Rusya ile Ukrayna arasındaki krizin genel olarak Türkiye ekonomisine, özel olarak da doğalgaz ve buğday ithalatı ile turizm, ihracat ve Türk Lirası’na potansiyel etkileri ne olacak?
Rusya-Ukrayna krizi Türkiye ekonomisini nasıl etkiler? NATO ile Rusya arasındaki Ukrayna krizinde dün yeni bir aşamaya geçilirken, krizin büyümesinin tüm dünyayla birlikte Türkiye ekonomisini de olumsuz etkilemesi bekleniyor.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in dün Ukrayna’nın doğusundaki ayrılıkçı bölgeleri tanıması ve Rus tanklarının bu bölgelere girmeye başlaması üzerine küresel piyasalarla birlikte Türkiye’de de sarsıntı hissedildi.
Uzun süredir 13,60 civarında hareket eden dolar/TL, bugün 13,89’u görürken, sabah saatlerinde kayıpların yüzde 3’e yaklaştığı Borsa İstanbul’da BIST 100 endeksi daha sonra kayıplarının bir kısmını geri aldı.
Yıl başında 77 dolar olan Brent petrolün varil fiyatı bugün 100 dolara dayandı.
Ekonomist Dr. Murat Kubilay, krizin Türkiye’ye olası etkilerini Sözcü‘ye anlattı.
En büyük risk turizmde
2021’de Türkiye’nin ihracatının Ukrayna’ya 2,9 milyar dolar ve Rusya’ya da 5,6 milyar dolar olduğunu hatırlatan Kubilay, “Bu iki ülkenin krize girmesi, yaptırımlardan ötürü ihracat engeliyse karşılaşılması veya nakliye ile ulaşım sorunu çekilmesi halinde ihracatımız da azalacak” dedi.
“En büyük risk ise turizmde, çünkü kur korumalı mevduata dayandırılan ve örtülü rezerv satışlarıyla döviz kuru istikrarının sağlandığı yeni ekonomik modelin temelinde cari fazla vermek ve onun da altında turizmden yüksek gelir elde etmek yatıyor” diyen Kubilay, “2021’de Rusya’da 4,7 milyon, Ukrayna’dan da 2,1 milyon turist ağırlamıştık. Mevcut koşullar altında, pandemi etkisinden ayrı olarak, bu iki ülkeden de beklenen ziyaretçi gelmeyecek. Haliyle döviz kuru ve yapay bir şekilde düşük tutulmaya çalışılan faiz oranlarında yukarı yönlü baskı artacak” değerlendirmesinde bulundu.
Her 4 turistten 1’i Rusya ve Ukrayna’dan geliyor
Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre, Türkiye, 2021’de 24,7 milyon yabancı turist ağırlarken, bunun 4,7 milyonu Rusya’dan, 2,1 milyonu ise Ukrayna’dan geldi.
2021’de Türkiye’ye gelen toplam yabancı turist sayısı içinde Rusya ve Ukrayna’nın payı, yüzde 27,34’e ulaştı. Bu oran, 2020’de yüzde 24,55, 2019’da yüzde 19 idi.
Bu iki ülkedeki kriz ve Türkiye’nin bu ülkelerle yaşayabileceği gerilimler, geçen yıl 24,5 milyar dolar olan ve bu yıl çok daha yüksek seviyeler hedeflenen Türkiye’nin turizm gelirleri açısından da risk teşkil ediyor.
2021’de en çok turist gelen 10 ülke:
| Ülke | Turist sayısı | |
| 1 | Rusya | 4.656.962 |
| 2 | Almanya | 3.013.349 |
| 3 | Ukrayna | 2.055.418 |
| 4 | Bulgaristan | 1.381.104 |
| 5 | İran | 1.090.451 |
| 6 | Irak | 819.829 |
| 7 | Hollanda | 634.513 |
| 8 | Fransa | 617.075 |
| 9 | Azerbaycan | 451.226 |
| 10 | Birleşik Krallık | 380.949 |
Ukrayna’ya da Rusya’ya da ithalat arttı
TİM verilerine göre geçen yıl Rusya’ya ihracat bir önceki yıla göre yüzde 26.7 artarak 5 milyar 275 milyon dolara ulaştı. Rusya, böylece Türkiye’nin en büyük 10. ihracat pazarı olurken, ihracattaki toplam payı da yüzde 2.55 olarak gerçekleşti.
2021’de Ukrayna’ya ise 2 milyar 501 milyon dolarlık ihracat yapıldı. Bu ülkeye ihracat bir önceki yıla oranla yüzde 32.3 yükseldi. Geçen yıl Ukrayna’nın Türkiye’nin ihracatındaki payı yüzde 1.2 oldu.
2021’de Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı 20 ülke (bin dolar):
| Ülke | İhracat | % Pay | |
| 1. | ALMANYA | 17.705.387 | 8.57 |
| 2. | BİRLEŞİK KRALLIK | 13.229.709 | 6.41 |
| 3. | ABD | 12.844.719 | 6.22 |
| 4. | İTALYA | 10.660.473 | 5.16 |
| 5. | İSPANYA | 9.241.977 | 4.47 |
| 6. | IRAK | 9.011.659 | 4.36 |
| 7. | FRANSA | 8.568.282 | 4.15 |
| 8. | HOLLANDA | 6.170.325 | 2.99 |
| 9. | İSRAİL | 6.134.739 | 2.97 |
| 10. | RUSYA FEDERASYONU | 5.275.975 | 2.55 |
| 11. | ROMANYA | 4.869.846 | 2.36 |
| 12. | BELÇİKA | 4.683.178 | 2.27 |
| 13. | POLONYA | 4.479.572 | 2.17 |
| 14. | MISIR | 4.038.597 | 1.96 |
| 15. | BULGARİSTAN | 3.642.284 | 1.76 |
| 16. | ÇİN | 3.347.618 | 1.62 |
| 17. | BAE | 3.219.047 | 1.56 |
| 18. | YUNANİSTAN | 2.913.528 | 1.41 |
| 19. | FAS | 2.857.364 | 1.38 |
| 20. | UKRAYNA | 2.501.181 | 1.21 |
İthalat faturası artacak
“Ukrayna krizi Türkiye’yi birçok alanda sıkıntılı duruma sokacak” diyen Dr. Kubilay, doğalgaz ve buğdayda tedarik değil fiyat artışı kaynaklı sorun yaşanabileceğine işaret etti.
“En büyük endişe doğalgaz tedariki olsa da Rusya’nın Türkiye ilişkileri korumak istemesi ve bu ülkenin de döviz ihtiyacı içinde olması nedeniyle bir sıkıntı muhtemelen yaşanmayacak” diyen Kubilay, buğday ithalatı konusunda da “Rusya dünyadaki başlıca buğday üreticisi ve Türkiye en büyük müşterilerinden. İnsani nedenlerle buğday satışında da sorun olması az ihtimalli” dedi.
Yaşanan gerginlikler küresel doğalgaz ve buğday fiyatlarını etkileyeceği için, mal akımı devam etse dahi, Türkiye’nin ithalat faturasının artacağını vurgulayan Kubilay, “Krizin yükselmeye başladığı son 2 aylık dönemde petrol fiyatındaki artış da bu duruma işaret ediyor” ifadelerini kullandı.
Meyve sebze ilk sırada
Geçen yıl Rusya’ya yapılan ihracatın 1 milyar 14 milyon dolarını yaş meyve ve sebze ihracatı oluşturdu. Bu sektörü 705 milyon dolarla otomotiv, 561 milyon dolarla kimya endüstrisi takip etti. Geçen yıl yüzde 50.9 ile otomotiv sektörünün Rusya’ya ihracatında dikkat çekici bir artış yaşandı.
Türkiye’nin ithalatı geçen yıl yüzde 23.6’lık artışla 271 milyar 424 milyon dolara ulaştı. Rusya’dan ithalat ise 2020 yılına göre yüzde 62.4 artarak 28 milyar 959 milyon dolara ulaştı. Rusya böylece Çin’i geride bırakarak Türkiye’nin geçen yıl en büyük ithalat pazarı oldu. Türkiye’nin ithalatındaki payı yüzde 10.7’yi aştı.
Ukrayna’dan ithalat ise geçen yıl yüzde 74.7’lik artışla 4 milyar 524 milyon dolara çıktı. Böylece Ukrayna Türkiye’nin en büyük 10. ithalat pazarı konumuna yükseldi.
4.4 milyar dolarlık tarım ürünü
Rusya ve Ukrayna gıdada her geçen yıl Türkiye için daha önemli bir ithalat pazarı haline geliyor. Rusya Tarım Bakanlığı verilerine göre, Rusya geçen yıl 36 milyar dolarlık tarım ürünü ihracatı gerçekleştirdi. Türkiye yüzde 12 pay ile Rusya’nın en fazla tarım ürünü sattığı ülke oldu. Rusya 4.4 milyar dolara ulaşan Türkiye’ye tarım ihracatını 2030’a kadar 5 milyar dolara çıkarmayı hedefliyor.
| 2020 Kasım | 2021 Kasım | ||||
| İthal Edilen Ülke | Miktar | Pay(%) | Miktar | Pay(%) | Değişim (%) |
| Rusya | 2.435,90 | 47.27 | 1.617.40 | 32.03 | -33.6 |
| ABD | 0 | 0 | 833.02 | 16.5 | 100 |
| İran | 790.32 | 15.34 | 796.02 | 15.77 | 0.72 |
| Azerbaycan | 1.064.39 | 20.66 | 607.5 | 12.03 | -42.93 |
| Mısır | 0 | 0 | 584.84 | 11.58 | 100 |
| Cezayir | 539.4 | 10.47 | 428.77 | 8.49 | -20.51 |
| Trinidad ve Tobago | 0 | 0 | 93.12 | 1.84 | 100 |
| Katar | 132.9 | 2.58 | 88.29 | 1.75 | -33.56 |
| Nijerya | 190.14 | 3.69 | 0 | 0 | -100 |
| Genel Toplam | 5.153.04 | 100 | 5.048.95 | 100 | -2.02 |
Rusya’nın payı Mısır ve ABD’den doğalgaz ithal edilmeye başlanmasıyla geriledi ancak bu ülke Türkiye’nin doğalgaz arzı için en önemli ülke olmaya devam ediyor.
Ukrayna’ya savunma ihracatı yüzde 558 arttı
Ukrayna’ya yapılan ihracatın sektörel dağılımına bakıldığında ise geçen yıl ilk sırayı 504 milyon 366 bin dolarla kimya endüstrisi aldı. Bunu 295 milyon 257 bin dolarla çelik ihracatı, 220 milyon 792 bin dolarla otomotiv ve 216 milyon 749 bin dolarla meyve-sebze ihracatı takip etti.
Ukrayna’ya ihracatta geçen yıl en dikkat çekici artış yüzde 558 ile savunma sanayiinde yaşandı. Bu artışta İHA ve SİHA ihracatı etkili oldu.
Türkiye’nin enerji ithalat faturası daha da yükselir
2022 yılı Ocak ayında dış ticaret açığı, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 240,7 artışla 10,4 milyar dolara yükselmişti.
Enerji ürünlerinin de içinde yer aldığı hammadde (ara malları) ithalatının bu dönemde yüzde 70,7 artışla 23,5 milyar dolara yükselmesi, dış ticaret açığındaki artışta etkili olmuştu.
2020’de 28,9 milyar dolara gerileyen Türkiye’nin enerji ithalatı için gösterge olan ‘mineral yakıtlar, mineral yağlar’ kalemindeki ithalat faturası, 2021’de yüzde 74,62 artışla 50,5 milyar dolara yükselmişti.
100 dolara dayanan petrol fiyatları ve doğalgazda fiyatların yüksek seyretmesi, 2022’de Türkiye’nin enerji ithalat faturasının daha da yükselmesine neden olacak.
Ukrayna krizinin küresel ekonomideki toparlanma çabalarına darbe vurması beklenirken coğrafi konumu ve ticari ilişkileri sebebiyle Türkiye’nin bu durumdan en fazla etkilenen ülkelerden birisi olacağı öngörülüyor.
Türkiye’nin gıdadan enerjiye, turizmden inşaata kadar Rusya ve Ukrayna’yla derin ekonomik ilişkileri bulunuyor. Türkiye’nin ihracatı 2021 yılında 225.4 milyar dolara yükselirken hem Rusya hem de Ukrayna en büyük 20 ihracat pazarı arasında yer aldı.
Türkiye’nin doğalgaz ithalatının ülkelere göre dağılımı (Kasım 2021):
Türkiye’nin Rusya’yla 1997 ve 1998 tarihli iki adet doğalgaz anlaşması bulunuyor. 1997 tarihli ve 2025 yılına kadar geçerli olan anlaşma kapsamında yıllık 16 milyar metreküp doğalgaz, Mavi Akım üzerinden Türkiye’ye aktarılıyor. 2021 sonunda süresi dolan Türk Akım’dan iletilen, yeniden anlaşma sağlamaya çalışılan doğalgazın ise 4 milyar metreküpü özel sektör; 4 milyar metreküpü BOTAŞ aracılığıyla aktarılıyordu.
Rusya ve Ukrayna bunun yanında Türkiye’nin en önemli döviz kaynaklarından olan turizm sektörü için de hayati öneme sahip pazalar. TÜİK verilerine göre geçen yıl Türkiye’ye 29 milyon 357 bin turist geldi. Toplam turizm geliri 24.4 milyar doları aştı.
12.8 milyar dolarlık inşaat
Rusya tüm bunların yanında Türk inşaat sektörü için de büyük önem arz ediyor. Türkiye Müteahhitler Birliği verilerine göre Türk inşaat şirketleri geçen yıl yurtdışında toplam proje bedeli 29 milyar 328 milyon dolarlık iş üstlendi.
2021 yılında en fazla proje üstlenilen ülke 11.2 milyar dolarla Rusya oldu. Rusya’yı 3.6 milyar dolarla Irak, 1.9 milyar dolarla Tanzanya ve 1.6 milyar dolarla Ukrayna takip etti. Yani Ukrayna ve Rusya’da Türk şirketleri toplam yaklaşık 12.8 milyar dolarlık proje üstlendi.
