Türkiye’nin ilk totemi Balıkesir’in Burhaniye ilçesinde yaşayan ve Alaskalı bir Kızılderili yerlisi olan Jno Didrickson tarafından oyuluyor. Kısa süre sonra tamamlanacak bu eser, Kızılderililer hakkında bilinen yanlışların düzeltilmesine vesile olabilir.
Kızılderili kültürüne ait figürler genelde hediyelik eşya dükkanlarında satılır ya da alaksız anlamlarda, farklı etkinliklerde maskeleri veya tüyleri kullanılır. Oysa ki tüm bunlar gerçek bir Kızılderili’yi rahatsız eder. Zira bu tür sembollerin o kabilenin kendi üyelerinden herhangibirinin kullanmaya bile hakkı olmaz.
Türkiye’de yaşayan ender Kızılderililer’den biri olan Jno Didrickson ve Burhaniyeli eşi Özgür Keşaplı Didrickson da bu kültürü daha iyi ve doğru tanıtmak için Türkiye’de daha önce bir çok sergi açmışlardı.
Kızılderililer’in çok sevilmesinin yanında yanlış tanındıklarından dolayi bilmeden bu kültüre saygısızlık yapıldığını söyleyen Özgür Keşaplı Didrickson da uzun yıllar Alaska’da yaşamış ve eşinin kültürünü yakından tanıyor. Eşinin günlerdir saatlerce totem üzerinde çalıştığını belirten Özgür Keşaplı bu kültürü şöyle anlatıyor:
“Yerlilerde bilgi çok önemlidir. Eşimin kabilesinin adı olan ‘Tlingit’ onların dilinde ‘insan’ demek. Totem de onların dilinde ‘iskarpela ile oyulan’ demek. İskarpela bir oyma aleti. Durum bu kadar basitken Hollywood filmlerinin de etkisiyle totemlere tapıldığı düşünülmüş ve genel olarak ‘Kızılderililer’ romantikleştirilmiş. Kızılderililerin totemler aracılığıyla tanrılara taptıklarını iddia eden misyonerler ve zamanın hükümetleri onları tarafından yerlileri “uygarlaştırmak” adına yokedilmiş.”
Jno Didrickson’un bitirmek üzere olduğu “Miras” isimli totemin üzerinde 3 figür yer alıyor. En altta bilgiyi temsil eden bir kutu taşıyan yaşlı ve önemli bir adam var. Onun üzerinde geleceği temsil eden çocukları tutan yaşlı, önemli kadın yer almakta. En üstte ise bir kuzgun figürü bulunmakta.
Tlingitler için nesilden nesile aktarılan bilgi çok önemli. Totemin üzerinde yer alan yaşlı adam ve kadın, servet ve zenginlik olarak görülen bu bilgilerin toplumun büyükleri tarafından yeni nesillere aktarıldığını temsil ediyor.
Totem nedir?
Totem, şu anki kullanımı ile, insanı mutlu eden bir şey olduğunda, aynı şeyin tekrar olması için şartların aynı şekilde düzenlenmesi olarak bilinir. Gerçekleri çarpıtan Hollywood filmleri de bu kültürü yanlış anlatır ve bu filmlerden etkilenenler yerlilerin totemlere taptığını düşünür. Ancak bu doğru değildir.
Totemler, tarihsel olayların ve kültürel öykülerin anlatılması; ölenlerin küllerinin saklanması, sözünü tutmayanların utandırılması gibi amaçlarla yapılmaktadır. Totem yapan kabileler çadırlarda değil, ağaç evlerde yaşamıştır. Popüler görüşün aksine, totemler sadece Tlingit, Haida ve Tsimshian gibi Kuzeybatı Pasifik Sahilinde yaşayan bazı kabileler tarafından yapılmaktadır.
Türkiye’nin ilk totemi nereye dikilecek?
Jno Didrickson, toteminin halka açık bir yerde sergilenmesinin yanlış inanışların düzeltilmesine de vesile olacağını düşünüyor. 4 metrelik totemin nereye dikileceği henüz belli değil. Didrickson toteminin eşinin de memleketi olan Burhaniye’ye dikilmesini arzuluyor, fakat Türkiye’de bir ilk olduğu için halkın büyük ilgisini çekecek olan eser olacağı için kültür ve sanata önem veren başka şehirlerden gelecek davetlere de sıcak bakıyor.
Jno Didrickson kimdir?
Jno Didrickson 1975 yılında Alaska’nın başkenti Juneau’da doğdu. Kendisi, kültürünün anaerkil yapısı nedeniyle annesi gibi Luk’naxadi (Kuzgun – Koho somonu) klanından bir Tlingit yerlisidir. Babası da yine Tlingit kabilesine ait Deisheetan (Kuzgun – Kunduz) klanındandır. Jno’nun yerli sanatına ilgisi çok erken yaşlarda başlamış, halasının ve diğer oyma ustalarının çalışmalarını izleyerek kendi kendini geliştirmiştir.
Eski desenleri çalışarak özgün çalışmalarında geleneksele bağlı kalma çabası içindedir. Ağaç dışında el oyması takılar da yapmaktadır. Didrickson, Türk eşi dolayısıyla Türkiye’de yaşamaktadır. Didrickson kendi kültürünü doğru tanıtmak amacıyla daha önce Türkiye’de 5 tane sergi açmıştır.
Jno Didrickson iletişim: Özgür Keşaplı Didrickson, mail: [email protected]
