Anayasa değişikliği teklifinde yürütme yetkisini TBMM’den alıp cumhurbaşkanına veren 8. madde 340 oy ile Meclis Genel Kurulda kabul edildi.
8. madde ile ne değişiyor?
Anayasa değişikliği teklifinin 8. maddesi; Anayasa’nın 104. maddesinin neredeyse tümüyle baştan yazılması öneriliyor. Cumhurbaşkanı’nın görev ve yetkilerinin neler olduğu sıralıyor. Bu kapsamda, değiştirilmesi teklif edilen 104. maddenin 17. fıkrasında, teklif kapsamındaki en önemli değişiklik önerilerinden biri olan “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” düzenlenmektedir. Anılan düzenleme uyarınca, Cumhurbaşkanı’nın yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarabileceği öngörülmekte ve bu Kararnamelere ilişkin çeşitli esaslara yer verilmektedir.
Anayasa değişikliği telifi 8. madde metni
D. Görev ve yetkileri
Madde 104 – Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir.
Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder.
Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapar.
Ülkenin iç ve dış siyaseti hakkında Meclise mesaj verir.
Kanunları yayımlar.
Kanunları tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir.
Kanunların, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davası açar.
Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atar ve görevlerine son verir.
Üst düzey kamu yöneticilerini atar ve görevlerine son verir.
Üst kademe kamu yöneticilerini atar, görevlerine son verir ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanı kararnamesi ile düzenler.
Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyetinin temsilcilerini gönderir, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul eder.
Milletlerarası andlaşmaları onaylar ve yayımlar.
Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunar.
Milli güvenlik politikalarını belirler ve gerekli tedbirleri alır.
Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil eder.
Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verir.
Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile kişilerin cezalarını hafifletir veya kaldırır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi adına, Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenemez.
Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir.
Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilir.
Kararnameler ve yönetmelikler, yayımdan sonraki bir tarih belirlenmemişse Resmi Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girer.
Cumhurbaşkanı ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.
Türkiye Barolar Birliği’nin halkı bilgilendirme notuna göre:
DEĞİŞİKLİK:
Anayasa değişikliği teklifinin 9. maddesiyle (Anayasa Komisyonu’nda 8.madde olarak kabul edilmiştir), Anayasa’nın 104. maddesinin neredeyse tümüyle baştan yazılması önerilmekte ve Cumhurbaşkanı’nın görev ve yetkilerinin neler olduğu sıralanmaktadır. Bu kapsamda, değiştirilmesi teklif edilen 104. maddenin 17. fıkrasında, teklif kapsamındaki en önemli değişiklik önerilerinden biri olan “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” düzenlenmektedir. Anılan düzenleme uyarınca, Cumhurbaşkanı’nın yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarabileceği öngörülmekte ve bu Kararnamelere ilişkin çeşitli esaslara yer verilmektedir.
DEĞERLENDİRME:
Bu düzenlemenin, Cumhurbaşkanı’nın sistem içindeki rolünü aşırı ölçüde güçlendiren ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni rolünü aşırı ölçüde sınırlayan bir düzenleme olduğu açıktır. Ne var ki, bu konuya yalnızca temel devlet organları arasında yaratılan sorunlu yetki dağılımı açısından değil; düzenlemenin doğrudan vatandaşlara olan etkisi ve hukuk devleti ilkesine verebileceği muhtemel zararlar yönünden de yaklaşmak gerekmektedir.
Bu bağlamda hatırda tutulması gereken husus, anayasal sistemimizde “Kanun Hükmünde Kararnameler” yoluyla yapılan kimi düzenlemelerin olumsuz etkileri ve bu yolla hukuk düzenimizde yaratılan karmaşa halidir. Gerçekten, Anayasa’nın 91. maddesi uyarınca, kanun hükmünde kararnameler ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilen ve kanun hükmünde kararnamenin “…amacını, kapsamını, ilkelerini, kullanma süresini ve süresi içinde birden fazla kararname çıkarılıp çıkarılamayacağını…” gösteren “Yetki Kanunları”na dayanmalarına rağmen, bu sınırlamaların pek çok durumda aşıldığı bilinmektedir.
Nitekim bu durum, Anayasa Mahkemesini de yıllar içinde konuyla ilgili çeşitli içtihatlar geliştirmeye itmiş ve kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisinin anayasal sınırlar içinde kullanılmasını sağlamaya yönelik çeşitli ilave ölçütlerin geliştirilmesi amaçlanmıştır.
Sonuç olarak, Türkiye’de yasama yetkisinin yürütme organı ile paylaşıldığı istisnai ve sınırlı durumlarda dahi; getirilen kurumun amacına, çıkarılan yetki kanunlarına ve Anayasa’da çizilen açık sınırlara aykırı ve çok geniş düzenlemelerin yapıldığı örneklere rastlanmaktadır. Durum böyleyken, Cumhurbaşkanı’na verilen ve kaynağını doğrudan Anayasa’dan alan böyle bir düzenleme yetkisinin, hukuk devleti ilkesi yönünden doğurabileceği sorunlar üzerince ciddiyetle düşünülmesi gerektiği açıktır.
ANAYASA KOMİSYONU’NDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER:
Komisyon’da yapılan değişikliklerle, yukarıdaki değerlendirmelerin üzerine Cumhurbaşkanı’nın sistem içindeki rolünü Türkiye Büyük Millet Meclisi aleyhine sınırlayan iki yeni düzenleme daha yapılmıştır:
“Üst kademe kamu yöneticilerini atar , görevlerine son verir” ibaresinin yanına “bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenler” ifadesi eklenmiştir. Böylece Cumhurbaşkanı idari teşkilatın şekillenmesinde kanunlarla bağlı olmayacağı gibi, atama ve görevden almaya ilişkin kuralları da kendisi koyacaktır.
“Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir” hükmü , “Türkiye Büyük Millet Meclisi adına, Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir” şeklinde değiştirilmiştir. Bu düzenleme yasama yetkisinin devredilmezliği ve asliliği ilkeleri ışığında yeniden değerlendirilmelidir. Zira millet tarafından seçilen Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin yasama yetkisinin ” tek bir kişi” ye, bu kişi Cumhurbaşkanı dahi olsa, devredilmesi mümkün hale gelmektedir.
Gerçekten, söz konusu teklifle; Yürütme organının (ve İdare’nin) başı olan Cumhurbaşkanı’na tüm üst düzey kamu yöneticilerini ve bunları ne şekilde atayacağını belirleme yetkisi tanınmakta, bu yolla devlet üst kademesinin sürekli biçimde ve kontrolsüz şekilde yenilenmesinin yolu açılmış olmaktadır.
BAĞLANTILI HÜKÜMLER:
– Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Teklif m. 9, Anayasa m. 104/17)
– Merkezi idarenin kuruluşu-Cumhurbaşkanlığı kararnamesi (Teklif m. 15, Anayasa m. 126/3 ve 4)
– Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği-Cumhurbaşkanlığı kararnamesi (Teklif m. 19/B, Anayasa m.118/6).
TBMM’de anayasa değişikliği teklifi oylama dinamiği nasıl işliyor?
İlk tur oylama
Meclis Genel Kurulu başkanlık sistemi veya partili cumhurbaşkanlığı sistemine ilişkin anayasa değişiklik teklifini görüşmeye başladı. İlk tur oylamada tüm partiler tek tek söz alıyor. İlk tur oylamada her maddenin görüşülmesi tamamlanarak o madde için gizli oylama yapılıyor. İlk tur oylama, bir anlamda TBMM Genel Kurulu’nun nabzının tutulması anlamına geliyor.
İlk tur oylama aşamasında tüm maddelerin alacağı oy TBMM üyeleri yani milletvekilleri tarafından dikkatle izlenecek. Bu yüzden ilk tur oylamada teklifin yürütme, yürürlük maddelerinin 330 sınırını aşması önemli görülüyor.
İkinci tur oylama
Anayasa değişikliklerinin iki tur oylamayla yapılması gerekiyor. Tüm maddeler üzerinde görüşmeler tamamlanıp her biri oylandıktan sonra sıra tasarı metninin tamamı üzerinde oylamaya gelecek. İkinci tur oylamaya başlamadan önce 48 saat ara verilecek. İkinci tur oylamada anayasa değişikliği teklifi metninin tamamı için yine gizli oylama yapılacak. Bu aşamaya bu hafta sonuna kadar gelineceği tahmin ediliyor.
Kritik oylama neden ikinci tur?
İkinci turda, bir maddede değişiklik yapılacaksa, yani önerge verilmişse o madde okunacak ve görüşülecek. Üzerinde önerge verilmeyen maddeler için ise direk oylamaya gidilecek. Her madde için yeniden gizli oylama yapılacak. İkinci turda 330’u geçemeyen madde olursa referandum yolu kapanacak. Her maddenin en az 330 oyu alması durumunda bu kez metnin tamamı yeniden yine gizli olarak oylanacak. Bu yüzden ikinci turda alınacak oylar çok önemli. Anayasa değişikli kaderi de bu aşamada belirlenecek.
