Corona virüsü pandemisi sürecinde hayatımıza pek çok kelime girdi. En çok kullanılan terimlerin anlamlarını iki bölümlük bir çalışma ile Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu’na sordum. İşte en çok merak edilen terimlerin 2. bölümü sizlerle…
Corona virüsü sözlük: Nedir? Ne anlama gelir? (2. Bölüm)
Ventilatör nedir?
Solunum işlevleri bir nedenle kesintiye uğramış, doku ve hücrelerin oksijen gereksinimini karşılayamayan hastalar için dışarıdan oksijen ve hava veren cihazlardır. Hem ventilatör tipleri hem de kullanım şekilleri hastaya göre değişir, standart değildir.
Örneğin erişkin ventilatörü küçük çocuğa uygulanamaz, beyin problemi nedeniyle solunum yetmezliği olan hastaya uygulanacak ayarlar ile KOAH’lı veya COVID-19 pnömonili hastaya uygulanacak ayarlar birbirinden çok farklıdır. Aynı hastaya başlangıçta uygulanan ayarlar da ilerideki saatler ve günlerde mutlaka değişecektir. O nedenle ventilatör şablon bir malzeme değil, heykeltıraşın spatulası veya keskisi gibidir, asıl maharet onu uygun şekilde kullanmaktadır.
Ventilatör kullanımı daha çok entübe hastalarda olmakla birlikte henüz entübasyonu gerekmeyen, solunumu bir derece bozulmuş, ancak geri dönüşümü olası bulunan KOAH alevlenmesi, kalp yetmezliğine bağlı akciğer ödemi gibi non-entübe koşullarda da söz konusudur.
Radyolojik bulgu nedir?
Bir hastalığın kabaca 3 farklı türde bulgusu olabilir: Muayene bulgusu (klinik bulgu), laboratuar ve radyoloji (görüntüleme) bulguları. Radyolojik (radyodiagnostik) bulgular, x-ray, tomografi, ultrasonografi ve manyetik rezonans görüntülemeyi kapsamakta ve her geçen gün yenileşen teknoloji ile tanı koymauı kolaylaştırmaktadır.
Radyoloji tıpta Alman fizikçi Röntgen’in 19. yy sonlarında bulduğu x ışınları ile başlamıştır. Halen en fazla kullandığımız grafileri ortaya çıkaran x-ışınları aynı zamanda tomografinin de temelini oluşturmaktadır. Son yıllarda multi-detektör tomografinin (MDCT) gelişmesi ile yeni bir çağa giren acil görüntüleme, tanı atlamayı önemli ölçüde azaltmıştır.
Radyoloji ile ilgili en fazla rastlanan yanlış inanç, hekimliğin değil filmler veya testlerdeki bulguların hastaya tanı koydurduğudur. Hedefe yönelen bir muayene ve hastada nelerin olabileceği (ayırıcı tanı) listesi olmadan sağlık hizmeti, samanlıkta iğne aramaktır. Özetle hekim hastayı öykü ve muayene ile değerlendirdikten sonra %90 civarında aslında tanıyı koymuştur, laboratuar ve radyoloji ise ancak ön tanıyı doğrulamak, çok nadiren de değiştirmek için istenecektir.
Diğer önemli bir nokta, iyi bir hekimin hastaya hangi testi istemesi gerektiğini bilmesidir. Örneğin MR daha ileri bir teknolojidir, fakat beyin kanaması için hala BT, kemik kırığı için X-ray, safra taşı için USG daha iyidir. MRG ise inme, multipl skleroz gibi özellikli durumlar için saklanmalıdır. Çünkü iyi test en ileri veya pahalı teknoloji kullanan değil, ucuz, kolay elde edilir ve hastaya az zarar veren testtir.
Şekil. Wilhelm Röntgen’in eşinin eline çektiği, dünyada kaydedilen ilk X-ray. Adı: “Yüzüklü el”
SARS Coronavirüsü (SARS-CoV-2) nedir?
Coronavirusler (CoV), çevremizde görmeye alıştığımız, 1930’lardan beri sağlıkçıların bildiği nezle-grip etkenleri arasındadır. Memeli ve kuşlarda hastalık etkenidir. Coronavirusler çok küçük boyutta olduğundan hapşırma-öksürme sırasında virüsleri içeren damlacıklar yoluyla, havada asılı kalarak bireyler arasında yayılabilmektedir. B814, 229E, IBV, ve OC43 kodlarıyla belirlenen suşları tipik diken (spike) proteinleri nedeniyle diğerlerinden ayrılır ve daha fazla hastalık oluşturma potansiyeline (virülans) sahiptirler.
Virüsler sık kullanılan ışık mikroskopuyla değil, elektron mikroskobuyla görülebildiklerinden bakterilere göre daha zor ve pahalı araştırmalara konu olurlar.
Şekil. OC43 virüsünün elektron mikroskobu görüntüsü.
29-31 Aralık 2019’da ortaya çıkan ve Ocak 2020 sonunda pandemi olarak ilan edilen hastalığa yol açan virüs tipi beta-CoV grubundandır, hastalık ise “Coronavirus disease-2019” yani kısaltılmış olarak “COVID-19” olarak tanımlanmaktadır.
Geçmişte genetiği değişmiş bazı coronavirus türleri farklı enfeksiyonlara da yol açmıştır. 2002 sonu ve 2003 başında Uzakdoğu’da milyonlarca kişiyi etkileyen ve ölümlere yol açan, yabani kedilerden geçen “Şiddetli Akut Solunum Sendromu” (SARS) da Beta-CoV grubundandır. SARS 8000 kişiyi etkilemiş ve 800’e yakın kişinin ölümüne yol açmıştır (%10 ölüm oranı). 2012 yılında Suudi Arabistan ve diğer Ortadoğu ülkelerinde birçok kişinin ölümüne yol açan ve develerden yayıldığı düşünülen “Orta Doğu Solunum Sendromu” (MERS) de iyi tanınmaktadır. Bu virüs hastalığı %30-35 ile çok daha yüksek ölüm oranına sahiptir ancak pandemiye dönüşmemiştir.
Coronavirus ailesindeki virüslerin bulaşıcılığı:
Çeşitli çalışmalarda COVID-19’un bulaştırıcılık gücü veya “yeni olgu üretim hızı” 2 ila 3 arasında, ortalamada ise 2.3 civarında olduğu hesaplanmıştır. (Imai et al., 2020), (Kucharski et al., 2020) (Wu, Leung, & Leung, 2020).
Tablo. Dünyada değişik zaman dilimlerinde görülen belli salgın ve pandemilerin özelliklerinin karşılaştırılması.
| Yıl | Bölge | Hastalık | Yaklaşık ölüm hızı |
| 1918–20 | İspanya ve tüm dünya | Influenza pandemisi, ‘Spanish flu’ | %0.2-0.5 |
| 1984- | Afrika-Makak maymunlarından başlayarak tüm dünya | HIV-AIDS | %3.9 (kişi/yıl) (Lau ve ark, 2012) |
| 2002 – 2003 | Uzakdoğu’daki yaban kedileri ve insanlar | SARS: “Şiddetli Akut Solunum Sendromu” | %10 |
| 2009-10 | Tüm dünya | İnfluenza A subtipi: H1N1 (Domuz gribi) | %0.1-0.2 |
| Geniş aralık (1999-2015) (Iuliano ve ark, 2018) | 33 ülke (yüksek mortalite oranı olan ülkeler, dünya nüfusunun %57’si) | Mevsimsel influenza | 0·1 ila 6·4 / 100 000 (65 yaş altı) 3 ila 223/ 100 000 (65 yaş üzeri) |
| 2012 | Suudi Arabistan | “Orta Doğu Solunum Sendromu” (MERS) | %30-35 |
| 2019-20 | Çin’den başlayarak tüm dünya | Beta-CoV; SARS-CoV-2; COVID-19 | %6 (Haziran 2020’ye kadar) |
Influenza virus ailesi ortomiksovirüs ailesindendir. Aslında 7 grup olsa da alfa (A), beta (B), delta (D), gamma (G değil, C) olarak 4 tipi omurgalılar ve kuşlarda hastalık oluşturur. A, B ve C subtipleri insanı enfekte edebilenlerdir. B sadece insanı etkiler. 80 ila 120 nm boyutundadır.
Influenza A viruslerinin yüzey proteinleri olan hemagglutinin (H) ve neuraminidase (N) bileşimlerindeki farklara göre alt tipleri vardır. 16 H, 9 da N subtipi vardır. İsimlendirme de bunlara göre yapılır (H1N1 domuz gribi, H5N1 kuş gribi vb)
Influenza B virus subtipleri ise insan ve fok balıklarını etkilemektedir. Aşısı bulunmaktadır. Daha çok çocuk ve ergenleri enfekte etmektedir.
Tablo. İnsanlarda hastalık oluşturan influenza A virus subtipleri ve tetikledikleri enfeksiyonlar.
- H1N1: 1918’de “İspanyol Gribi (Spanish flu) ve 2009’da domuz gribi ‘swine flu’ salgınlarına yol açmıştır, halen de hastalık ve ölümlere yol açmaktadır. Olgu fatalite hızı %2 ile en öldürücü olanıdır.
- H2N2: 1950’lerde ‘Asya gribi’ (Asian flu)
- H3N2: 1960’larda “Hong Kong flu”
- H5N1: 2000’lerin ortalarında global influenza pandemi tehdidine yol açmıştır. Öldürücülüğü yüksek fakat bulaş potansiyeli düşüktür.
- H7N9: Influenza A virüsleri içinde Uzakdoğu’da sık sık yeni salgınlara yol açan (2013, 2014, 2016) bir alt türdür.
- H7N7: Zoonotik potansiyeliyle hastalıklara yol açmaktadır.
- H1N2: insan ve domuzda endemik hastalık yapmaktadır.
- H9N2, H7N2, H7N3, H5N2, ve H10N7.
İnfluenza virüsleri, çoğumuzun grip dediği hastalığın (influenza) en sık etkenidir. İngilizcede “flu” şeklinde kısaltılır. Nezleden farkı burun akıntısı ve hapşırma gibi ortak yakınmalara ek olarak kas ağrıları, şiddetli halsizlik ve ateş olabilmesidir.
Şekil. Nezle, Grip ve COVID-19’u birbirinden ayırmada kullanılması gereken ölçütler. Baş ağrısı, ateş, halsizlik gibi bulgu ve yakınmalar nezlede olmadığından ayırt edicidir.
Zoonotik enfeksiyon nedir?
Asıl olarak hayvanları enfekte edip onlar arasında hastalık yaparken bir gün gelip türler arası geçiş yaparak insana geçen hastalık etkenleri ile oluşan enfeksiyondur. Ortaçağ’da milyonlarca insanı öldüren veba asıl olarak farelerin enfeksiyonudur, ancak veba mikrobu olan Yersinia pestis içeren kan fareden beslenen pirenin kanına geçer, o pire gelip insanı ısırdığında insana geçiş yapmış olur.
Ancak bu mikrobun insandaki virülansı, öldürme gücü o kadar fazladır ki, farelerdeki değil, insanlardaki hastalık dünyayı sosyal, ekonomik ve siyasi olarak derinden etkileyebilmiştir. Diğer bir örnek, Influenza virus H5N1, veya “kuş gribi/bird flu” kuşlardan insanlara geçerek hastalık yapabilme kapasitesi olsa da insandan insana yayılımı zayıf olduğu için ciddi bir salgına yol açmamıştır.
Suş nedir?
Fransızca ‘souche’ sözcüğünün dilimize geçmiş halidir. Bakteri veya virüsler için kullanılır. Mikroorganizmaların aralarında genetik farklılıklar bulunan gruplarına ¨Suş¨ deriz. Farklı suşlar arasında, ilaçlara, dış etkilere dayanıklılık vs. özellik değişiklikleri olabilir. Yani belli bir antibiyotik veya antiviral ajan bu genetik kuzenlerin birine etkili iken diğerine etkili olmayabilir. Örn. Streptokoklardan boğaz enfeksiyonu yapan A grubu ‘beta hemolitik’ suşu ile barsak enfeksiyonu yapan D grubu ‘gama hemolitik’ suşu tamamen farklı tedavi edilir.
Şekil. Cilt ve yara enfeksiyonları, farenjite yol açan A grubu streptokoklardan S. Pyogenes’e ait mikroskop görüntüsü. Bakterinin bölünmesi sırasındaki görüntü dikkat çekicidir.
Vaka Takip Algoritması (Olgu İzlem Algoritması, OİA) nedir?
COVID-19 ve diğer ölüm ve sakatlık oranı yüksek hastalıklarda uygulanan bir işlemdir. Örneğin bugün bir şehrimizde kolera veya sıtma olgusu tanısı konsa bu işlem uygulanacaktır. Bu önemli hastalığa yakalanan bireyin son günlerde temas kurduğu, aile ve ev halkından başlayarak, iş arkadaşları, alışverişe gittiği yerler, kuaför vb gibi tüm olası temasların taranması, bu kişilere de test veya muayeneler yapılarak listeler oluşturulması, onların da belli aralıklarla izleminin sağlanması işlemidir. Kişilerin yüksek şüphe durumunda hastaneye yönlendirilmesi, yatırılmasını da içerir. Filyasyon ile birlikte yapılmaktadır. COVID-19’a karşı başarılı olan ülkelerin ortak özelliği olgu izlem algoritmalarını son derecede disiplinli ve sistematik yürütmeleridir (örn. G. Kore, Tayvan, Singapur)
Temaslı ne demektir?
Olgu izlem algoritmasında tanılı veya yüksek şüpheli olgunun temas kurduğu düşünülen ev halkı, iş arkadaşı gibi kişilerdir. Bunların taranması ile ‘ikincil geçiş’ ve ‘toplumsal hastalık geçişi’ azaltılmaya çalışılır.
Bağışıklık (immün) yetmezliği nedir?
“Bağışıklık sistemi” vücudu mikroplara karşı savunan hücre ve dokulardan oluşan karmaşık bir kavramdır. “Bağışıklık”, bu sistemin yapı taşı olan ve lökosit olarak adlandırılan hücrelerin temel işlevidir.
Bu hücreler gerek mikroplara saldırarak gerekse onlara karşı bazı öldürücü, toksik maddeler üreterek savaşır. Sonuçta lökositlerin sayısında ya da işlevlerinde eksiklik olması “bağışıklık yetmezliği” olarak adlandırılan hastalıklara yol açar. Kalıtsal nedenlerle ortaya çıkan çocukluk çağı veya ‘primer’ bağışıklık yetmezlikleri bulunduğu gibi çevresel faktörlerle (kimyasal maddelere veya radyasyona maruz kalma, diyabet, yetersiz beslenme, hava veya ortam kirliliği vb.) tetiklenen erişkin tipi (sekonder) bağışıklık yetmezlikleri de vardır. Bu hastaların en tipik özelliği tekrarlayan enfeksiyonlarla savaşmalarıdır. Bu kişilerdeki enfeksiyonlar ilaç tedavilerine direnç gösterir ve uzun süre antibiyotik kullanımı gerektirir.
Sitokin fırtınası ne demektir?
COVID-19’a özgü bir durum değildir, hemen tüm enfeksiyon hastalıklarında ve özellikle sepsiste hastalığın başlangıcında değişen derecelerde söz konusudur. Klinikte dalgalı ateş, üşüme-titreme, halsizlik, iştah kaybı, kas-eklem ağrıları ile kendini gösterir. Giderek yükselen CRP değerleri, Ferritin artışı, Fibrinojen düşmesi, karaciğer enzimlerinde yükselme, D-dimer yükselmesi, pıhtılaşma bozukluğu sitokin fırtınasının laboratuvara yansıyan göstergeleridir.
Genel bir anlatımla, şiddetli seyreden hastalarda daha şiddetli sitokin fırtınası olduğu görülmüş, bu da sitokin fırtınasını baskılarsak hastaların tedavisini daha iyi kontrol edeceğimizi düşündürmüştür. Tocilizumab, CQ/HCQ ve plazma tedavileri bu dönemde verildiğinde etkin olmaktadır.
COVID-19 tanı testleri nelerdir?
SARS-CoV-2 adlı virüsün yol açtığı COVID-19’u test edebilmek için başlıca iki yöntem kullanılır. Bunlardan biri halen devam eden enfeksiyonu tanımak için yapılan, virüs RNA’sının bir parçasını tanımaya yönelik “moleküler tanı testi”, diğeriyse yakın zamanlı enfeksiyonu ortaya çıkaran “serolojik test”, yani kan testi.
Serolojik test adı verilen yöntemde, kanda virüse karşı bağışıklık sistemi tarafından üretilen antikorlara bakılmaktadır. Bu antikorlar da akut fazda (5-6. günlerde) ortaya çıkan IgM, diğeri ise daha geç ortaya çıkan ve uzun süreli bağışıklık sağlayan IgG’dir.
Hızlı tanı kiti nedir?
PCR temelli tanılar, daha yüksek duyarlılığa sahip, daha doğru çözüm veriyor fakat yüksek maliyetli cihazlar gerektiriyor ve her yerde bulunamıyor. COVID-19, geçmişteki influenza salgınlarında olduğu gibi çok kişiyi etkilediğinden hastaneye veya laboratuvara başvuranlar değil yolda, kafede, iş ortamlarında bulunan kişilerin hızla taranması yoluyla daha etkin mücadele gerektirmektedir. Hızlı Tanı Kiti bu nedenle geliştirilmiştir ve antijen, ve/veya antikor saptanmasına yönelik olabilir. 15 dakikada sonuç verenler olduğu gibi 60-90 dakikada sonuçlananlar da vardır. Etkin ve yaygın kullanıldığında hızlı tanı kitleri PCR gereksinimini azaltır, bu nedenle tasarruf sağlar.
İyi bir tanı kiti; güvenilirliği yüksek (yalancı negatiflik ve pozitifliği düşük), ucuz, çok sayıda ve kolay uygulanabilir, hızlı sonuç alınabilir, tekrarlanabilir olmalıdır.
Ancak üretici firma, kitin saklanma koşulları, örnek alan kişinin becerisi, doğru uygulama yapılması gibi sonuçların güvenilirliğini etkileyen birçok değişken vardır.
PCR testi nedir?
PCR, “polimeraz chain reaction” (polimeraz zincir reaksiyonu) terimindeki baş harflerin bir araya getirilmesidir. Moleküler bir tanı tekniği olan PCR, halen tanı alanındaki en ileri tekniktir. “Gerçek-zamanlı (real-time)” terimi de eklenerek “RT-PCR” olarak da bilinir. PCR tekniğinin üstünlüğü, çok az sayıdaki mikroorganizmayı da tanımasıdır.
Tekniğin esası, az sayıdaki etkenleri çoğaltarak ölçülebilir hale getirmeye dayanmaktadır. Yalnız COVID-19 için değil, RSV, HIV, CMV gibi birçok diğer virüsün tanısında da kullanılmaktadır. Multipleks PCR testi ile, zaten üstün bir teknoloji olan PCR tekniği daha ileriye taşınmıştır. Normal PCR Testi ile tek çalışmada tek bir hastalık etkeni saptanabilirken, Multipleks PCR testi ile çok sayıda hastalık etkeni tek bir çalışmada ve kısa sürede saptanabilmektedir. Örneğin, Multipleks PCR ile solunum yollarında 22 virüs ve bakteri, dışkıda ishal yapan 17 virüs, bakteri, parazit, 4-5 saat gibi kısa sürede saptanabilmektedir.
PCR testi yapılabilmesi için değişik yöntemler vardır. Sürüntü ile alınabildiği gibi bir kaba tükürme yöntemi ile de alınabilir. Tükürme yöntemi ile de PCR testini yaygın olarak kullanan ülkeler vardır. Tükürük testinin daha yüksek doğrulukla tanı koydurduğunu savunan araştırmalar yayınlanmıştır.
Sürüntü testi ülkemizde uygulandığı şekliyle, sürüntü çubuğu kullanılarak, burnun üst-arka kısmından ve yutak bölümünden alınan iki farklı örneğin laboratuvara iletilmesi şeklindedir. Tahmin edilebileceği gibi alan kişinin becerisine, örnek alınan bölgeye göre pozitiflik oranı değişebilmektedir (Tablo). Bunun dışında hastanın hangi evrede olduğuna göre de değişebilen oranlar söz konusudur.
Tablo: PCR testi pozitiflik oranları- Detection of SARS-CoV-2 in Different Types of Clinical Specimens. JAMA 11.03.2020 e203786
| No | Örnek Türü | % Pozitiflik |
| 1 | Bronkoalveolar lavaj sıvısı | %93 |
| 2 | Fibrobronkoskop biyopsi | %46 |
| 3 | Balgam | %72 |
| 4 | Nasal sürüntü | %63 |
| 5 | Faringeal sürüntü | %32 |
| 6 | Gaita | %29 |
| 7 | Kan | %1 |
| 8 | İdrar | %0 |
Tablo: PCR testi, antijen ve antikor testlerinde bulunan pozitif veya negatif sonuçların yorumlanması. Görüldüğü gibi testler tam olarka doğru şekilde yapıldığında uzman hekime bildirilerek yorumlanması gerekmektedir.
Klorokin (CQ) ve Hidroksiklorokin (HCQ) nedir?
Her iki ilaç da hastalığı modifiye edici antiromatizmal ilaçlardan olup, inflamasyon alevlenmelerini ve organ hasarını önleyen güçlü immünomodülatör ajanlardır. Sıtma ve romatoid artrit tedavisinde onyıllardır kullanılmaktadırlar. HCQ ve CQ hücreye girdikten sonra endozomlar, Golgi vezikülleri ve lizozomlar gibi düşük pH’lı organellerde birikir. SARS-CoV-2, hücresel giriş mekanizması olarak endozomları kullandığından,CQ tedavisi yoluyla endozomların pH’ını arttırmak, virüs ve endozomun füzyon sürecini engeller.
Hidroksiklorokin (HCQ), in vitro olarak CQ’den daha güçlüdür, böylece daha düşük dozlarda kullanılabilmektedir. COVID-19 tedavisinde daha çok tercih edilmesinin bir nedeni budur, diğeri ise gebelikte kullanılabilmesidir. Enfeksiyondan önce veya sonra CQ/HCQ ile tedavi edilen hücrelerde SARS-CoV yayılımının engellendiği gözlenmiştir, SARS ile mücadelede CQ veya HCQ’nun tedavide avantajları olsa da profilaktik kullanımı desteklenmemektedir.
Gizli taşıyıcı ne demektir?
Hiçbir semptomu olmadığı halde vücudunda hastalık etkenini taşıyan kişiye denir. Hepatit veya AIDS ise cinsel ilişki veya kan transfüzyonu yoluyla, COVID-19’da ise damlacık veya nefes yolu ile hastalığı bulaştırma yeteneği bulunduğundan oldukça tehlikeli bir durumdur. Pandemi ve salgınların en çok bu kişiler ile yayıldığı bilinmektedir.
Mutasyon ne demektir?
Virüsler sürekli şekilde değişim geçiriyor. Hafif genetik değişimler mutasyon (değişinim) sonrası gerçekleşirken, büyük genetik değişimler rekombinasyon (yeniden birleşme) üzerine yaşanıyor.
Mutasyon virüsün genomu (genetik materyelinde) bir hata oluşması sonrasında ortaya çıkıyor. Viral mutasyonlarda RNA’dan kopma, parça değişikliği söz konusu oluyor. Rekombinasyon ise eş zamanlı enfekte olan virüslerin genetik bilgi değiş-tokuşu sonrasında yeni bir tip virüs olarak ortaya çıkmasına neden oluyor.
Örneğin Covid-19 pandemisine neden olan SARS-Cov-2’nin yarasalarda bulunan bir virüsün pangolin (pullu karıncayiyen) dokularındaki başka bir virüsle yeniden birleşmesi yani rekombinasyonu sonrasında ortaya çıktığı ve bu yolla insanı etkileyebilecek genetik materyele sahip olduğu biliniyor.
2003’teki SARS epidemisindeki etken SARS-CoV’e ilişkin araştırmalar, virüsün yarasadan misk kedisine, misk kedisindense insana bulaştığını ortaya koymuştu. Yine Coronavirüs epidemisi olan 2012’deki Orta Doğu Solunum Sendromu’na (MERS) neden olan koronavirüsün ise yarasadan çöl devesine, buradan da insana bulaştığına inanılıyor.
Şekil. Pangolin.
DNA virüsleri çift sarmal olduğundan mutasyon oranı daha azken, RNA virüslerinde bu oran çok fazladır. Coronavirüsler tek sarmal RNA genomlarını kopyalayarak çoğaldıklarından yüksek oranda mutasyona uğrayabiliyor.
Mutasyon her zaman kötü bir haber değildir. Mutasyon bir virüsü daha bulaşıcı ya da daha öldürücü yapabildiği gibi ters yönde etki yaparak, hastalığın hızla yok olmasına da neden olabilir. Genel kanı virüsün bulaşıcılığının artmasının daha ölümcül sonuçlara neden olabileceği yönünde.
Şu ana kadar COVID-19 etkeni SARS-CoV-2’nin beklenenden daha hızlı ya da daha yavaş mutasyona uğradığına dair bir veri olmadığı gibi virüsün daha ölümcül hale geldiğine dair de bir işaret bulunmadığı ortadadır. Bilim insanları, görülen mutasyonlardan korkulmasına gerek olmadığını belirtiyor.
İngiltere’deki araştırmalarda Covid-19’a neden olan koronavirüsün 2 yüzden fazla genetik mutasyon geçirdiği tespit edilmiş durumda. Bilim insanları bu mutasyonlar sayesinde virüsün daha istikrarlı bir hale dönüşmesinin, virüse karşı daha etkin tedavi ve aşı geliştirilmesi için bir fırsat sunabileceğini düşünüyor. “İyi mutasyonlar” sonucunda virüs antijenik özelliğini kaybettiği için, hücre içine girse de yabancı bir madde gibi algılanmıyor ve böylece hastalık ayakta geçirilebiliyor.
Asemptomatik ne demektir?
Semptomu olmayan anlamındadır, ancak hastalıktan söz ederken yakınma veya bulgusu yokken aslında hasta olan kişiyi anlatmak için kullanılmaktadır.
Viral yük ne demektir?
Hastalığın oluşumunu etkileyen birkaç faktörden birisidir. Diğerleri mikroorganizmanın virülansı (hastalık yapma gücü), bulaştırıcılığı, konağa ait (hasta olacak organizma) bağışıklık durumudur.
Vektör ne demektir?
“Hastalığı taşıyan” anlamındadır. Enfeksiyonlarda etken olan mikroorganizmayı enfekte olacak canlı bir organizmaya (host) aktaran bir ara taşıyıcı için kullanılır. Daha çok pire, kene ya da sivrisinek gibi hayvanlar bu konumdadır. Örn. Sıtma için vektör anofel sineği, veba için farelerden kan emen pirelerdir.
Şekil. Çeşitli vektörleri insanlardan uzaklaştırmak için farklı yöntemler geliştirilmiştir. Hiçbiri %100 etkili olmamakla birlikte olgu bazında, karşılaşılan riskin büyüklüğüne göre değerlendirilmelidir.
Aşağıdaki terimlerin anlamını Corona virüsü sözlük 1. Bölümde bulabilirsiniz.
Covid19, vaka, virüs, viral, enfekte, pnomani, kuluçka dönemi, yoğun bakım, plazma, endemik, epidemi, epidemoloji, patojen, sürü bağışıklığı, fatalite, mortalite, morbadite, filyasyon, komplike, hipoksi, antiviral tedavi, septik, antiseptik, enfeksiyon, kontaminasyo, N-95, immun plazma uygulaması, konvelesan plazma uygulaması, DNA, RNA. entübe, PCR testi, ace2 reseptörü, mikroorganizma, kronik, mukoza, komlikasyon, klinik tablo, genom, bulaş, sosyal mesafe, karantina.
Biyografi: Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu
1969 yılında Aydın’da doğdu. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1993 yılında mezun olup 1994’te Dokuz Eylül Üniv. Tıp Fak. (DEUTF) Acil Tıp AD Araştırma Görevliliğine başladı.
1998’de ‘Acil Serviste Kardiyopulmoner Resusitasyon Uygulanan Hastalarda End-Tidal CO2 Monitörizasyonunun Rolü’ konulu uzmanlık tezi ile Acil Tıp Uzmanı oldu. Ekim 2004’te DEÜTF Acil Tıp AD’da Doçent unvanı aldım. 2005 Nisan-2007 Eylül arasında aynı anabilim dalında başkanlık görevinde bulundu. 2007’den itibaren Sağlık Bakanlığı’na bağlı İstanbul Bakırköy Eğitim ve Araştırma Hastanesinde Acil Tıp Kliniği eğitim direktörü olarak görev aldı.
Ocak 2009’dan sonra Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı Başkanı ve Bakırköy Acıbadem Hastanesi Acil Servis Sorumlusu olarak çalıştı. 2010 yılında Acıbadem Üniversitesi bünyesinde Profesör unvanı aldı.
Eylül 2007-2009 arasında Türkiye Acil Tıp Derneği Yönetim Kurulu üyesi olarak görev aldı. İstanbul Tabip Odası, Türkiye Acil Tıp Derneği, Ulusal Travma ve Acil Cerrahi Derneği, Acil Tıp Uzmanları Derneği, Tıp Eğitimini Geliştirme Derneği, American College of Emergency Physicians (ACEP), European Society of Emergency Medicine üyesi. 2014 yılında kurucusu olduğu Toplumsal Afet Derneği’nin Başkanlığını yürütüyor.
TATD bünyesinde Sepsis çalışma grubunun başkanı, Travma ve Resüsitasyon çalışma gruplarında aktif üyesi. 2017 yılında “Fellow of Emergency Medicine Association of Turkey” (FEMAT) üyeliği ödülü aldı.
2012 ve 2016 yılında Amerikan Kalp Derneği (AHA) bünyesinde Temel ve İleri Kardiyak Yaşam Desteği (BLS ve ACLS) Eğitici Eğitimi Sertifikası aldı.
Bu süreç içinde DEUTF Acil Tıp akademik yapısı içinde yürütülen ve tamamlanan 22, diğer bir üniversitede 1 uzmanlık tez çalışmasında tez danışmanı olarak görev yaptım. Acil tıp ile ilgili uluslararası hakemli dergilerde 111, ulusal hakemli dergilerde 65 bilimsel yazı ve makale, editörlük yaptığı 2 çeviri, 3 özgün kitap ve 33 kitap bölümü yayınlandı.
‘Trauma Surgery’ başlıklı orijinal İngilizce Üniversiteler ve uzmanlık dernekleri bünyesinde düzenlenen çeşitli sempozyum ve konferanslarda görev aldı. 2007’de İzmir’de düzenlenen III. Ulusal Acil Tıp Kongresi’nde Kongre başkanlığı yaptı. Ulusal ve uluslararası bilimsel kongrelerde sözlü veya poster olarak sunulan 116 bildiride katkısı oldu.
COVID-19 salgınına ilişkin yazı ve benzeri bilgileri, tanı ve tedavi süreçleri, yayılım, bulaş, korunma ve tedavi yöntemlerini içeren ‘COVID-19 TANI VE TEDAVİSİ’ başlıklı kitabı Ematip kitabevi tarafından basılmıştır.
