Rem dönemi, gece terörü, kabus hastalığı, karabasan ve uyku konusunda 34 ilginç bilimsel gerçek…
1- Uykunun bilimsel tanımı nedir?
Uykuyu bilimsel açıdan tanımlamak çok zor. 1950’lere kadar birçok insan uykunun günlük hayatımızın eylemsiz bir parçası olduğunu zannederdi. Ama şimdi uyku sırasında beynimizin çok etkin olduğunu biliyoruz. Dahası uykunun beden ve ruh sağlığımızı etkilediğinden eminiz.
2- Uykusuz kalınca ne olur?
Bir insanın uykusuz kalma rekoru 18 ay 21 saat ve 40 saniyedir. Bu rekor, bir sallanan sandalye yarışmasında kırıldı. Yarışmaya katılan ve uzun süre uykusuz kalanların çoğu halisünasyon, paranoya, görme bozukluğu, konuşma zorluğu ile hafıza kaybı ve konsantrasyon güçlüğü yaşadı.
3- Doğal uyarı saati nedir?
İnsanların istedikleri vakitte uyanmalarına yarayan ‘doğal uyarı saati’ stresten kaynaklanan bir hormon sayesinde harekete geçiyor. Doğal uyarı saatimiz küçük bir ışıkla aktif hale gelebilir. Ancak bu aşamada uyanmak istemezsek o zaman yeniden derin uykuya dalarız
4- 1600’lerin dünyasında yetişkinler 9 saat ila 10 saat uyuyordu.
5- 1998 yılında, insanın sırt bölgesindeki eklemler ile beynin uyku lobu arasında ilişki olduğu keşfedildi.
6- 1989’daki Exxon Valdez petrol kazası, Challenger mekiğinin düşmesi ve Çernobil faciasının uykusuzluktan kaynaklanan hatalar sonucu oluştuğuna inanılıyor.
7- Hızlı göz hareketi (REM) döneminde görüldüğü söylenen rüyaların, yapılan araştırmalarla uykumuzun diğer bölümlerinde de görülebildiği anlaşıldı.
8- REM dönemindeki rüyaların korkunç olduğu sanılıyordu. Ancak uykumuzun REM dışındaki uyku bölümlerinde de kötü rüyalar görülebildiği ispatlandı.
9- REM döneminde bazı karakteristik göz kapağı hareketleri, rüyalardaki spesifik anlara işaret eder. Bu durum, film izlerkenki sürece benzetiliyor.
10- Filler, REM bölümü dışında ayakta uyurlar. Ancak REM bölümü için yere uzanırlar.
11- Eğer akşamları uykuya dalmanız beş dakikadan az sürüyorsa, uykusuz kalmışsınız demektir. Normalde insanın 10 ila 15 dakika arasında uykuya dalması gerekiyor.
12- Bazı bilim insanları, uzun süreli hafızamızdaki deneyimlerimizi sabitlemek için rüya gördüğümüzü söyler. Bazıları da ancak unutmaya çalıştığımız şeylerin rüyasını gördüğümüzü düşünür.
13- İngiliz Savunma Bakanlığı araştırmacıları, askerlerin vücut saatlerini ayarlayarak onları 36 saat uykusuz kalmaya alıştırmayı başardı.
14- Grip sırasında neden uykulu oluruz?
Uykuyu düzenleyen sinir hücreleriyle bağışıklık sistemi arasında yakın ilişki var. Vücudumuz, bulaşıcı hastalıklarla mücadele ederken ‘sitokin‘ adı verilen bazı kimyasallar üretir. İşte bu stokinler aynı zamanda güçlü uyku uyarıcılarıdır.
15- İnsanlar kendilerine en yakın tür olan maymunlardan 3 saat daha az uyur.
16- Kendilerini tehlikede hisseden ördekler, yaşama güdüsüyle uyku ihtiyaçlarını dengeleyebiliyor. Yani yarı uykulu-yarı uyanık bir aşamaya geçebiliyorlar.
17- Yaz veya kış saati uygulamasının başladıktan sonraki birkaç günde, Kanada’da uyku bozukluğundan kaynaklanan kaza oranının arttığı tespit edildi.
18- Kesintisiz internet imkanı, şu an uyku düzeninin önündeki en büyük tehdit olarak görülüyor.
19- Karabasan nedir?
Uyku felci halk arasında karabasan olarak da biliniyor. Kişiler kendilerini uyku halinde veya uyanıkken hareket edemez halde bulurlar. Uyku uzmanlarına göre, bu durum çoğunlukla uykunun rüya ile bölündüğü REM döneminde ortaya çıkar.
Felç uyuma esnasında normaldir. Vücut rahatlamak için kaslara hormon salgılar. Fakat, eğer rüyanın ortasında aniden uyanılmış ise, bu hormonlar hala aktif durumda olabilir. Zihin bilinç halindedir ancak vücut değildir. Bu etki uzun süreli değildir ve bir dokunuş veya ses ile sonlanabilir, partnerinizin silkmesi veya kişi ile konuşması durumunda. Bozukluk zararsız olmasına rağmen, korkutucu bir deneyim olabilir.
20- Yeni doğan bir bebek, 1 yılda ailenin yaklaşık 750 saat uykusuna mal olur. Yeni doğan bebekler günde ortalama 15 saat uyur. (10 ila 19 saat)
21- En yoğun uyku öğleden sonra 3-5 arası ve sabaha karşı 3-5 arası alınır. En uyanık olunabilecek saatler de gece yarısından sonra 1 ve öğlen 1 saatleridir
22- Aç ve uykusuz kalsanız, önce uykusuzluktan ölebilirsiniz. Açlıktan ölmek 2 haftayı bulurken, 10 gün uykusuz kalmak sizi öldürebilir. Bu yüzden 18 günlük rekor, gerçek bir dünya rekorudur.
23- Az uyku size daha aç hissettirir. Bu yüzden az uyuyanlar daha hızlı kilo alır.
24- Uykusuz kalmak vücudunuzun acı eşiğini de düşürür. Uykusuzluk, vücudun acı sinyallerini kötü etkiler ve normalden çok daha şiddetli acı hissedersiniz.
25- Şizofreni ile uykusuzluk arasında ilişki var mı?
Ruhsal hastalıkların çoğunda uyku sorunları gelişir. Örneğin depresyon hastaları sabahın çok erken saatlerinde kalkar ve tekrar uykuya dalma isteklerine karşın genelde bunu başaramazlar. Alınan uyku miktarı, ruhsal hastalık belirtilerini şiddetini doğrudan etkiler. Manik depresif kişilerde uyku yoksunluğu manik dönemleri (saldırganlık ve aşırı aktivite) tetikleyebilir.
26- Gece terörü nedir?
Gece terörlerinden şikayetçi birey aniden uykusundan panik ve sarsılma durumu ile uyanır. Uyanık görünebilirler ama sıklıkla kafaları karışmış, şaşırmış ve iletişim kurma kapasitesine sahip olmazlar. Gece terörleri pek çok bireyde farklı çeşitlerde ortaya çıkabilirken, onları uyandırmak ve tekrar uykuya yatırmak zor olabilir. Hastalar genelde ertesi sabah, bir önceki geceye dair herhangi bir şey hatırlamazlar.
27- Kabus hastalığı nedir?
Kabus Hastalığı: Kabuslar hareketli ve korkutucu rüyaların, rüya görenin REM uykusu aşamasında canlanmasıdır. Bu rüyalar, yaşamamızın doğal bir parçasıdır ve biz onları kabuslar olarak deneyimleriz. Fakat kimi bireylerin korkutucu rüya deneyimleri endişe verici ve rahatsız edici bir evreye dönüşebilmektedir.
Kabus bozukluklarından şikayetçi olanların kriteri sürekli olarak uykularından uyanmalarıdır. Bir alarm halinde ve detaylı rüya anıları ile birlikte uyanırlar. Bireyler kabuslarını ikinci uyku periyodu içinde de sıklıkla görebilirler. Kabus problemi gece terörleri ile karıştırılmamalıdır. Gece terörleri, aşırı panik ve kafa karışıklığı nöbetleri ile şekillenen bir durumdur.
28- Uyku apnesi nedir?
Horlama sırasında solunum durmasıdır. Geceleri oksijensiz kalmak, sabahları baş ağrısına, gün boyu yorgun hissetmeye yol açabilir. Cinsel isteksizlik, bilişsel işlevlerin zayıflaması, kan basıncı artışı, kalp ritim düzensizlikleri gelişebilir. Uyku apnesi, felç ya da kalp krizi riskini belirgin biçimde arttırır. Uykuda solunum durmasına bağlı ölüm nedenleri arasındadır. Tedavi edilmemiş uyku apnesi hastalarında trafik kazası yapma riski 3 kat artar.
29- Huzursuz bacak sendromu nedir?
Özellikle uyku sırasında bacaklara giren kramplar, uyuşmalar, çimdiklenmeler ve karıncalanma hisleridir. Hasta devamlı bacaklarını oynatma ihtiyacı duyar. Herhangi bir yaşta görülebilir. Kansızlık (demir eksikliği anemisi), gebelik ve şeker hastalığı bu duruma zemin hazırlar. Bir börokimyasal uyarıcı olan dopamin benzerlerinin verilmesiyle hasta rahatlar.
30- Neler uykusuzluk yapar?
Nefes açıcı ilaçlar-spreyler, kafeinli içecekler, diyet hapları, hastalıklar, yatak odasındaki kötü koşullar…
31- Sigara ve alkol uykuyu olumsuz etkiler mi?
Hem de çok. Sigara tiryakileri genellikle tavşan uykusu uyurlar. REM uyku (göz hareketlerinin aktif olduğu uyku) miktarları azdır. Uyuduktan 3-4 saat sonra kanda nikotin miktarının kritik düzeyin altına düşmesi nedeniyle uyanırlar. Alkol de uykuyu bozar. Uykusuzluk çeken insanların çoğu sorununu alkolle çözmeyi dener. Ama bu yağmurdan kaçarken doluya tutulmaktır. Çok farkına bile varmadan alkolik olur! Oysa ki alkol sadece hafif uyku dönemini tetikler. Uykunun tamir işlevi olan diğer bölümlerinin miktarını azaltır.
32- İdeal uyku süresi nedir?
Yenidoğanlar genellikle 16 saat uykuya ihtiyaç duyar. Çoğu erişkinde 7-8 saat uyku yeterli olur. Genç erişkinler ortalama dokuz saat uykuya ihtiyaç duyarlar. Gebeliğin ilk 3 ayında, kadınların uyku gereksinimi artar. Normal süresinden çalınmış bir uyku miktarı, bir tür ‘uyku borcu’ yaratır. Vücut, eninde sonunda bu borcun geri ödenmesini ister. Uykunun yetersiz olması muhakeme yetisi ya da tepki süresini olumsuz etkiler. İnsanlar yaşlandıkça uyku süresi azalır ve uyku hafifler. 65 yaşın üstünde uykusuzluk sık görülen bir sorundur.
33- Hemen uykuya dalmak sorun mu?
Eğer gün boyu uykulu bir şekilde dolaşıyorsanız ya da 5 dakikalık bir uzanmada bile hemen uykuya dalabiliyorsanız ciddi bir uyku sorununuz var demektir.
34- Uykusuzluk hangi sorunlara yol açar?
Uykuyla ilişkili sağlık sorunları hemen hemen tıbbın tüm alanlarını ilgilendiriyor. Örneğin felç ya da astım krizleri gündüz yerine gece ya da sabaha karşı uykuda daha sıktır. Muhtemel sebep uykuyla ilişkili olarak değişen kalp hızı ya da hormonal düzey değişiklikleridir. Uykusuzluk bazı epilepsi türlerinde nöbet gelişimini tetikler. (Kaynak: Okan Üniversitesi Hastanesi Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Okan Bölükbaşı)
Mışıl mışıl uyumak isteyenlere 16 öneri:
1- Gün içinde şekerleme yapıyorsanız 30 dakikayı geçmesin. Fazlası gece uykusunu olumsuz etkiler.
2- Yatmadan önce kafein, nikotin gibi uyarıcılardan uzak durun. Uykudan 2-3 saat önce yüksek proteinli bir atıştırmalık, 1 meyve yiyebilirsiniz. Bu yiyecekler uyku düzenleyici hormonların yakımını arttırır. Ancak uyku ritmini bozduğu için tahıl ve şekerden uzak durun. Yağlı, kızarmış, baharatlı, sirkeli, karbonatlı yiyecek ve içeceklerden de kaçının.
3- Egzersiz iyi bir uyku kalitesi sağlar. 10 dakikalık kısa bir bisiklet ya da yürüyüş bile gece uykusu kalitesini belirgin bir ölçüde arttırır. Ancak yatağa gidiş döneminde yoğun egzersiz yapmayın.
4- Gün boyu doğal ışığa maruz kalın. Gece yatak odanız çok aydınlık olmasın.
5- Uyku öncesinde yararlı bir gevşetici alışkanlık edinin. Ilık duş, kitap okuma, hafif germe egzersizleri, meditasyon gibi…
6- Uyku öncesi aşırı duygusal konuşmalar ya da ortamlardan kaçının.
7- Çarşaf ve nevresiminiz uygun, yastık ve yatak seçiminiz rahat olsun. Yatak odanız sıcak hatta ılık değil serin olmalı. Vücudu uykuya hazırlayan işaretlerden biri de çevre ısısının düşmesidir.
8- Yatak odanızda televizyon, cep telefonu gibi ışık ve ses kaynakları bulunmamalı. Gerekirse koyu perdeler, pervane, hava nemlendirici düzenekler, kulak tıkaçları bulundurabilirsiniz.
9- Elektrikli herhangi bir alet size 1 metreden daha fazla yaklaşmasın. Gürültülü alarmlar kullanmayın. Vücutta beklenti anksiyetesi yaratırlar.
10- Yatağınızı sadece uyumak için kullanın. Yatağa mümkün olduğunca erken gidin. Saat 23.00 en idealidir. Çünkü 23.00 ile 01.00 arası adrenal sistemimizin yenilenme zamanıdır. Bu sırada uykuda olsanız iyi olur. Safra kesesi de bu dönemde zehirleri vücuttan atar. Uyanıksanız zehirler karaciğere geri döner.
11- Yatağa gidiş saatinizi değiştirmeyin. Sabah kalkmanız gereken saatte kalkın.
12- Yatak çorabı giyin. Ayaklar vücudun en çok üşüyen bölgesidir. Yatak çorabı giymek, gece uyanmalarını azaltır. Yatmadan önceki son 2 saat içinde dünyevi işlerinizi tamamen unutun.
13- Gevşeten müzikler dinleyebilirsiniz. Sizi rahatlatan ruhani uygulamalar ve okumalar, uykudan önce yararlı olur.
14- Mümkün olduğu kadar az ilaç kullanın. İlaçların çoğu uykunun düzenini etkiler.
15- İdeal kilonuza inin.
16- Size dokunan, gaz yapan gıdalardan kaçının!
