Atatürk’ün 100 yıl önce Sivas Kongresi’nde temellerini attığı Türkiye Cumhuriyeti bugünlere ulaştı. “Manda ve himaye” fikrinin reddedildiği, Misak-ı Milli esaslarının belirlendiği, ulusal kurtuluş mücadelesine ışık tutan kararların alındığı 108 gün boyunca Milli Mücadele ve Cumhuriyet’in temellerinin atıldığı Sivas Kongresi 100 yaşında!
Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşları tarafından 4 Eylül 1919’da gerçekleştirilen Sivas Kongresi’ne ev sahipliği yapan, “manda ve himaye” fikrinin reddedilerek ulusal bağımsızlık düşüncesinin benimsendiği, ulusal kurtuluş mücadelesine ışık tutacak kararların alındığı, 108 gün milli mücadelenin merkezi olan Sivas’ta, tarihi kongrenin 100. yıl dönümü coşkusu yaşanıyor.
Sivas Kongresi 100. yıl etkinlikleri
Tarihi kongrenin 100. yıl dönümü dolayısıyla kentte yıl boyunca düzenlenen etkinlikler, bu hafta daha da yoğunlaşarak devam ediyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu ve çok sayıda bakanın katılması beklenen kutlamalar kapsamında 4 Eylül’de Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi bahçesinde tören düzenlenecek. İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu da Sivas’ta ziyaretlerde bulunuyor.
Sivas Kongresi’nin temsili olarak canlandırılmasının ardından protokol konuşmaları yapılacak. Çeşitli yarışmalarda dereceye girenlere ödüllerinin verilmesinin ardından Sivas Kongresi’nin 100. yılı dolayısıyla “100 milyon birinci fidanın dikimi” gerçekleştirilecek. Solotürk ve Türk Yıldızları’nın gösteri yapacağı etkinliklerde, fuar, kitap günleri ve konser gibi çok sayıda organizasyon da düzenlenecek.
Sivas Kongresi’ne uzanan yol
Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 19 Mayıs 1919’da Samsun’da başlattığı ulusal kurtuluş mücadelesini Amasya’dan sonra, 27 Haziran 1919’da “güvenilir kent” olarak gördüğü Sivas’a gelerek sürdürdü. Sivas’ta yapılan toplantıda ülkenin durumu görüşülerek, en kısa zamanda kentte milli bir kongre yapılmasına karar verildi. Erzurum Kongresi’ne katılmak üzere Amasya’dan ayrılan Mustafa Kemal Paşa, 27 Haziran 1919 günü Sivas’a geldi ve Sivas halkı tarafından coşkuyla karşılandı.
Sivas Kongresi ile ilgili gerekli talimatları veren Mustafa Kemal Atatürk, 28 Haziran’da Erzurum Kongresi’ni toplamak için bu kente gitti. Mustafa Kemal Paşa, 2 Eylül 1919’da yeniden geldiği Sivas’ta 18 Aralık 1919’a kadar kaldı. Mustafa Kemal Paşa ve beraberindeki heyet tarafından 4 Eylül 1919 Perşembe günü saat 14.00’te bugünkü Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi binasında, Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerinin atıldığı Sivas Kongresi yapıldı.
Sivas Kongresi’nde manda tartışmaları
Kayıtlara göre resmi çalışmaları 7 gün süren kongrede, Mustafa Kemal Atatürk başkanlığında ulusun kurtuluşu için çeşitli gündem maddeleri görüşüldü. 8-9 Eylül 1919 tarihlerinde “manda” tartışmalarının yaşandığı kongre, 11 Eylül 1919’da sonuç bildirgesinin yayımlanmasıyla kapandı. Mustafa Kemal Paşa ve Heyet-i Temsiliye, 12 Eylül 1919’da halkın da
katılımıyla gerçekleştirilen toplantıda, ulusun kurtuluşu için çeşitli kararların yer aldığı kongre beyannamesini yayımladı.
Tıbbiyeli Hikmet’ten Büyük Önder’i duygulandıran sözler
“Manda ve himaye kabul olunamaz” gibi ulusun kurtuluşu için çok önemli kararların alındığı kongrede, ilginç bir olay da yaşandı. Yurdun çeşitli yörelerinden delegelerin katılımıyla 4 Eylül 1919 tarihinde düzenlenen ve “manda’ konusunun da tartışıldığı kongrede, öğrenci arkadaşlarının temsilcisi olarak, aralarında topladıkları parayla kente gelen Hikmet ismindeki askeri tıbbiye öğrencisi de bulunuyordu. Heyecanlı manda tartışmalarının yaşandığı 8 Eylül akşamı, Mustafa Kemal Paşa’nın odasında yapılan toplantıda, askeri tıp öğrencisi Hikmet, şunları dile getirdi:
“Paşam, delegesi bulunduğum tıbbiyeliler, beni buraya istiklal davamızı başarmak yolundaki mesaiye katılmak üzere gönderdiler. Mandayı kabul edemem. Eğer kabul edecek olanlar varsa bunlar her kim olursa olsun, şiddetle ret ve takbih ederiz. Farzımuhal, manda fikrini siz kabul ederseniz sizi de reddeder, Mustafa Kemal’i vatan kurtarıcısı değil, vatan batırıcısı olarak adlandırır ve telin ederiz.”
Bu sözler karşısında duygulanan ve “Arkadaşlar gençliğe bakın, Türk milli bünyesindeki asil kanın ifadesine dikkat edin” diyen Mustafa Kemal Paşa, daha sonra Hikmet Bey’e dönerek, “Evlat, müsterih ol. Gençlikle iftihar ediyorum ve gençliğe güveniyorum. Biz, ekalliyette (azınlıkta) kalsak dahi mandayı kabul etmeyeceğiz. Parolamız tektir ve değişmez, ya istiklal, ya ölüm.” dedi.
O dönem, Sivaslı kadınlar, Trabzon ve Erzurum’dan gelen çoğunluğu kadın ve çocuklardan oluşan göçmenlerle yakından ilgilendi. Mustafa Kemal Paşa’nın Türk kadınlarının da Milli Mücadele’ye örgütlü olarak katılması gerektiğini ifade etmesi üzerine Sivaslı kadınlar dernek kurmak için çalışmalara başladı. Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti adı verilen dernek, 9 Aralık 1919’da kuruldu.
Sivas Kongresi’nden Cumhuriyet’in ilanına giden süreç
Atatürk başkanlığında 4-11 Eylül 1919 tarihlerinde gerçekleştirilen Sivas Kongresi ile Mustafa Kemal Paşa’nın gençlik yıllarından beri düşündüğü ve seslendirdiği, Samsun’a çıktığı andan itibaren resmi yazışmalarında en önemli mesele olarak yer verdiği “milli egemenlik” ve “milli irade” kavramları devlet hayatına yansıtılmaya başladı.
Halkın bütününü kapsayan ilk örgütsel faaliyet Sivas’ta gerçekleştirildi ve Sivas Kongresi, şekli ve içeriği itibarıyla adeta milli bir meclis işlevi gördü. Kongrede yeni seçilen üyelerin katılımıyla yurdun tamamını kapsayan Heyeti Temsiliye, ülkenin kaderinde birinci derecede söz sahibi bir kurul halini aldı, ulusal hareketin meşru organları biçimlendirilmiş oldu.
Yedi günlük çalışmayla Sivas Kongresi, devletin önündeki engelleri ortadan kaldırarak halkı bir bütün halinde, çizdiği program doğrultusunda harekete geçirmeyi sağladı. Bu hareket, 9 Eylül 1922’de büyük bir zafere kapı açıp 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanıyla taçlandı.
Sivas Kongresi’nde Alınan Kararlar
- Milli sınırları içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz.
- Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet top yekûn kendisini savunacak ve direnecektir.
- İstanbul Hükümeti, harici bir baskı karşısında memleketimizin herhangi bir parçasını terk mecburiyetinde kalırsa, vatanın bağımsızlığını ve bütünlüğünü temin edecek her türlü tedbir ve karar alınmıştır.
- Kuvay-ı Milliye’yi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hâkim kılmak temel esastır.
- Manda ve himaye kabul edilemez.
- Milli iradeyi temsil etmek üzere, Meclis-i Mebusan’ın derhal toplanması mecburidir.
- Aynı gaye ile milli vicdandan doğan cemiyetler, “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında genel bir teşkilat olarak birleştirilmiştir.
- Genel teşkilatı idare ve alınan kararları yürütmek için kongre tarafından Temsil Heyeti seçilmiştir.
Sivas Kongresi Temsil Heyeti’ni, Erzurum Kongresi’nde seçilmiş olanlar, Heyet-i Temsiliye tarafından seçilmiş olanlar ve Sivas Kongresi’nde seçilenler oluşturuyordu. Temsil Heyeti 16 kişiden oluşmaktaydı. Oluşturulan yeni Temsil Heyeti’nin başına Mustafa Kemal getirildi.
Sivas Kongresi önemi
1. Kongreler dönemi kapandı
2. Misak-ı Milli esasları belirlendi
3. Heyet-i Temsiliye bütün vatanı temsil eder hale geldi
4. Milli birlik ve beraberlik büyük oranda sağlandı
5. Ulusal örgütlenme tüm vatanı kapsadı
6. Gücünü halktan alan yeni bir otorite ortaya çıktı
7. Mustafa Kemal lider olarak benimsendi
8. Erzurum Kongresi kararları ulusallaştı
9. Mondros Mütarekesi reddedildi
10. Sivas Kongresi milleti temsil eden tek kurul oldu
11. Tam bağımsızlık ve milli egemenlik ilkeleri temel prensip olarak kabul edildi
12. Mandacılık kesin olarak reddedildi
13. Kuva-yı Milliye cepheleri arasında kumanda birliği sağlandı
Sivas Kongresi katılımcıları
- Mustafa Kemal (Atatürk), Temsil Heyeti Başkanı, Samsun 9. Ordu Müf. (İstifa, Erzurum)- Sivil
- Hüseyin Rauf (Orbay), Temsil Kurulu Üyesi, Em. Deniz subayı, Sivas
- Bekir Sami (Kunduk), Temsil Kurulu Üyesi, Mülkiyeli – Vâli, Sivas
- Süleyman Bey, Tüccar, Harput
- Fevzi (Baysoy), Temsil Kurulu Üyesi, Din adamı – Şeyh, Erzincan
- Raif (Dinç),Temsil Kurulu Üyesi, Yargıç, Erzurum
- Refet (Bele), Canik (TKÜ), Albay, Samsun
- Kara Vasıf, Emekli Albay, Ayıntab
- İsmail Hami (Danişmend), Mülkiyeli- Tarihçi, İstanbul
- İsmail Fazıl (Cebesoy), Emekli General, İstanbul
- Hikmet Boran, Ask. Tıb. Öğr. Tem., Tıbbiye Öğrencisi, İstanbul
- Ahmet Nuri, İlmiye sınıfı hocası, Bursa
- Osman Nuri (Özpay), Avukat, Bursa
- Hüseyin (Bayraktar), Tüccar, Eskişehir
- Hüsrev Sami (Kızıldoğan), Subay, Eskişehir
- Halil İbrahim (Sipahi), Tüccar – Bld. Bşk., Eskişehir
- Mehmet Şükrü (Koçzade), Hukukçu, Afyonkarahisar
- Salih Sıtkı (Kesrioğlu), Mülkiyeli, Afyonkarahisar
- Bekir (Gümişioğlu), Öğretmen, Afyonkarahisar
- Abdurrahman Dursun (Yalvaç), Öğretmen, Çorum
- Mehmet Tevfik (Ergun), Öğretmen, Çorum
- İbrahim Süreyya (Yiğit), Mutasarrıf, Alaşehir (Saruhan)
- Macit (Suner), Yargıç, Alaşehir (Saruhan)
- Mehmet Şükrü (Dalamanlı), Hukukçu, Denizli
- Yusuf (Başağazade), Hukukçu – Ziraatçi, Denizli
- Necip Ali (Küçüka), Yargıç, Denizli
- Hakkı Behiç (Bayiç), Mülkiyeli, Denizli
- Sami Zeki, Emekli Subay, Kastamonu
- Nuri (Tatlızade), Tüccar, Kastamonu
- Halit Hami (Mengi), Tüccar – Beld. Bşk., Bor
- Mustafa (Soylu), Öğretmen, Niğde
- Yusuf Bahri (Tatlıoğlu), Çiftçi, Yozgat
- Osman Remzi (Öğüt), Memur, Nevşehir
- Mazhar Müfit (Kansu), Vali, Denizli
- Hasan Bey
- Süleyman (Boşank), Çiftçi – Denizci, Samsun
