COVID-19 için tedavi arayışları sürerken, mevcut kullanıma girmiş ve başka hastalıklarda başarılı olmuş ilaçların virüse etkileri merak ediliyor. Bu konuda artık yapay zeka ve gelişmiş yazılımlara başvuruluyor.
COVID-19 tedavilerin geliştirilmesinde yapay zeka kullanımı
Prof. Dr. Hakan Yaman
Persidis kardeşlerin kurmuş oldukları Biovista şirketi 2000’li yıllarının ortasından beri yapay zekayı kullanıp, bilim adamlarını bilimsel araştırma alanı ile buluşturmaktadırlar. Kullandıkları yazılımlar ile ilaç etki ve yan etkileri, etki mekanizmaları, hastalıkla ilişkileri, klinik sonuçlar ve başarı arasında ilişkiler kurmayı başarmışlardır.
Persidis kardeşler başlatmış oldukları Prodigy AI Projesi ile Covid-19’un etkilerine karşı etkili olabilecek ilaçları ve tedavileri de incelemeye almışlardır. Bu analizler çerçevesinde örneğin antifibrinolitik ajan olan aprotininin ve anjiyotensin II reseptör blokörü olan irbesartan’ın Covid-19’da sitokin fırtınası ve yüksek viral yük üzerine etkili olabileceğini tespit etmişlerdir. Caplacizumab ve ezetimibe/atorvastatinin pıhtılaşma ve enflamasyona karşı iyi gelebileceği bulunmuştur. Likopen ve D vitamininin de yararlı olabileceği düşünülmektedir.
COVID-19’la birlikte yapay zeka ve özellikle makine öğrenme işlemleri için yeni bir süreç başlamıştır. Makine öğrenmede yazılım geçmişe yönelik tarama yaptığı için, her yeni bir sorun için bu göreve yönelik olarak yetiştirilmesi gerekmektedir. Ekleyeceğiniz her yeni değişken için yazılımın yeniden kurulması gerekmektedir. Yeni yazılımlar SARS-CoV-2’nin yaratacağı komplikasyonlar ile buna iyi gelmesi olası ilaçlar ve maddeleri karşılaştırmak üzere hazırlanmaktadır. Yazılımlar sürekli geliştirilmektedir.
Covid-19 öncesi dönemde Biovista’nın yapay zeka ile yapmış olduğu çalışmalardan elde edilen bilgiler ile, laboratuvar koşullarında 100 günlük hayvanı deneyleri ile gösterilebilecek bilgilere erişilebilmiştir. Yapay zeka ile yapmış oldukları çalışmalar ile 10’dan fazla ilacı 17’den fazla hastalık ile ilişkilendirmişlerdir. Yapay zeka ile yapmış oldukları öngörülerin %64’nün deneysel olarak ispat edildikleri bildirilmektedir.
Yapay zeka sayesinde deneyler ve ruhsatlar hızlandırılabilir
Yapay zeka ile ilaç deneyleri ve ruhsatlandırma süreçlerinin hızlandırılabileceği düşünülmektedir. Yine Singapur Ulusal Üniversitesi’ndeki bir ekibin kullandığı IDentif.AI (Identifying Infectious Disease Combination Therapy With Artificial
Intelligence) yapay zeka yazılımı ile COVID-19’i tedavi edebilecek uygun ilaç kombinasyonları incelenmektedir.
İlaçların kombine kullanımları ve etkin dozda alımlarının son derece önemli olduğu düşünülmektedir. Yapay zeka bu süreçte son derece yararlı olmaktadır. Örneğin, 12 aday ilacın 10 değişken dozda denenmesi için bir milyon olası ilaç kombinasyonuna gereksinim duyulacaktır. Bu miktarda deneyin laboratuvar koşulunda gerçekleştirilmesi olası görünmemektedir.
Yapmış oldukları analizlere göre, HIV ilacı lopinavir/ritonavir COVID-19’a karşı nispeten etkisiz bulunurken; remdesivir tek başına olağanüstü etkili bulunmazken; lopinavir/ritonavir ve remdesivir’in kombinasyon halinde alınmalarının enfeksiyonu üst düzeyde inhibe ettiği bulunmuştur. Deneysel çalışmalar ise bu bulguları desteklemişlerdir.
Anlaşılan o ki Covid-19 ile mücadelede yapay zeka kullanımı giderek daha fazla önem kazanacaktır.
Kaynaklar:
- Six Potential Treatments for COVID-19 Identified – Medscape – Sep 04, 2020. Erişim: https://www.medscape.com/viewarticle/936912. Erişim tarihi: 12,08,2020.
- Persidis, A. and Persidis, A. (1991), “Medical Expert Systems: An Overview”, Journal of Management in Medicine, Vol. 5 No. 3, pp. 27-34.
- Abdulla, A., Wang, B., Qian, F., Kee, T., Blasiak, A., Ong, Y. H., … Ding, X. (2020). Project IDentif.AI: Harnessing Artificial Intelligence to Rapidly Optimize Combination Therapy Development for Infectious Disease Intervention. Advanced Therapeutics, 2000034.doi:10.1002/adtp.202000034 https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/adtp.202000034
