Ev içi pestisit maruziyetine yönelik nelere dikkat etmek gerekiyor? Gıdalarda pestisit artıkları ve evlerde ilaçlama konusunda bu uyarılara dikkat!
Gıdalarda pestisit artıkları ve ilaçlama
Prof. Dr. Hakan Yaman
Pestisitler tahıl, meyve ve başka zirai ürünleri haşere, ot, mantar ve diğer zararlılara karşı koruyan kimyasallardır. Ancak pestisitlerin insanlara karşı olası toksik etkileri bulunmaktadır. Etkileri ise alınan miktara ve maruz kalınan sürelere bağlıdır.
Genelde daha eski dönemlerde icat edilen pestisitlerin insan bedenine olan olumsuz etkileri tespit edilmiş ve satışları men edilmiştir ya da dağıtımları kısıtlanmıştır. Bu ajanların bedende yıllarca kalabileceği ve insan sağlığına kronik ve olumsuz etkilere neden olabilmektedir.
Bu pestisitler sıklıkla daha ucuz olmakta ve özellikle gelişmekte olan ülkelerde yoğun miktarda kullanılmaktadır. Bu ilaçlar su ve toprakta da yıllarca birikmektedir. Özellikle bağ ve bahçede bu maddelerle teması olan kişiler özellikle risk altındadırlar. Pestisitler uygun biçimde kullanıldıklarında, özellikle gıda sorunu yaşayan ülkelerde, gıda üretim miktarını ve hasat sıklığını artırmaktadırlar.
Pestisitlerin olumsuz etkilerinden tüketicileri korumak için Dünya Sağlık Örgütü dahil birçok ajansın belirlemiş olduğu maksimum kabul edilebilir kalıntı miktarlara ilişkin standartlar geliştirmektir. Böylece piyasada bulunan 1000’in üzerinde pestisitin insan sağlığına zararlı olmaması için gayret gösterilir.
Pestisitlerin farklı etkileri bulunmaktadır. Eskiden üretilen ve patenti hakkı olmayan, ucuz pestisitleri toprak ve suda yıllarca kalabilmektedir. DDT ve lindan bu kapsamda ele alınır. Bu pestisitler 2001 yılında 2001 Stockholm Anlaşması ile kalıcı organik kirleticilerin üretimi ve tüketimini ortadan kaldırmak ya da sınırlamak için hazırlanmıştır.
Pestisitlerin kendi içinde farklı etkileri bulunmaktadır. Örneğin insektisitler herbisitlere göre insanlara karşı daha fazla toksik etkileri bulunmaktadır. İzin verilen pestisitlerin hiçbirisinin genotoksik etkileri bulunmamaktadır. Yani DNA’ya zarar verici etkileri yoktur. Ancak yan etkileri güvenlik sınırlar üzerinde maruz kalındığında ortaya çıkabilmektedir. Uzun erimli yüksek dozda etkileri kanser ve üreme sistemine etkileri ortaya çıkarabilmektedir.
Tarımsal işçiler daha fazla risk altındayken, pestisit kullanılmayan bölgelerde yaşayanlar ise daha az risk altında bulunmaktadır. Önleminde maruz kalınan pestisit miktarı önerilen dozun altında tutulmalıdır. Pestisitleri ürünlere, çiçek ve diğer bitkilere uygulayan kişiler özellikle koruyucu malzeme kullanmalıdırlar (maske, eldiven, gözlük, elbise vb).
İlaçlanma yapılan bölgelerden uzak durulmalıdır. Ürünlerde ise pestisit kalıntıları önerilen düzeylerde olmalıdır. Pestisitlerin kullanma talimatlarına kesinlikle uyulmalıdır. Tüketiciler ise ayrıca gıdaları yıkayarak ya da soyarak kendilerini bu etkilerden koruyabileceklerdir.
Nüfus artışının ivmeli biçimde olması ve kullanılabilen tarımsal alanları kapasitesinin bu artışa yanıt verememesi, pestisitlerin vazgeçilmez kılmaktadır. Özellikle nüfus artışı gelişmekte olan ve yoksul ülkelerde fazla olmaktadır. Bu bölgelerde tarım uygulamalarında pestisit kullanımı önem arz edebilmektedir ve ekonomikliği nedeniyle eski ve patent süresi dolmuş ürünler kullanılabilmektedir. Dolaysıyla bu ülkeler özellikle pestisit etkileri bakımından daha fazla risk altındadırlar.
Pestisitlere maruziyet ilgili tarım ve sağlık otoritelerinin denetimi altındadır. Ülkelerin gıda kodekslerinde genelde pestisitlerin maksimum pestisit kalıntısı üst değerleri belirlenmiştir. Gıda kodekslerinde 100’den fazla pestisitin üst değerleri bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Dünya Tarım Örgütü (FAO) ortak pestisit yönetimine ilişkin uluslararası kuralları geliştirmişlerdir. En son 2014 yılında hazırlanmıştır ve kamusal ve özel sektörün üretimden kullanımına kadar rehber olmaktadır.
Ev içi pestisit maruziyetine yönelik şu önerilerde bulunmak mümkündür:
• Gerektiği kadar pestisit kullan.
• Evin etrafında pestisitler kullanılacaksa, kapı ve pencereleri kapat, sızıntı yapacak yerleri kapatın.
• Gıdaları ayrı yerde saklayın ve ilaçlama yaparken gıda maddelerini kaplarda saklayın.
• Pestisit gerekliyse sprey ve püskürtme yerine; yem, tuzak ya da jel tarzında pestisitler kullanın.
• Pestisitlerin kullanma talimatına uyun.
• İlaçlama yaparken özellikle gebe ve çocuklar uzak tutulmalıdır. Mümkünse ilaçlama yapılan yerden en ideal olarak 24-48 saat uzak durun.
• İlaçlama yaptığınız bölgede ev araç ve gereçlerin üzerini örtün.
• Pestisitleri depolarken ambalajından başka kaplara aktarmayın. Özellikle boş içecek şişelerine ve gıda kaplarına aktarmayın. Yanlışlıkla tüketilmelerine neden olmaktadır.
• Koruyucu maske, eldiven ve elbise kullanın. Eldivenler elinize uygun olmalıdır.
• Hayvanlara bit ya da kene ilacı uygularken koruyucu malzeme kullanın.
• Ev hayvanlarını iyi havalandırılan ortamda ya da evin dışında yıkayın.
• Özellikle astımı olan ve pestisitlere hassas olan bireyler pestisitlerden kaçınmalıdır.
• Pestisitleri çöpe atarken, atık suya karıştırmayın. Belediyenin önerdiği uygun çöpe atın.
• Bahçenizi ilaçladıktan sonra, üzerinizde koruyucu elbiseyi evin dışında çıkarın.
• Ellerinizi ilaçlamadan sonra ya da ilaçlanmış bitkilere/hayvanlara dokunduktan sonra bol su ve sabun ile yıkayın (eldiven kullanmış dahi olsanız).
• İlaçlama kullandığınız elbiseleri diğer elbiselerinizden ayrı yıkayın. Hemen yıkayamadığınızda plastik poşet saklayın elbiselerinizi. Ayrı biçimde çamaşır makinesinde yıkadıktan sonra ayrı yere kurumaya asın elbiselerinizi. Çamaşır makinesini ise bir kez daha boş çalıştırın.
• Komşunuz ilaçlama yaparken, dışarıya çıkmayın. Kapı ve pencerelerinizi kapatın.
• Eve girerken ilaçlı ayakkabılarınızı çıkarın. Üzerindeki ilaç kalıntıları halıya siner ve özellikle küçük bebeklerde astım gibi sorunlara neden olabilir.
• Kapının önünde paspasta ayakkabıları silin.
• İlaçlanmış yerlerden çocukları ve ev hayvanları bir hafta kadar uzak tutun. Temas etmiş hayvanlarınızı ise yıkayın.
• Evdeki halılarınızı ise sık sık elektrikli süpürge ile süpürün.
• Halınızı ise 10 yılda bir değiştirin.
• Islak zeminleri temizlemek için ise ya nemli paspas ya da elektrikli süpürge kullanın.
Kaynaklar:
- Pesticide residues in food. Erişim: who.int/news-room/fact-sheets/detail/pesticide-residues-in-food. Erişim tarihi: 05.01.2020.
- van Balen, Erna, Mona Shum, and Helen Ward. “Reducing Residential Indoor Exposure to Pesticides: a Toolkit for Practitioners.” (2011). ca . 2011. Erişim: http://www.ncceh.ca/sites/default/files/Residential_Exposure_to_Pesticides_Toolkit_Oct_2011.pdf. Erişim tarihi: 05.01.2020.
