Deprem Bilincini Arttırma Programı-DEBAP, oldukça geniş bir literatür taraması sonucu ortaya çıkmış bir programdır. Program geliştirildikten sonra, çeşitli yuva müdürlerinin, okulöncesi eğitimi öğretmenlerinin ve öğrencilerinin, alanda çalışan öğretim üyelerinin, psikologların program ile ilgili görüşleri alınmıştır. Bu etkinlikleri yapıyorken, etkinliklere katılmak istemeyen çocuklar olabilir. Onları zorlamayın. Arkadaşlarını sadece dinleyen, gözlemleyen bir çocuk da bu etkinliklerden yararlanabilir.
Çocuklar ve Deprem Bilinci Arttırma Programı (DEBAP)
Bu program, anasınıfı çağı çocuklarına (6 yaş) okulöncesi eğitimcileri tarafından rahatlıkla uygulanabilecek şekilde geliştirilmiştir. Ancak program, depremde enkaz altında kalmış veya ana ve/veya babasını ya da bir yakınını kaybetmiş çocuklara uygulanırken bir psikolog eşliğinde uygulanmalıdır.
DEBAP 10 tane etkinlikten oluşmaktadır. Bu etkinlikler sırasıyla yapıldığında, çocukların deprem konusundaki bilinç düzeyleri aktif öğrenme ve eğlenceli etkinlikler yoluyla artacaktır. Paket program kolay uygulanabilir ve maliyeti düşük bir program niteliğindedir.
Etkinlik 1, sallanalım/titreyelim başlığını taşımaktadır. Çocuklar bu etkinlikle, deprem ile ilgili kişisel deneyimlerini ifade edebilecekler, depremin etkilerini gözlemleyebileceklerdir.
Etkinlik 2, sınıf resmi oluşturalım konuludur. Bu etkinlikle depremin olası nedenleri hakkında fikir üretebileceklerdir.
Etkinlik 3, depremler farklı güçtedir ve farklı zararlara yol açarlar temasını işlemektedir. Bu etkinlikle çocuklar depremlerin farklı şiddette olduklarını anlayabilecekler, bir model inşa edip depremi ve depremin zararlarını canlandırabileceklerdir. Farklı güçteki depremlerin yapıları nasıl etkilediğini karşılaştırabileceklerdir.
Etkinlik 4, deprem haritası başlıklıdır. Bu etkinlikte, çocuklar yurdumuzun ve şehrimizin depremden nasıl etkilendiğini anlayabileceklerdir.
Etkinlik 5, deprem oyunu konuludur. Bu etkinlikte, çocukların bir deprem anında ne yapacakları ile ilgili bilgi ve deneyimleri artacaktır.
Etkinlik 6, neler olabileceğini bilelim başlıklıdır. Bu etkinlikte çocuklar deprem anında neler olabileceği ile ilgili bilinçleneceklerdir.
Etkinlik 7, sınıfta tehlike avı konuludur. Bu etkinlikte çocuklar depremin yol açabileceği tehlikeleri fark edecekler ve çevrelerini daha emniyetli hale getirme ile ilgili bilgi ve deneyimleri artacaktır.
Etkinlik 8, beraberce düşünelim temasını işlemektedir. Çocuklar bu etkinlikle acil bir durumda yanlarında bulundurmaları gereken materyaller konusunda bilgileneceklerdir.
Etkinlik 9, deprem çantası konusu ile ilgili çocukların bilgi düzeyini arttıracaktır.
Etkinlik 10, poster hazırlama başlıklıdır. Çocuklar deprem konusunda öğrendikleri ile ilgili posterler yapıp, bunları sergileyeceklerdir.
Etkinlik 1: Sallanalım / Titreyelim
Materyaller: Kolay hareket edebilen küçük bir masa, kum/toprak dolu çukur bir kutu, kağıt tabaklar, bardaklar, küçük kutular (bina yapmak için kullanılacak)
Uygulama:
1- Çocuklarla beraber tartışın: Sallanmak/titremek kelimesi ne demektir?
Çocukların sallanan, titreyen insanları taklit etmelerini isteyin.
Boğaz köprüsünün trafik sıkışıklığında sallanmasını yaşadınız mı hiç? Veya tren geçerken tren yolunun yakınında olanınız oldu mu? Nasıl titrediklerini çocukların göstermesini isteyin. Sizce deprem oluyorken dünyaya ne oluyordur? Aranızda hiç deprem hisseden var mı? Çocukların gözlem ve duygularını ifade etmeleri için zaman ayırın.
2- Çocuklara deprem sırasında ne olduğunu gösteren bir bina yapacaklarını söyleyin.
Şu basamakları izleyin:
a- Küçük bir grup çocuk tabakları, bardakları ve küçük kutuları kum dolu kutunun içine birbiri üzerine dizecekler ve uzun bir yapı oluşturacaklar.
b- Büyük kutuyu masanın üzerine koyun.
c- Masayı yapı devrilene veya yıkılana kadar sallayın.
d- Çocuklardan gördükleri hakkında yorum yapmalarını isteyin.
Kum/toprak neyi temsil eder? (dünyayı veya bulunduğumuz, yaşadığımız yer/şehir)
Tabaklar, bardaklar, kutular neyi temsil eder? (uzun bir binayı)
Ne hareket eder? (dünyanın bazı yerleri ve bina)
Binaya ne olur? (çeşitli derecelerde hasar)
Etkinlik 2: Sınıf Resmi Oluşturalım
Materyaller: Kağıt, kalem, pastel boyalar, makaslar, sınıf resmi için büyük bir tabaka kağıt.
Uygulama:
1- Her çocuğun dünyayı temsil eden büyük bir çember çizmesini isteyin ve onu hareket ettirecek içinde ne olabilir konusu ile ilgili bir resim çizmelerini isteyin. Her çocuğun çiziminin hikayesini/açıklamasını yazdırmasına yardım edin.
2- Sınıf resmi oluşturmak için her çocuk çizimini kesip, büyük kağıdın üzerine yapıştırsın. Resimlerin hikayeleri/açıklamaları yanlarına yapıştırılabilir.
Çocukların hikayelerini gruba anlatmalarını sağlayın. Etkinliği depremin gerçek nedenlerini açıklamadan bitirin. Merak eden çocukların çocuk ansiklopedilerini, diğer kaynakları incelemelerini teşvik edin. Diğer toplantıda, konu ile ilgili tartışma devam ettiğinde, çocukların kendilerinin bazı bilgileri toplamış olduklarını göreceksiniz.
Etkinlik 3: Depremler Farklı Güçtedir ve Farklı Zararlara Yol Açarlar
Materyaller: Kum/toprak dolu karton kap, kağıt, inşa malzemeleri: küçük bloklar, şeker küpleri, legolar, hamur.
Uygulama:
1- Çocukların ellerini sesli çırpmalarını ve sesi tarif etmelerini sonra, yavaşça çırpmalarını ve sesi tarif etmelerini isteyin.
Bir farklılık var mı? (Evet)
Niye fark var? (Yavaş çırpma daha az ses enerjisi açığa çıkarır)
2- Çocukların ellerini yavaşça ovuşturmalarını isteyin. Nasıl hissettiklerini tarif etsinler. Sonra hızla ovuşturmalarını isteyin ve nasıl hissettiklerini tarif etmelerini isteyin.
Niye bir fark var sizce? (Hızlı ovuşturma daha fazla ısı enerjisi açığa çıkarır.)
3- Çocuklar ikişerli gruplar oluştursunlar.
4- Çocuklardan depreme dayanacak farklı yükseklikte yapıları yapmayı planlamalarını isteyin. (Önce çizsinler yapacaklarını). Çocuklar ne inşa etmeyi planladıklarını ve niye depreme dayanacağını düşündüklerini açıklasınlar.
5- Eşleriyle beraber inşa etsinler.
6- İnşa bittikten sonra, yaptıklarını hafifçe sallayarak test etsinler.
7- Üç kere daha sallasınlar, her defasında sallama hızını arttırsınlar sonunda yapılar yıkılacak.
Her sallayışta neler gördüklerini birbirleriyle (eşleriyle) tartışsınlar.
Yapılar neden yıkıldı? (Masa sallandığı için )
Masanın sallanmasına ne sebep oldu? ( Bizler)
- sallayışta ne oldu?
- sallayışta ne oldu?
- sallayışta ne oldu?
Depremlerin hepsi aynı mıdır? (Hayır, bazıları zayıf, bazıları güçlüdür.)
Kullandığımız materyallerle yapıların yıkılması arasında bir ilişki var mı? (Evet)
Çocuklar birbirlerinin yaptıklarına baksın ve farklı materyaller kullanarak yapılmış yapıları karşılaştırsınlar (örneğin, bloklar üst üste konularak yapılmış olan yapılar, birbirinin içine geçen materyallerden yapılmış yapılar gibi).
Hangileri en dayanıklı?
Etkinlik 4: Deprem Haritası
Materyaller: Türkiye’nin hangi yörelerinin yüksek, hangi yörelerinin orta, hangi yörelerinin alçak deprem riski taşıdığını gösteren renkli harita.
Uygulama:
1- Yurdumuzun depremden nasıl etkilendiğini gösteren renkli harita çocuklara gösterilir ve açıklanır: Yurdumuzun her yerinde ara ara depremler oluyor.
Hiç etkilenmeyecek bölgeler var mı? (Yok).
O zaman kendimizi korumayı öğrenmek önemli. Depremi önleyemeyiz ama kendimizi korumayı öğrenebiliriz.
Etkinlik 5: Deprem Oyunu
Öğretmenin dikkatine:
Bu etkinliği yaparken sınıfınızda engelli çocuklar varsa onların da katılımını sağlayınız. Kör, sağır ya da fiziksel engelli çocuklar tehlikeleri önlemek ve başa çıkma ile ilgili öz-güvenlerinin artması için bu tür etkinliklere ihtiyaç duyarlar.
Fiziksel engelli çocuklar hızlı tepki vermeyi ve pencereden uzaklaşmayı öğrenebilirler. Düşebilecek materyallerden/eşyalardan uzaklaşabilirler, başlarını korumak için kollarını ya da başka uygun bir şeyi kullanabilirler.
Uygulama:
1- Hayali bir deprem oyunu oynayacağınızı belirtin. Böylece gerçek bir deprem olduğunda ne olabileceğini ve neler yapabileceğimizi anlayabileceğiz.
Çocuklara masaların, sandalyelerin, dolabın yanında duran insanların olduğu resmi gösterin.
Şu hareketleri tekrarlayın:
- Dolabın/masanın yanında duralım.
- Pencereden uzaklaşalım.
- Başımızı dizlerimize yakın eğelim.
- Bir elimizle masanın bacağını tutalım.
- Diğer elimizle gözlerimizi koruyalım.
2- Bu etkinlikten sonra, çocukların bu deneyim hakkındaki görüşlerini alın, soru sormalarını teşvik edin, korku ve endişeleri varsa tartışmalarını teşvik edin.
Çocukların neler yapmaları gerektiğini tam olarak anladıklarından emin olduktan sonra, bir öğretmen olarak siz kendiniz de daha sonraki oyunlarda masanın yanında korunun. Sizin de emniyette olduğunuzu çocukların bilmeye ihtiyacı vardır.Bu etkinliği yapıyorken, çocukların korku ve endişelerine karşı hassas olun, onlara konuşma ve soru sorma şansı tanıyın.
Çocuklara şunları söyleyebilirsiniz: Korku herhangi bir tehlike karşısında normal bir tepkidir. Bir deprem olduğunda kendimizi nasıl koruyacağımızı öğrenirsek daha az korkarız.
Depremden korunmak için hatırlatıcılar:
Depremde eğer dışarıdaysanız;
- Dışarıda kalın.
- Tehlikelerden uzak açık bir alana gidin
Eğer içerideyseniz;
- Dolabın/masanın yanında durun.
- Pencerelerden uzaklaşın.
- Başınızı dizlerinize yakın eğin.
- Bir elinizle masanın ayağını tutun (yukarıdan) ve diğer elinizle gözlerinizi koruyun.
Eğer yakında masa yoksa;
- Yere diz çökün.
- Pencerelerden uzaklaşın.
- Başınızı dizlerinize yakın eğin.
- Ellerinizi ensenizin arkasında bağlayın.
Etkinlik 6: Neler Olabileceğini Bilelim
Materyaller:
Kağıt ve boya malzemeleri
Uygulama:
1- Çocuklara şunu açıklayın:
Deprem sırasında ayaklarımızın altında yer bir gemi gibi sallanır. Bu sallanma yaralanmaya ya da ölüme pek yol açmaz. Asıl neden, düşen nesneler ve hasar gören binalardan düşen parçalardır. Deprem anında dünya yarılıp evleri ve insanları yutmaz. Eğer deprem sırasında ne bekleyeceğimizi ve ne yapacağımızı bilirsek yaralanmamız azalabilir ya da ortadan kalkabilir.
2- Çocukların hayali bir depremi sınıfta yaşadıklarında ne göreceklerini, ne duyabileceklerini veya ne koklayabileceklerini, ne hissedebileceklerini çizmelerini isteyin. Sonra herkes sınıfa çizdiklerini anlatsın.
Etkinlik 7: Sınıfta Tehlike Avı
Materyaller: Sınıf resmi, boyama kalemleri, yazı tahtası/kağıdı, kalem.
Uygulama:
1- Çocuklara sorun: Yer sallanırsa, sınıfımızdaki eşyalara ne olabilir?
Çocuklar fikirlerini söylesin.
2- Çocuklara “deprem zararı” tanımını söyleyin: “Depremde eşyalar hareket edebilir, düşebilir, kırılabilir. Bu durum bize zarar veriyorsa, yaralanıyorsak, canımız acıyorsa bu depremin yol açtığı zarardır.”
Çocuklara şunu söyleyin: Bu zarar/tehlikeleri belirlemek bunları önceden tahmin etmemize, tehlike ve yaralanmaları önlememize yardımcı olacaktır.
3- Çocuklarla sınıfta tehlike/zarar avı yapın. Bunun amacı deprem sırasında onların canını acıtabilecek/zarar verebilecek şeyleri belirlemektir.
Çocuklara sınıf resmini dağıtın.
Resimle sınıfları arasında benzerlik gördükleri zararlı olabilecek şeyleri boyasınlar. Resimde olmayan ancak sınıflarında olan depremde bize zarar verebilecek eşyaları da söylesinler öğretmen yazsın.
4- Çocuklara sorun: Sınıfımızı daha emniyetli hale getirmek için neler yapabiliriz? Zararları nasıl azaltabiliriz?
Yapılacak şeyler şunları içerebilir: Nesneleri bağlamak, sallanan nesneleri kaldırmak, nesneleri daha alçak raflara koymak, değiştirilemeyen nesneler yere sabitlenebilir, emniyetli bir şekilde bağlanabilir vs.
Yapılacakları tahtaya yazınız.
5- Bu basamağın uygulanması seçmelidir. Eğer uygunsa, çocuklarla beraber sınıfı daha emniyetli hale getirmek için değişiklikler yapınız. Değişikliğin yapılamadığı ortamlarda çocukların deprem anındaki tehlikelerden haberdar olmalarını ve o tür tehlikelerden uzaklaşmaları gerektiğinin farkına varmalarına yardımcı olun.
Etkinlik 8: Beraberce Düşünelim
Materyaller: Yazı tahtası/kağıdı, kalem
Uygulama:
Çocuklara şunu söyleyin:
1- Deprem olduktan sonra, okulumuzu boşaltmak zorunda kalabiliriz.
Böyle bir durumda, uygun bir yerde, bazı gerekli eşyaları bulundurmalıyız, böylelikle onları hemen alıp çıkabiliriz.
2- Hayatta kalmamız için gerçekten ihtiyacımız olan şeyler nelerdir?
Çocukların söylediklerini tahtaya yazın (örnek; yiyecek, su v.s.).
Çocuklara kolay taşınabilecek ve birden fazla kullanımı olan şeyleri seçmelerini hatırlatın.
3- Çocuklara bu listede saydıklarımızdan hangileri sınıfta hazır bulunmalıdır diye sorun ve bir sınıf listesi oluşturun.
Etkinlik 9: Deprem Çantası Hazırlayalım
Materyaller:
Askıları olan bir sırt çantası alınız/dikiniz veya diğer uygun bir taşıma aracı, yazı tahtası/kalem
Uygulama:
1- Çocuklara sınıfınızda gerektiğinde kullanılmak üzere bir çanta oluşturacağınızı söyleyin. Çantayı çocuklara gösterin.
2- Çocuklara bu çantanın içine konacakları belirlemelerini isteyin. Çantanın kolay taşınabilir olması gerektiğini söyleyin önerileri tahtaya yazın.
Deprem çantasının içinde olması gerekenler:
Plastik su kabı, plastik bardaklar
Sınıftaki çocukların isim ve adres listesi
İlkyardım malzemesi
Fener ve yedek piller
Deprem çantasına konabilecek diğer malzemeler:
- Cep radyosu, yedek piller
- Kağıt, kalem
- Oyun kağıtları, cep oyunları
- Düdük
- Dayanıklı, paket yiyecekler
- Renkli bayrak-yardım istemek için
3- Çocuklarla tartışın.
Listede belirlenmiş materyallerin hangileri sınıfta var, hangileri satın alınacak, hangileri evden getirilebilir? Beraberce tartışın.
Bulunan malzemeleri çantanın içine koyun.
4- Çantayı sınıfta nereye koyacağınızı beraberce belirleyin.
Çocuklara çantayı öğretmenin taşıyacağını açıklayın.
Etkinlik 10: Poster Hazırlama
Materyaller: Poster kağıtları, boyama malzemeleri, gerektiğinde kullanılabilecek artık materyaller
Uygulama:
1- Çocuklara şunları söyleyin:
Depremle ilgili epey bilginiz var. Şimdi bu bilgilerinizi diğer insanlarla paylaşmak için posterler çizelim. Deprem konusunda öğrendiklerinizi gösteren posterler oluşturalım.
Bu etkinliği yapmak için çocukları küçük gruplara ayırın ve her grup çizmek istediği depremle ilgili öğrendiği bir şeyi çizsin.
2- Poster bittikten sonra sınıfın duvarlarına asılabilir ya da okulun diğer yerlerine asılabilir. Çocuklarla beraber nerelere asacağınıza karar verin.
Yukarıda belirtilen etkinliklerin sonuçlarının fotoğraf makinesi ile resimlerini çekmek çocuklar, öğretmenler ve veliler açısından yararlı olacaktır.
Kaynaklar
1- Deprem ve İstanbul. (2000). İstanbul: Cem Ofset.
2- Depreme Barış ile Hazırlanıyoruz. İstanbul: AÇEV Yayınları.
3- Depremin psikolojik sonuçlarını tanıma ve hafifletme. Ankara: Türk Psikologlar Derneği, 1999.
4- Depremin psikolojik etkilerinden nasıl kurtulabiliriz? Ülker yayınları, 1999.
5- Eartquakes-A teacher’s package for K-6 grades (Fema 159). (1999). Washington D.C.:FEMA.
6- Gore, R. (2001, Nisan). Fay sırtında yaşamak. National Geographic Türkiye, ss. 26-64.
7- İnternet Deprem Bölgeleri Haritası http://www.deprem.gov.tr/
8- Okuyama, M. (1999). Travma sonrası stres bozukluğu: Tıbbi tedavi, sağlık ve klinik psikoloji ile ilgilenen kişiler için. Türk Psikoloji Bülteni, 5(15), 59-64.
9- Öğrencilere yönelik afet sonrası psikolojik destek programı öğretmen el kitabı, İstanbul: AÇEV yayınları.
Deprem konusunda bilgilenebileceğiniz adresler:
- AKUT: (0212) 217 04 10/ 5 hat http://www.akut.org.tr/
- Kandilli Rasathanesi: http://www.koeri.boun.edu.tr/
- Türk Psikologlar Derneği: (0312) 425 67 65 http://www.psikolog.org.tr/
İstanbul şubesi: (0212) 219 99 98
- Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) (0212) 213 42 20
