Bahşiş bırakmak zorunlu mudur, fazlası görgüsüzlük müdür? Hangi ülkede hangi oranda bahşiş bırakılır? Türkiye ne durumda? Psikolojimiz bahşişi nasıl etkiliyor?
Bazı kişiler bir restorana ya da bara girdiği an bahşiş (tip) dağıtmaya başlıyor (bunun sebebi daha iyi hizmet almak, bazen de yan masalara caka satmak olabiliyor), diğerleri ise yüzlerce lira hesap ödediği mekanda iyi hizmet almasına rağmen 10-20 TL bahşişi zor bırakabiliyor.
Bahşişi ilk kez İngilizler başlatmış, sonra da tüm dünyaya yayılmış. Peki neden bazıları bahşişi normal görüyor da bazı ülkelerde ise hiç verilmiyor?
BBC Türkçe’de Tiffanie Wen’in derlediği habere göre, bahşişin 16. yüzyılda İngiltere’de başladığı söyleniyor. Gece bir evde misafir kalanlar, ev sahibinin hizmetçisine para bırakırmış.
TDK’da bahşişin sözlük anlamı
Türk Dil Kurumu’na göre bahşişin sözlük anlamı, “yapılan bir hizmete ödenen ücretten ayrı olarak fazladan verilen para, kahve parası” olarak belirtilmiş. Kelime anlamı ise “ana fiyata ek olarak, verilen ya da beklenilen bir hizmet karşılığında çeşitli hizmet sektörü çalışanlarına adete göre verilen bir meblağ” demek.
Hiçbir yasal zorunluluk olmadan, insanlar neden kendi çıkarlarına ters düşecek şekilde gereğinden fazla para ödemeye yönelir? Bu uygulama bütün dünyaya yayılmış. Ama uluslararası seyahat eden herkeste genel eğilim ülkeden ülkeye değişiyor.
ABD’de garsonlara yüzde 15-25 oranında verilir. Brezilya’da bu oran yüzde 10, İsveç’te ise yüzde 5-10 civarında.
Japonya gibi ülkelerde ise bahşiş bırakmak öylesine olağan dışıdır ki çoğu zaman paranın neden bırakıldığı anlaşılmaz.
“Araştırmalar, bir ülkedeki halk ne kadar dışa dönük ise kendilerine hizmet sunan insanlara daha fazla bahşiş bıraktıklarını gösteriyor” diyor, Cornell Üniversitesi’nde gıda ve içecek idaresi profesörü Michael Lynn. Fakat bazı ülkelerin diğerlerine kıyasla daha fazla bahşiş vermesinin tek nedeni bu değil. Sosyal normlar, ücret seviyeleri ve bahşişi vermenin geleneksel olup olmaması da önemli rol oynuyor.
Pennsylvania Üniversitesi’nde uluslararası ilişkiler profesörü Edward Mansfield’ın yaptığı başka bir araştırma ise kişilerin ABD’ye seyahat etmiş olmasının diğer ülkelerdeki bahşişlerin oranını etkilediğini gösteriyor. “Bahşişte ekonomik etken önemlidir, ama kökeninde sosyal normlar yatar” diyor Mansfield.
Lynn ise bahşişin bireysel düzeyde verilmesi konusunda birçok farklı motivasyonun devreye girdiğini söylüyor. Örneğin; bir sonraki sefere daha iyi servisi garantiye almak, hizmet eden kişiyi ödüllendirmek, toplumsal onay almak gibi. Araştırmalar, ABD’de bu amaçla tip verenlerin azınlıkta olduğunu, ama birçok kişinin de sosyal normlara uymak ve tepki çekmemek amacıyla verdiğini gösteriyor.
Hangi Avrupa ülkesinde ne kadar bahşiş (tip) bırakmalı?
İngiltere: İngilizler bahşişi 16. yüzyılda başlatarak günümüze dek gelen bir olguyu devam ettirdiler. Vermekten de almaktan da hoşnut olurlar. Raconu ise gizlilik…
ABD: Bahşişin harman olduğu bir ülke Amerika… Garsona, kuaföre, komiye, bellboya, taksi şoförüne, kısacası hizmet sektöründe her türlü meslek erbabına bahşişini vermek zorunluluğunuz var. Yüzde 10 cimri bahşişi, yüzde 12 orta, yüzde 15 makul, yüzde 20 ise en ideal bahşişler oluyor…
Avusturya: Servis ücreti normalde faturaya dahil edilir, ve genelde hesabı yuvarlama geleneği vardır ki bu da genelde yüzde 10 olabilir.
İtalya: Servis ücreti genelde hesabın içindedir; ancak eğer değilse yüzde 10 normal olarak kabul edilir. Venedik’te gondolcuya ne kadar tip verilir? Bizden duymuş olmayın ama gerekmiyor. Çok istiyorsanız, iki-üç Euro (9-15 TL) yeter.
Fransa: Fransızlar sebepsiz yere verilen bahşişi gösteriş olarak görürler. Fransız yasası gereği, yüzde 15 servis bedeli faturaya eklenir; ancak garsonunuz bunu hiç görmeyebilir. Verilen hizmetten memnun kalırsanız az bir miktar bahşiş bırakabilir ya da hesabı yuvarlayabilirsiniz.
Bu ülkelerde bahşiş bırakmak isteğe bağlıdır:
Yunanistan: İsteğe bağlıdır. Servis ücreti hesaba eklenir; ancak personel bundan genelde faydalanamaz. İyi bir hizmet karşılığı az bir miktar eklemek kibarlık olarak kabul edilir.
İspanya: Hesaba her zaman hizmet bedeli eklenir; ancak ekstra yüzde 5-10 vermek adettendir.
Hollanda: İsterseniz adisyon tutarı kadar verin, ne fayda. Bir kuru teşekkürü zor alabilirsiniz. Zaten o kadar ağır servisten sonra bahşiş vermek de bir tür çılgınlık.
Singapur: Bahşiş bırakmak otellerde ve birçok turistik yerde caydırılır. Restoranlarda bile tartışmalı bir konudur. Yerli halk için böyle bir adet yoktur; ancak turistlerin daha fazla parası olduğu düşünülür. Zorunluluk olmasa bile, özellikle iyi bir servis için %10 bırakabilirsiniz.
Hindistan: Yüzde 10 civarı bahşiş standarttır. Unutmayın, izinsiz fotoğraf çekmek çok ayıp. Çekerseniz ve karşılığında bahşiş isteyen çıkarsa vermemek daha da ayıp (En az 20 Rupi, 1 TL’ye yakın.)
Endonezya: Özellikle Bali’de tüm konu bahşişin üstüne dönüyor. Endonezyalılar hem çok nazik hem de oldukça hassas insanlar. Parası çıkışmayana (hatta hiç gönlü olmayana) aksi davranmazlar. Ama siz yine de es geçmeyin. Yemekten sonra 20 bin Rupi (4 TL) cömert bir bahşiş sayılabilir.
Brezilya: Tatilde aylaklık önceliğinizse en çok işinize yarayacak servis kumsalda. Şezlong, şemsiye ve yiyecek-içecek işlerini çözen adamı göz önünde tutun. 5 Real’le (4,5 TL) onun hizmetinden gün boyu faydalanmaya yeter. Tatilinizin kalanında da aynı adamla takılın. Sizi unutamaz…
Türkiye’de bahşiş oranı ne?
Ve son olarak Türkiye: Pahalı olmayan restoranlarda yüzde 5-10, lüks restoranlarda yüzde 10-15 oranında beklenir.
Bu ülkeler bahşiş kabul etmiyor:
Japonya: Bahşiş bırakmak Japonya’da kesinlikle iyi bir şey değildir. Japon halkı kendisiyle standart olarak iyi hizmet sunma konusunda gurur duyar ve bahşiş bırakmayı terbiyesizlik olarak görür.
Çin: Çin’de bahşiş bırakırsanız karşınızdakini yanlışlıkla rencide etme ihtimaliniz daha düşüktür; ancak yüksek ihtimalle bahşişiniz reddedilecektir. Birkaç sene öncesine kadar bahşiş yoktu. “İllaki vermeliyim” diyen turistler yüzünden artık yerleşmeye başladı. “Ben de bahşişçiyim” diyorsanız altın kural: Bu işi gözden uzakta yapmak makbul.
Çin’de bahşiş bırakmak tarihsel açıdan yasal değildir ve hala daha bir çok bölgede bu geçerliliğini korumaktadır. Kırsal kesimlerde en iyi ihtimalle bahşiş verdiğiniz kişinin kafasını karıştırır, en kötü ihtimalle de panik yaratabilirsiniz. İllaki vereceğim diyorsanız komiye bavul başına 10 Yuan (5-6 TL), masajcıya 30 Yuan ( 15-18 TL) verebilirsiniz.
