Covid-19’un beyin ve sinir sistemi üzerindeki etkileri neler?

Corona virüsü beyinde hasar bırakır mı? Covid-19 beyin ve merkezi sinir sistemine neler yapıyor? Bilimsel çalışmalar neler? En çok merak edilen soruları Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu’na sorduk.

Covid-19’un beyin ve sinir sistemi üzerindeki etkileri neler?

Wuhan’dan yapılan bir yayında 3 hastanede yatırılan 214 Covid-19 olgusunda %36 oranında sinir sistemi bulguları görülmüştür. En sık olarak kas ağrıları, baş ağrısı, sersemlik hissi ve konfüzyon (patolojik derecede zihin bulanıklığı, sersemleme ) hali bildirilmiştir. COVID-19 ile yatırılan hastalarda %5 oranındaysa inme geliştiği yazılmıştır.

İran’da 12 yaşında bir çocukta havale (nöbet) geçirme sonrasında sağ tarafta güçsüzlük ve konuşma bozukluğu (dizartri) saptanmış. Hem çocukta olması, hem de COVID-19’un neredeyse ilk bulgusu olarak inme/strok ortaya çıkması açısından ilginç bir olgudur.

Fransa’da ARDS nedeniyle yoğun bakımda tedavi edilen 58 COVID-19’lu hasta analiz edilmiştir. Yoğun bakımdan taburcu edilen 45 hastanın 15’inde dikkat dağınıklığı, dezoryantasyon bildirilmiştir. Diğer çalışmalardaki bilgilerle de birleştiğinde, bilinç değişiklikleri, tat ve doku kaybı, nöbet, inme, nöroimmünolojik hasarlar gibi çeşitli sinir sistemi bulgularına yol açabildiği düşünülmektedir.

Olgu 1: Yolculuk öyküsü olmayan 24 yaşında Japon erkek hasta, baş ağrısı, ateş ve halsizlik yakınmalarıyla hekime gider. Grip testleri negatiftir ve eve gönderilir. Baş ve boğaz ağrıları şiddetlenince 3 gün sonra başka bir kliniğe başvurur. Grafi ve kan testleri normaldir. Dört gün sonra evinde kusmuğunun içinde baygın bulunur. Ambulansta nöbet geçirir. Beyin BT’de ödem vardır. COVID-19 sürüntüleri yine negatiftir. LP ile alınan BOS örneğinde COVID pozitiftir. Hekimleri virüsün beyni invaze ettiği yorumunu yaparlar.

Covid-19’un merkezi sinir sistemine etkilerini Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu ile konuştuk. Verdiği değerli bilgiler için kendisine teşekkür ederiz.

Covid-19 merkezi sinir sistemine neler yapıyor? Bilimsel çalışmalar nelerdir?

Artık hemen hepimiz, COVID-19’un tipik belirti ve bulgularını biliyoruz (ateş nefes darlığı, kuru öksürük). Az görülenler arasında ise baş ağrısı, konfüzyon (saçmalama, kafa karışıklığı), uyuşma, nöbet (havale) geçirme, kusma, koku ve tat alma duyusu kaybı var.

Dünyada 6 milyondan fazla kişiyi doğrudan etkileyen, 400.000’e yakın kişiyi öldüren bir hastalıkta artık oldukça fazla bilgi birikimimiz var. Tabi ki ateş, inatçı ve kuru öksürük, dinlenmekle veya efor ile artan nefes darlığı üçlüsü öncelikle aranması gerekenler olacaktır. Fakat söz ettiğimiz atipik veya az rastlanan yakınma veya bulguların acillere kaç hastayı getirdiği çok az çalışmada bildirilmiştir.

Kaba matematik olarak bakıldığında bu tür bulguların küçük bir grupta görüldüğü düşünülebilir, ama birçok klinisyen bu bulguların tanı ve tedavide farklı noktalara götürebilmesi nedeniyle önemli olduğunu düşünüyor. Sinir sistemi bulguları varlığında tedaviler değişmek durumunda olabilir. Örneğin birçok ilaç ‘kan-beyin bariyeri’ dediğimiz görünmeyen engeli geçememekte, bu nedenle beyin hücrelerine etki etmemektedir.

Wuhan’dan yapılan bir yayında 3 hastanede yatırılan 214 Covid-19 olgusunda %36 oranında sinir sistemi bulguları görülmüştür (Mao, 2020). En sık olarak kas ağrıları, baş ağrısı, sersemlik hissi ve konfüzyon hali bildirilmiştir. Bunlar diğer viral enfeksiyonlarda da özellikle yaşlılarda görülebilmektedir. Daha küçük bir grupta ise inme (stroke), uzamış nöbet, tat ve koku duyusu kaybı vardır. İlginç bir nokta da, baş ağrısı olan olguların ateş ve öksürükten günler önce belirti vermiş olmasıdır.

Tat duyusu kaybı %5,6, anosmi ise olguların %5,1’inde bildirilmiştir. Avrupa serilerinde ise daha yüksek oranlar verilmektedir. Hafif-orta şiddetteki olgularda bu bulguların daha sık olduğunu da eklemeliyiz. Avrupa’da hafif-orta şiddetli hastaları içeren çok merkezli bir çalışmada bu yüzdeler sırasıyla %88 ve %85,6’dır. (International Federation of Oto-rhino-laryngological Societies (YO-IFOS) (Lechien, 2020).

Tek-tük bildirimler şeklinde miyelit, uzamış nöbet, ansefalopati, menenjit görülmektedir.

Covid-19 beyni ve sinir sistemini hangi yollarla etkileyebilir?

%10 fatalite hızı olan 2002-2003 SARS epidemisinde otopsisi yapılan olguların 8’inde beyinde SARS virüsü genomu bulunmuştur (Gu, 2005). Bunun nedenini araştıran yazarlar genetiği değiştirilmiş farelerde buruna SARS-CoV uygulaması sonrasında virüsün beyine yerleştiğini bildirmişlerdir. Daha ilginç olan, virüsün beyne çıkarken koku siniri (olfaktor sinir) üzerinden yolculuk yapmış olmasıdır. Beyne geçtikten sonra SARS-CoV hızla yayılarak hayvanların ölümüne neden oldu.

SARS-CoV-2 ACE2 reseptörler ile hücrelere nasıl girmektedir?

Bu virüsün genetik kuzeni SARS-CoV-2 de ACE2 reseptörler ile hücrelere şu şekilde girmektedir.

• Hipoksik hasar: Şiddetli solunum yetmezliği geçiren COVID-19’lu hastalarda bu durumun da nörolojik hasara yol açtığı düşünülmektedir.
• Kan yoluyla yayım: Diğer virüslerin bozulmuş kan-beyin bariyeri yoluyla SSS’ne hematojen yayımı bilinmekle birlikte SARS-CoV-2 hakkında bu yönde daha fazla bilgiye gereksinim vardır.
• ACE2 ve nörolojik hasar: Angiotensin-converting enzyme 2 (ACE2) SARS*CoV-2 virüsünün hücreye girmek için bağlandığı reseptörler olduğundan önemlidir. Diğer coronavirusler ve influenza virüsleri de aynı kapıyı kullanabilmektedir. Bu reseptörlere bağlanarak oluşan enfeksiyon seyrinde anormal şekilde yükselen kan basıncı kafa içi kanamalara yol açabilmektedir. Aynı mekanizma kan-beyin bariyerinin bu enfeksiyonda bozulmasını da açıklamaktadır (Baig et al., 2020).

Covid-19 beyinde ne tür hasarlara sebep olmaktadır?

Fransa’da ARDS nedeniyle yoğun bakımda tedavi edilen 58 COVID-19’lu hasta analiz edilmiştir (Helms, 2020). Ortanca yaşları 63 olan hastaların 8’inde (%14) yoğun bakıma alınma sırasında nörolojik bulgular not edilmişti. Hastaların büyük kısmında ajitasyon saptandı (40/58). Klinik olarak hiçbir hastada inme/strok bulunmasa da 2 asemptomatik hastada minör strok tanınmıştır. Yoğun bakımdan taburcu edilen 45 hastanın 15’inde dikkat dağınıklığı, dezoryantasyon bildirilmiştir.

Diğer çalışmalardaki bilgilerle de birleştiğinde, bilinç değişiklikleri, tat ve doku kaybı, nöbet, inme, nöroimmünolojik hasarlar gibi çeşitli sinir sistemi bulgularına yol açabildiği düşünülmektedir.

Covid-19’un beyin ve sinir sistemindeki etkisi ne tür semptomlar göstermektedir?

Baş ağrısı: Pekin’de geniş bir seride %6,5 olguda bildirilmiştir (Tian, 2020). Bu oran Wuhan’da %6-8 aralığındadır (Li, 2020). Chen ve ark. ise COVID-19 sonucunda ölen ve sağ kalan olguları karşılaştırdığı çalışmasında baş ağrısının sırasıyla iki grupta %10 ve 12 oranında not edildiğini ve anlamlı fark göstermediğini belirtmiştir (Chen, 2020).

Tromboz ve inme-stroke: Periferik sinir sistemi de SARS-COV ile etkilenmektedir. Hastalığın başlangıcından 2-3 hafta sonra aksonal nöropati görülmektedir (Tsai, 2004, Zochodne, 2004). Nörit ile uyumlu ağrı Mao ve ark.nın bildiridiği seride %8.9 oranında kaydedilmiştir (Mao, 2020).

Miyopatiler: Halsizlik ve yorgunluk COVID-19’lu olguların ¼ ila yarısında karşılaşılan bir yakınmadır (Huang 2020).

Olguların 1/3’ünden fazlasında ise kas ağrıları saptanmaktadır (Yang 2020). Yine aynı oranda da kas enzimi olan kreatin kinaz yüksekliği görülmektedir. EMG ile saptanan kas patolojisi bildirilmemiştir. Rabdomiyoliz ise olgu sunumu düzeyinde rapor edilmiştir.

Merkezi sinir sistemi üzerinde uzun süreli etkileri mevcut mu?

COVID-19’un uzun süreli sinir sistemi hasarına yol açıp açmadığı konusunda bilgilerimiz yetersizdir, geniş zaman dilimine yayılan iyi tasarlanmış araştırmalardan sonra buna yanıt verilebilecektir. Ancak hem inme, hem de immünolojik hasarlar üzerinden düşünüldüğünde bu yönde bir eğilim ortaya çıkabileceği söylenebilir.

İmmun hasar: Viral enfeksiyon seyrinde oluşan nörolojik sorunların immun sistem aracılığıyla gerçekleştiği yıllardır tartışılmaktadır (Klein et al., 2017). COVID-19 seyrindeki nörolojik bulguların şiddetinin SIRS bulgularıyla ilişkili olduğu, erken antiinflamatuar uygulanmasının bunu azalttığı da bildirilmiştir (Mehta et al., 2020).

Sitokin fırtınasının en önemli bileşeni olan interleukin (IL)-6 düzeyinin COVID-19 enfeksiyon şiddeti ile doğrudan ilişkili olması da bu yönde bir bulgudur (Wan, 2020). Yine beyindeki immün hücrelerin (makrofajlar, mikroglia, astrositler) aktivasyonunun kronik nörolojik hasara yol açtığı da düşünülmektedir.

Şekil. COVID-19 olgularında immünolojik ve diğer mekanizmalarla sinir sistemi etkilenimi söz konusudur.

Covid-19’un inme riskini arttırdığı söylenmektedir. Bu konu hakkındaki neler söyleyebilirsiniz?

ABD’de COVID-19 olguları içinde genç ve hastalığı hafif geçirenlerde inme/strok bildirilmiştir (Oxley, 2020). 23 Mart- 7 Nisan 2020 arasında New York’ta saptandığı bildirilen 5 hasta da 50 yaş altında ve şiddetli büyük damar tıkanması bulguları ile gelmiştir. Sadece bir hastada önceden inme öyküsü vardı

Beyin damar hastalığı; Tromboz (damar içi pıhtılaşma) ve inme-SVO: Hollanda’da 3 hastanedeki olguların analizinde %31 oranında trombotik komplikasyonlar, %3 olguda da inme/stroke saptanmıştır

(Klok, 2020). Trombozlar incelendiğinde %27 olguda venöz (toplardamara ilişkin), %3.7 olguda ise arteriyel tromboz söz konusudur. Yani trombotik olayların yaklaşık %90’ı venöz sistemi tutmaktadır. Pulmoner embolizm (akciğer arterinin pıhtı ile tıkanması) en sık trombotik komplikasyondur.

PT’nin >3 saniye uzaması veya PTT’nin >5 (pıhtılaşma zincirinin içsel (kan damarıyla ilgili) ve ortak yolaklarının işlevselliğini ölçme) saniye uzaması ile ortaya çıkan koagülopati trombotik komplikasyonlar için bağımsız öngörücü faktörlerdir. Mao ve ark. ise Wuhan’daki seride %2.4 inme bildirmiştir (Mao, 2020).

İran’da 12 yaşında bir çocukta havale (nöbet) geçirme sonrasında sağ tarafta güçsüzlük ve konuşma bozukluğu (dizartri) saptanmış, hem boğaz sürüntüsünden yapılan RT-PCR’de hem de beyin-omurilik sıvısında viral nükleik asit pozitif bulunmuştur (Mirzaee, 2020). MR görüntülemede beyinde sol orta serebral arterinde tıkanma görülmüştür. Hem çocukta olması hem de COVID-19’un neredeyse ilk bulgusu olarak inme/strok ortaya çıkması açısından ilginç bir olgudur.

Önceden inme öyküsü olan hastaların COVID-19’dan nasıl etkilenmektedir?

Önceden inme öyküsü olan hastaların COVID-19’dan nasıl etkilendiğine ilişkin elimizde az bilgi vardır. Aggarwal ve ark. 6 çalışmanın verilerine havuz analizi uygulamışlar ve olgularda %1 ila %6 oranında inme geliştiğini, bu olgularda şiddetli COVID-19 geçirme olasılığının diğerlerine göre 2,5 kat fazla olduğunu belirtmişlerdir (Aggarwal, 2020).

Wuhan’dan bildirilen bir seride COVID-19 ile yatırılan hastalarda %5 oranında inme geliştiği yazılmıştır (221 kişide 11 kişi) (Li, 2020). En genç hasta 55 yaşındadır. Bu seride inme daha çok kadınları ve yaşlıları (ort. 72’ye karşı 52) etkilemiştir.

Bu çalışmada inme sonrası COVID-19 geçiren hastalarda CRP (ort. 51’e karşı 12 mg/L) ve d-dimer düzeyleri de daha yüksek bulunmuştur (ort. 6.9’a karşı 0.5 mg/L). Antiplatelet tedavi ve antikoagulasyon uygulaması gerekebilmektedir. İnme geçiren COVID-19 olgularında %38 ile yüksek bir mortalite bildirilmiştir.

Burada özetlenen, şu anki bilgilerimiz ışığında inme geçirmiş hastaların COVID-19 açısından yüksek riskli grupta yer aldığını, tedavide daha dikkatli ve agresif gidilmesi gerekebileceğini söyleyebiliriz.

Birçok hastada koku/ tat kaybından söz edilmektedir. Bu konudan bahseder misiniz?

Anosmi veya hiposmi: COVID-19’lu olgu otopsilerinin az bir kısmında beyin de incelenmiştir. Araştırmacılar, coronaviruslerin beyin hücrelerine girdiğini bildirmişlerdir. En azından şiddetli olgularda virüsün kan-beyin bariyerini geçtiği düşünülmektedir. Bir miktar beyin invazyonunun söz konusu olduğu bildirilmektedir.

Kore’de 3191 hastanın tarandığı bir çalışmada anosmi veya tat duyusu kaybının erken evre hastalarda %15,3, asemptomatik- hafif şiddetteki hastalarda %15,7 oranında görüldüğü bildirilmiştir (Kim, 2020). Bu bulgunun kadınlar ve gençlerde diğerlerine göre daha sık olduğu da not edilmiştir. Hastaların yarısından fazlasında iki bulgu birliktedir. Ortalama 7 gün, en fazla 3 hafta içinde bulgu yok olmuştur.

Geniş bir literatür taramasında COVID-19’lu olguların %80’inde ani başlangıçlı koku duyusu kaybı veya azalması görülmüş ve buna büyük oranda tat duyusu kaybı eşlik etmiştir (Sedaghat, 2020). Her 4 hastadan birinde bu bulgular ilk yakınma olarak ortaya çıkmıştır. Genellikle birkaç hafta içinde yakınmalar iyileşmiştir. Yazarlar buna yönelik sorgulamanın COVID-19 tanı koyma gücümüzü artıracağını belirtmişlerdir.

Daha ilginç bir nokta, anosmi olarak bildiğimiz koku kaybının şiddetli olgulardan çok hafif olgularda ortaya çıkmasıdır.

İlk verilere göre COVID-19’lu olguların %30 ila 50’sinde olfaktor (koku duyusu için kullanılan duyu sistemi ) hasar görülmüştür. Anosmi veya hiposmi (koku duyusunun azalması ) ilk bulgulardan biridir. Şiddetli olguların yaklaşık 1/8’inde, diğer bulgulardan önce tat ve doku kaybı ortaya çıkmıştır. Amerikan Kulak-Burun-Boğaz Akademisi tat ve doku kaybının hastalarda tarama için sorulan primer listenin içine alınmasını önermiştir (Xydakis 2020, Giacomelli, 2020).

İlginç bir nokta, farelerde olfaktör sinir hasarının ciddi beyin etkilenmesi ile ilişkili olmamasıdır. Aksine, koku kaybı olanlar hastalığı orada durduruyor gibi görünmektedir. Bunun insanda tekrarlanıp tekrarlanmadığı tam olarak bilinmemektedir. Çünkü genetik modifiye farelerin aksine insan olfaktor sinir hücrelerinde ACE2 reseptörü yoktur.  Yeni araştırmalarda, virüsün olfaktor sinirin komşuluğundaki nazal mukoza hücreleri ve benzerlerini hedef aldığı, böylece sinirin kokuyu duymasını engellediği öncelikle değerlendirilmektedir.

Sağlık veya diğer riskli sektör çalışanlarında COVID-19 şüphesinde ani ortaya çıkan koku ve tat duyusu kaybının sık olarak öncü bulgu olduğu, ileri incelemeler için uyarıcı olarak değerlendirilmesi gerektiği bildirilmiştir (Lechner, 2020). Bu o derece önemli bir bulgu haline gelmektedir ki, yazarlar özel ve ileri test ve ölçekleri kullanarak koku ve tat azalmasını araştırmak gerektiğini öne sürmüşlerdir.

Şekil. 27 y. Marsilyalı erkek hekim, ani tat ve koku kaybı ile işyeri hekimine başvurur (Laurendon, 2020). Yedinci günde çekilen MRI-1.5T ile olfaktor bulbus ödemi ve artmış sinyal intensitesi göstermektedir (sol: 73 mmᶟ, sağ: 64 mmᶟ). FLAIR ve DWI normaldir. 14. Günde RT-PCR negatife, 24. Günde ise MRI normale dönmüştür.

Anosmi ile solunum yetmezliğinin ilişkisi var mı?

SARS-COV-2’nin diğer koronavirüsler gibi nörojenik özellikleri olduğunu, bunun büyük oranda bulaş sırasında ACE2 reseptörler üzerinden nazal mukozaya ulaşarak anosmiye yol açmasının nedeni olduğunu düşünülebilir (Lechien, 2020). Nazal konjesyon ve rinorenin çok seyrek görüldüğü bilindiğinden, virüsün bulbus olfaktoryus’taki varlığı buna neden olmaktadır (Yanga, 2020).

Daha sonra hastaların yarıya yakınında savunma mekanizmaları virüsü altetmektedir. Kalanların bir bölümünde virüs olfaktör sinir üzerinden ve transnöronal yol ile beyin ve rinensefalona, oradan da beyin sapına ulaşmakta ve ölümcül solunum yetmezliğine giden süreci tetiklemektedir. Bagheri’nin bildirdiği gibi belirgin dispne olmadan solunumun kötüleşmesini de bu mekanizma açıklamaktadır (Bagheri, 2020).

COVID-19 beyin dokusu iltihabı (ansefalit) yapar mı?

Çok sık olmasa da evet. Ye ve ark. COVID-19 ansefaliti düşünülen bir olguyu yayınlamışlardır (Ye, 2020).

Olgu 3: Ateş, nefes darlığı ve bilinç bozukluğu ile acil servise başvuran olguda meningeal irritasyon belirgindir. COVID-19 pozitif bulunan olguda ilk beyin BT normal gelmiştir. Lökopeni ve lenfopeni saptanmıştır. LP sonrası BOS’ta yapılan COVID-19 testi negatiftir. BOS açılış basıncı 220 mmHg’dir. PaO2/FiO2 oranı ise 240 mmHg’dir. Mannitol infüzyonu da destek tedaviye eklenmiştir. Üç hafta içinde hastanın hem bilinci hem de akciğer tomografisindeki buzlu cam opasiteleri iyileşmiştir. 4 haftada taburculuk gerçekleşmiştir.

Türkiye’den de yakın zamanda 25 y. Ek hastalığı bulunmayan bir olguda BOS’ta SARS-CoV-2 pozitifliği bildirilmiştir. Düşmeyen ateş ve nöbet (havale) geçirme nedeniyle başvuran olgunun incelemelerinde öncelikle sık görülen diğer nedenler dışlanmış, son olarak COVID-19 şüphesiyle LP yapılarak alınan BOS’ta virüse rastlanmıştır. Olgu favipiravir ile tedaviye iyi yanıt vermiştir.

Coronaviruslerin hastalığın erken evresinden başlayarak Olfaktör sinir yoluyla 7 gün içinde beyne geçtiği uzun zamandır tartışılmaktadır (Desforges et al., 2019).

SSS’de bunlar olurken virüs aynı zamanda ACE2 reseptörler üzerinden solunum yolu epiteli, kalp, böbrekler barsaklarda tutunmuş ve hasarı başlatmıştır. Koagulopatiyi de başlatan budur (Helms, 2020). Vaskuler endotelin yaygın tutulumu pıhtılaşmayı kolaylaştırmakta ve mikrotrombusler ortaya çıkmaktadır. Kardiyovasküler ve serebrovaskuler trombozlar da bu şekilde tetiklenmektedir.

Covid-19’un merkezi sinir sistemini etkilemesi sonrasında tedavi yöntemleri nelerdir?

Ansefalit gelişen hastalarda destek tedavi ve COVID-19 için verilen antiviral ajanlar tedavinin ana omurgasını oluşturur. Kafa içi basıncı artıran şiddetli beyin ödemi olan hastalarda mannitol eklenebilir.

Ana mesajlardan biri; hastada ortaya çıkan akut bilinç değişikliği COVID-19 için inceleme ve test yapmayı gerektirir. Aksi takdirde tanıda gecikmeler olabilir. Bu öncü bulguların atlanması, gözardı edilmesi, tedavi yapılmaması ve virüsün diğerlerine bulaşmaya devam etmesi anlamına geleceğinden hekimler dava riskiyle karşı karşıya kalacaktır. İmmun sistem yanıtı sonucu direkt veya indirekt enflamasyon ile SSS etkilenmesi olduğu düşünülmektedir.

LP’nin daha sık ve kolayca yapılmasının nörolojik bulgularla başvuranlarda COVID-19 araştırmasını kolaylaştıracağı da bildirilmiştir.

Sonuç olarak; COVID-19 sürecinde hastaların sıklıkla ciddi nörolojik tutulum ile karşı karşıya kaldığı ortadadır. Coronavirusler SSS’ni etkilemekte, ama immun sistem yanıtı ile birlikte inatçı enfeksiyon tabloları, bunların da sonucunda nörolojik hastalık tabloları karşımıza çıkmaktadır. SSS tutulumu daha çok şidddetli hastalık geçiren yaşlılarda enflamatuar ve metabolik süreçlerin sonucunda görülmektedir. Virüslerin transnöral yolla SSS’ni invaze ettiği de anlaşılmaktadır. Yine de yüksek mortalitenin bir açıklaması da doğrudan virüsün SSS’ne saldırısı olabilir.

COVID-19 şüpheli kişilerin baş ağrısı, bilinç değişikliği, parestezi, koku ve tat değişikliği açısından sorgulanması, bu yönde bulgulara ulaşıldığında da BOS incelemesi ve eğer sistemik bulgular da varsa BT veya MRI gibi ileri görüntüleme ile taranması doğru olacaktır.

Diğer önemli bir nokta, pandemi sürecinde nörolojik bulgularla hastaneye gelmede hastaların isteksizliği, izolasyon nedeniyle her zaman aldıkları destekleri alamamaları gibi etkenler gecikmeye veya az tedavi almaya neden olabilmekte, bu da kliniğin ağırlaşmasına yol açabilmektedir. Bu konularda hem halkın hem de sağlıkçıların ek eğitime gereksinimi vardır.

Biyografi: Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu

1969 yılında Aydın’da doğdu. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1993 yılında mezun olup 1994’te Dokuz Eylül Üniv. Tıp Fak. (DEUTF) Acil Tıp AD Araştırma Görevliliğine başladı.

1998’de ‘Acil Serviste Kardiyopulmoner Resusitasyon Uygulanan Hastalarda End-Tidal CO2 Monitörizasyonunun Rolü’ konulu uzmanlık tezi ile Acil Tıp Uzmanı oldu. Ekim 2004’te DEÜTF Acil Tıp AD’da Doçent unvanı aldım. 2005 Nisan-2007 Eylül arasında aynı anabilim dalında başkanlık görevinde bulundu. 2007’den itibaren Sağlık Bakanlığı’na bağlı İstanbul Bakırköy Eğitim ve Araştırma Hastanesinde Acil Tıp Kliniği eğitim direktörü olarak görev aldı.

Ocak 2009’dan sonra Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı Başkanı ve Bakırköy Acıbadem Hastanesi Acil Servis Sorumlusu olarak çalıştı. 2010 yılında Acıbadem Üniversitesi bünyesinde Profesör unvanı aldı.

Eylül 2007-2009 arasında Türkiye Acil Tıp Derneği Yönetim Kurulu üyesi olarak görev aldı. İstanbul Tabip Odası, Türkiye Acil Tıp Derneği, Ulusal Travma ve Acil Cerrahi Derneği, Acil Tıp Uzmanları Derneği, Tıp Eğitimini Geliştirme Derneği, American College of Emergency Physicians (ACEP), European Society of Emergency Medicine üyesi. 2014 yılında kurucusu olduğu Toplumsal Afet Derneği’nin Başkanlığını yürütüyor.

TATD bünyesinde Sepsis çalışma grubunun başkanı, Travma ve Resüsitasyon çalışma gruplarında aktif üyesi. 2017 yılında “Fellow of Emergency Medicine Association of Turkey” (FEMAT) üyeliği ödülü aldı.

2012 ve 2016 yılında Amerikan Kalp Derneği (AHA) bünyesinde Temel ve İleri Kardiyak Yaşam Desteği (BLS ve ACLS) Eğitici Eğitimi Sertifikası aldı.

Bu süreç içinde DEUTF Acil Tıp akademik yapısı içinde yürütülen ve tamamlanan 22, diğer bir üniversitede 1 uzmanlık tez çalışmasında tez danışmanı olarak görev yaptım. Acil tıp ile ilgili uluslararası hakemli dergilerde 111, ulusal hakemli dergilerde 65 bilimsel yazı ve makale, editörlük yaptığı 2 çeviri, 3 özgün kitap ve 33 kitap bölümü yayınlandı.

‘Trauma Surgery’ başlıklı orijinal İngilizce Üniversiteler ve uzmanlık dernekleri bünyesinde düzenlenen çeşitli sempozyum ve konferanslarda görev aldı. 2007’de İzmir’de düzenlenen III. Ulusal Acil Tıp Kongresi’nde Kongre başkanlığı yaptı. Ulusal ve uluslararası bilimsel kongrelerde sözlü veya poster olarak sunulan 116 bildiride katkısı oldu.

COVID-19 salgınına ilişkin yazı ve benzeri bilgileri, tanı ve tedavi süreçleri, yayılım, bulaş, korunma ve tedavi yöntemlerini içeren ‘COVID-19 TANI VE TEDAVİSİ’ başlıklı kitabı Ematip kitabevi tarafından basılmıştır.

Kaynaklar:

• Baig, AM, Khaleeq A, Ali U, Syeda H. Evidence of the COVID-19 Virus Targeting the CNS: Tissue Distribution, Host-Virus Interaction, and Proposed Neurotropic Mechanisms. ACS Chem Neurosci 2020; 11 (7), 995-998. https://pubs.acs.org/doi/10.1021/acschemneuro.0c00122
• Oxley TJ, Mocco J, Majidi S, et al. Large-Vessel Stroke as a Presenting Feature of Covid-19 in the Young. N Engl J Med. 2020;382(20):e60. doi:10.1056/NEJMc2009787 https://doi.org/10.1056/NEJMc2009787
• Gu J, Gong E, Zhang B, et al. Multiple organ infection and the pathogenesis of SARS. J Exp Med. 2005;202(3):415‐424. doi:10.1084/jem.20050828 https://doi.org/10.1084/jem.20050828
• F.A. Klok, M.J.H.A. Kruip, N.J.M. van der Meer, et al., Incidence of thrombotic complications in critically ill ICU patients with COVID-19, Thromb. Res. (2020), https://doi.org/10.1016/j.thromres.2020.04.013
• Tian, N. Hu, J. Lou, et al., Characteristics of COVID-19 infection in Beijing, J. Inf. Secur. 80 (2020) 401–406, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0163445320301018
• Helms, S. Kremer, H. Merdji, et al., Neurologic features in severe SARS-CoV-2 infection, N. Engl. J. Med. (2020), https://doi.org/10.1056/NEJMc2008597 Published online April 15, 2020.
• S.H. Bagheri, A. Asghari, M. Farhadi, et al., Coincidence of COVID-19 epidemic and olfactory dysfunction outbreak in Iran, medRxiv Prepr, 2020, DOI: 10.1101/2020.03.23.20041889 https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.03.23.20041889v1
• Yanga, Y. Zhenga, X. Goua, et al., Prevalence of comorbidities and its effects in coronavirus disease 2019 patients: a systematic review and meta-analysis, Int. J. Infect. Dis. 94 (2020) 91–95. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32173574/
• J.R. Lechien, C.M. Chiesa-Estomba, D.R. De Siati, et al., Olfactory and gustatory dysfunctions as a clinical presentation of mild-to-moderate forms of the coronavirus disease (COVID-19): A multicenter European study, Eur. Arch. Otorhinolaryngol. (2020), https://doi.org/10.1007/s00405-020-05965-1 Published online April 2, 2020
• Tsai LK, Hsieh ST, Chao CC, et al., Neuromuscular disorders in severe acute respiratory syndrome, Arch. Neurol. 61 (2004) 1669–1673, DOI: 10.1001/archneur.61.11.1669. https://jamanetwork.com/journals/jamaneurology/fullarticle/787110
• Zochodne DW. SARS, SIRS, and neurological disease, Arch. Neurol. 61 (2004) 1647–1648, https://doi.org/10.1001/archneur.61.11.1647.
• Mao, H. Jin, M. Wang, et al., Neurologic manifestations of hospitalized patients with Coronavirus Disease 2019 in Wuhan, China, JAMA Neurol. (2020), https://doi.org/10.1001/jamaneurol.2020.1127 Published online April 10, 2020
• Wu Z, McGoogan JM. Characteristics of and important lessons from the Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) outbreak in China. Summary of a report of 72 314 cases from the Chinese Center for Disease Control and Prevention, JAMA 323 (2020) 1239–1242 accessed 4/23/2020 at https://jamanetwork.com.
• Ye M, Ren Y, Lv T. Encephalitis as a clinical manifestation of COVID-19. Brain Behav Immun. 2020;S0889-1591(20)30465-7. doi:10.1016/j.bbi.2020.04.017 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0889159120304657
• C. Huang, Y. Wang, X. Li, et al., Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China, Lancet 395 (2020) 497–506. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30183-5/fulltext
• Yang, Y. Yu, J. Xu, et al., Clinical course and outcomes of critically ill patients with SARS-CoV-2 pneumonia in Wuhan, China: a single-centered, retrospective, observational study, Lancet Respir. Med. (2020), https://doi.org/10.1016/S2213-2600(20)30079-5 pii: S2213-2600 (20)30079-5. Published online Feb 24, 2020.
• Román GC, Spencer PS, Reis J, et al., on behalf of the WFN Environmental Neurology Specialty Group. The neurology of COVID-19 revisited: A proposal from the Environmental Neurology Specialty Group of the World Federation of Neurology to implement international neurological registries J Neurol Sci. 2020 May 7; 414: 116884 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7204734/
• M.S. Xydakis, P. Dehgani-Mobaraki, E.H. Holbrook, et al., Smell and taste dysfunction in patients with COVID-19, Lancet Infect. Dis. (2020), https://doi.org/10.1016/S1473-3099(20)30293-0
• Giacomelli, L. Pezzati, F. Conti, et al., Self-reported olfactory and taste disorders in SARS-CoV-2 patients: A cross-sectional study, Clin. Infect. Dis. (2020), https://doi.org/10.1093/cid/ciaa330
• Chen, D. Wu, H. Chen, et al., Clinical characteristics of 113 deceased patients with coronavirus disease 2019: retrospective study, BMJ 368 (2020) m1091, doi: 10.1136/bmj.m1091.
• Gilani S, Roditi R, Naraghi M. COVID-19 and anosmia in Tehran, Iran Med Hypotheses. 2020;141:109757. doi: 10.1016/j.mehy.2020.109757 https://doi.org//10.1016/j.mehy.2020.109757
• Zubair AS, McAlpine LS, Gardin T, Farhadian S, Kuruvilla DE, Spudich S. Neuropathogenesis and Neurologic Manifestations of the Coronaviruses in the Age of Coronavirus Disease 2019: A Review [published online ahead of print, 2020 May 29]. JAMA Neurol. 2020;10.1001/ jamaneurol.2020.2065. doi:10.1001/jamaneurol.2020.2065 https://jamanetwork.com/journals/jamaneurology/fullarticle/2766766
• Zanin L, Saraceno G, Panciani PP, et al. SARS-CoV-2 can induce brain and spine demyelinating lesions [published online ahead of print, 2020 May 4]. Acta Neurochir (Wien). 2020;1‐4. doi:10.1007/s00701-020-04374-x https://doi.org/10.1007/s00701-020-04374-x
• Izquierdo-Dominguez A, Rojas-Lechuga MJ, Mullol J, Alobid I. Olfactory dysfunction in the COVID-19 outbreak [published online ahead of print, 2020 May 14]. J Investig Allergol Clin Immunol. 2020;0. doi:10.18176/jiaci.0567 https://doi.org/10.18176/jiaci.0567
• Sedaghat AR, Gengler I, Speth MM. Olfactory Dysfunction: A Highly Prevalent Symptom of COVID-19 With Public Health Significance [published online ahead of print, 2020 May 5]. Otolaryngol Head Neck Surg. 2020;194599820926464. doi:10.1177/0194599820926464 https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0194599820926464
• Wu, Y., Xu, X., Chen, Z., Duan, J., Hashimoto, K., Yang, L., Liu, C., Yang, C., Nervous system involvement after infection with COVID-19 and other coronaviruses, Brain, Behavior, and Immunity (2020), doi: https://doi.org/10.1016/j.bbi.2020.03.031
• Lee Y, Min P, Lee S, Kim SW. Prevalence and Duration of Acute Loss of Smell or Taste in COVID-19 Patients. J Korean Med Sci. 2020;35(18):e174. Published 2020 May 11. doi:10.3346/jkms.2020.35.e174 https://jkms.org/DOIx.php?id=10.3346/jkms.2020.35.e174
• Rogers JP, Chesney E, Oliver D, et al. Psychiatric and neuropsychiatric presentations associated with severe coronavirus infections: a systematic review and meta-analysis with comparison to the COVID-19 pandemic [published online ahead of print, 2020 May 18]. Lancet Psychiatry. 2020;S2215-0366(20)30203-0. https://www.thelancet.com/journals/lanpsy/article/PIIS2215-0366(20)30203-0/fulltext
• Laurendon T, Radulesco T, Mugnier J, et al. Bilateral transient olfactory bulbs edema during COVID-19-related anosmia [published online ahead of print, 2020 May 22]. Neurology  2020;10.1212/WNL.0000000000009850. https://n.neurology.org/content/early/2020/05/22/WNL.0000000000009850.abstract
• Lechner M, Chandrasekharan D, Jumani K, et al. Anosmia as a presenting symptom of SARS-CoV-2 infection in healthcare workers – A systematic review of the literature, case series, and recommendations for clinical assessment and management [published online ahead of print, 2020 May 9]. Rhinology. 2020;10.4193/Rhin20.189. doi: 10.4193/Rhin20.189 https://doi.org/10.4193/rhin20.189
• Xiang P., Xu X.M., Gao L.L., et al., 2020. First Case of 2019 Novel Coronavirus Disease with Encephalitis. ChinaXiv T202003.00015 https://doi.org/10.1016/j.ijid.2020.03.062
• Klein, R.S., Garber, C., Howard, N., 2017. Infectious immunity in the central nervous system and brain function. Nat Immunol 18 (2), 132-141. https://www.nature.com/articles/ni.3656
• Mehta P, McAuley D.F., Brown M., Sanchez E., Tattersall R.S., Manson J.J., 2020. COVID-19: consider cytokine storm syndromes and immunosuppression [published online ahead of print, 2020 Mar 16]. Lancet S0140-6736(20)30628-0. https://www.thelancet.com/action/showPdf?pii=S0140-6736%2820%2930628-0
• Wan SX, Yi QJ, Fan SB, Lv JL, et al., 2020. Characteristics of 24 lymphocyte subsets and cytokines inperipheral blood of 123 hospitalized patients with 2019 novel coronavirus pneumonia (NCP). MedRxiv 2020.02.10.20021832. https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.02.10.20021832v1
• Desforges M, Le Coupanec A, Dubeau P, et al. Human Coronaviruses and Other Respiratory Viruses: Underestimated Opportunistic Pathogens of the Central Nervous System?. Viruses. 2019;12(1):14. doi: 10.3390/v12010014 https://www.mdpi.com/1999-4915/12/1/14
• Mirzaee SMM, Gonçalves FG, Mohammadifard M, Tavakoli SM, Vossough A. Focal Cerebral Arteriopathy in a COVID-19 Pediatric Patient [published online ahead of print, 2020 Jun 2]. Radiology. 2020;202197. doi:10.1148/radiol.2020202197 https://pubs.rsna.org/doi/10.1148/radiol.2020202197
• Prabhakar H, Mahajan C, Kapoor I. COVID 19 and Brain Crosstalks [published online ahead of print, 2020 Jun 5]. Clin Neurol Neurosurg. 2020;105991. doi:10.1016/j.clineuro.2020.105991 https://europepmc.org/article/pmc/pmc7274099
• Romero Cantero V, Moreno Pulido S, Duque Holgado M, Casado Naranjo I. COVID-19 and concomitant neurological infections [COVID-19 y neuroinfecciones concomitantes] [published online ahead of print, 2020 Jun 4]. 2020;doi:10.1016/j.nrleng.2020.05.009 https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.nrleng.2020.05.009
• Li Y, Wang M, Zhou Y, et al. Acute cerebrovascular disease following COVID-19: a single center, retrospective, observational study. March 13, 2020 (https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3550025) (preprint).
• Aggarwal, G. Lippi, B.M. Henry, Cerebrovascular disease is associated with an increased disease severity in patients with coronavirus disease 2019 (COVID-19): a pooled analysis of published literature, Int. J. Stroke (2020), https://doi.org/10.1177/1747493020921664
• Türkiye’de ilk kez bir hastanın beyin omurilik sıvısında koronavirüs tespit edildi. (8 Haziran 2020). https://www.hurriyet.com.tr/

Covid-19 (Corona virüsü) pandemisi ve psikolojik savaş