NO3-
Nitrat, bitkiler tarafından ham besi suyu ile alınır ve amino asit sentezinde kullanılır. Böylece azot, besin zincirine girer. Azot, bitkiler ve hayvanların ürettikleri atıklarla ya da öldüklerinde, ayrışma sonucunda amonyak olarak tekrar toprağa döner. Toprakta bulunan denitrifikasyon bakterileri nitrit ya da nitrat’ı tekrar azot gazına dönüştürür. Böylece azot tekrar atmosfere karışır ve doğa kendi çöpünü kendi temizler ve faydalı hale getirir.
