Sosyal Jetlag, çeşitli zaman uyumsuzlukları nedeniyle sosyal ve biyolojik saatimiz arasında meydana gelen dengesizliğe verilen isim. Özellikle zorunlu şekilde karşımıza çıkan zaman uyumsuzlukları ve vardiyalı çalışma gibi faktörler sonucunda ortaya çıkıyor. Genel olarak yaygın şekilde görülen sosyal Jetlag yaşam kalitemizi pek çok açıdan etkiliyor.
Uzmanlar uyku düzeninde meydana gelen sorunların da sosyal jetlag olarak dönüşünü görmenin mümkün olduğunu söylüyor ve pek çok rahatsızlığa kapı aralıdığına dikkat çekiyor.
Toplumun yaşam kalitesini ve mutluluğunu artırmak amacıyla yola çıkan HiDoctor psikologları, son dönemde yaygın şekilde görülen ve yaşam kalitemizi pek çok açıdan etkileyen Sosyal Jetlag ile ilgili uyarılarda bulundu. Uzman Klinik Psikolog Hazal Kerimoğlu: “Günümüzde uyku ile ilgili yapılan sayısız araştırma gösteriyor ki; uykunun sağlığımız ve yaşam kalitemiz üzerindeki etkileri oldukça fazla. Buna bağlı olarak uyku düzeninde meydana gelen sorunların da sosyal jetlag olarak dönüşünü görmek mümkün” diyor.
İşte Sosyal Jetlag’ın sağlımız üzerindeki olumsuz etkileri ve çözüm önerileri.
Yazar: HiDoctor Uzman Klinik Psikolog Hazal Kerimoğlu
Sosyal Jetlag nedir?
Sosyal Jetlag (SJL) terimi, iç vücut saatimiz tarafından belirlenen biyolojik zaman ile esas olarak okul veya iş gibi sosyal yükümlülükler tarafından dikte edilen sosyal zaman arasındaki tutarsızlığı tanımlamak için kullanılır. Sanayileşmiş ülkelerde, okuyan/çalışan nüfusun üçte ikisi, genellikle birkaç yıl boyunca sosyal jetlag yaşamaktadır.*
İlk kez 2006’da açıklanan sosyal Jet-Lag’in insan fizyopatolojisi üzerindeki etkilerini anlamak için önemli bir çaba sarf edildi, ancak bu fenomen hakkındaki anlayışımız hala çok sınırlı. Yüksek prevalansı nedeniyle sosyal jet-lag, halk sağlığı için birincil endişe haline geliyor. Bu gözden geçirme, sosyal jet-lag ve bununla ilişkili davranışlar (örneğin, sağlıksız beslenme kalıpları) ve insan sağlığı için ilgili riskler ile ilgili mevcut bilgileri özetlemektedir.
Günlük hayatımızda devamlı olarak yoğunluk ve koşuşturmacayla beraberiz. Gerek sosyal sorumluluklarımız gerek aile hayatındaki yükümlülüklerimiz bizleri devamlı etkin olmaya çağırıyor.
Bu sorumlulukların dışında kalan zamanlarda kendimize ait değerlere, hobilere ve sevdiğimiz insanlara vakit ayırmaya gayret ediyoruz. Ancak tüm bu kargaşa içinde bazen istemeden kendimizden çalıyor ve sosyal saatimizle biyolojik saatimizi uyumlandıramıyoruz. Bu durumda yaşanan sorunlar kendisini bize Sosyal Jetlag olarak hissettiriyor.
Peki, bu sürecin aşılması adına neler yapılabilir ve sosyal jetlag’ın olumsuz sonuçları nelerdir?
Sosyal Jetlag’ın olumsuz etkileri neler?
Sosyal Jetlag, aslında pek çoğumuzun yaşadığı fakat haberdar olmadığımız önemli konulardan birisi. Güneşin doğuşu ve batışı ile dünyanın oluşturduğu gece gündüz döngüsü bizlere uyku düzenimizle ilgili mesaj veriyor olsa da genellikle bu düzene ayak uyduramıyoruz. Bu uyumsuzluk neticesinde ortaya çıkan sosyal Jetlag pek çok rahatsızlığa kapı aralıyor.
Aşağıdaki hastalıklar Sosyal Jetlag’in ve uyku düzensizliklerinin neden olduğu bazı temel göstergelerdir:
- Tip-2 diyabet
- Obezite
- Kalp hastalıkları
- Depresyon
- Uykusuzluğa bağlı hafıza ve muhakeme sorunları
- El göz koordinasyonunda ortaya çıkan rahatsızlıklar
- Biyolojik saatin takip edilmemesi nedeniyle bağışıklık sistemi, hormon salgıları ve vücut ısısı gibi hayati unsurlarda yaşanan sorunlar
- Yorgunluk ve olumsuz ruh hali
Sosyal Jetlag nasıl atlatılır?
Sosyal Jetlag, bireyin kendi çabalarıyla da büyük yol katedebileceği bir süreçtir. Bu rahatsızlığın aşılması noktasında insanların gün ışığından yararlanma zamanına dair farkındalık geliştirmesi önemlidir.
Till Roenneberg bu sorunun çözümü noktasında gün ışığının yanı sıra insanların uyku sisteminin düzenli şekilde devam ettirilmesinin önemli olduğuna vurgu yapıyor. Özellikle iş yaşamının getirdiği saat zorunluluklarının ortadan kaldırılması ve esnek çalışma saatlerine başvurulması önerisinde bulunuyor. Bu sayede işverenlerin de kazançlı çıkacağını ve bireylerin iş hayatına daha verimli katılacağını belirtiyor.
Sosyal Jetlag olmamak için ne gibi önlemler alınabilir?
Sosyal Jetlag, tedavisi gerekli olan durumlarda uzman tarafından sunulan bir destek sürecidir. Bunun yanı sıra bu sorunu yaşamamak için alınabilecek önlemler mevcuttur.
İnsan olarak canlı yaşamının bir parçası olduğumuzu hatırlamak ve dünyanın bize uymasını beklemek yerine bu sisteme ayak uydurmak önemlidir. Yani güneşin doğuşu ve batışı bize uyku düzenimiz hakkında bilgi veren birer mesajdır. Mümkün olduğu kadar bu düzene uygun dinlenme saatleri belirlemek ve biyolojik saatimizle sosyal saatimiz arasında uçurumlar açmamak faydalı olacaktır.
Uyku düzensizliğinin bir sonucu olarak meydana gelen bu rahatsızlığın önlenmesi için uyku süresi gibi kalitesinin de ön planda tutulması tavsiye edilebilir. Yani biyolojik saate uygun bir istirahat süresi belirledikten sonra uyku kalitesi için neler yapabileceğinizi değerlendirebilirsiniz.
Uyku düzeni neden bu kadar önemli?
Uyku düzeni hakkında bugüne dek sayısız araştırma gerçekleştirilmiş olsa da herhangi bir incelemeye gerek kalmadan uykunun önemini kendi bünyemizden de rahatlıkla anlamak mümkündür.
Uykusuz kaldığınız bir günü düşünün; ne kadar verimli ve kaliteli zaman geçirdiniz? Gün içinde aktif olmayı, olumlu bir psikolojiye sahip olmayı ve daha pek çok avantajı içeren yeterli uyku, uzun vadede sağlığımızı koruyor. Bu nedenle uyku düzeninin istisnalar haricinde belli bir rutine oturtulması önemlidir.
Uyku düzensizliği başta Sosyal Jetlag olmak üzere sayısız rahatsızlıklara kapı araladığı gibi bizim de hayat kalitemizden çalacaktır. Biyolojik saatimize uygun bir dinlenme sürecinin tüm organlarımız ve bağışıklık sistemimizin yenilenmesi üzerinde ne kadar önemli olduğunu söylemek gerekir.
Bahsettiğimiz gibi, çağımızın dikkate değer sorunlarından birisi olarak Sosyal Jet-Lag’den bahsetmek olanaklıdır. Bu durumun temel sebebi uyku saatlerimizi yapımıza bağlı olarak değil, farklı etkenlere göre düzenlememizdir. Vardiyalı çalışma gibi zorunluluklar neticesinde ortaya çıkan uyku düzensizliği tablosu Sosyal Jet-Lag gibi sorunların nüfus geneline yayılmasına sebep olmuştur.
Özetlemek gerekirse:
Sosyal Jet-lag, vardiyalı çalışma ve zorunlu zaman uyumsuzlukları gibi durumlar neticesinde ortaya çıkan bir rahatsızlıktır. Bizim sosyal olarak kurduğumuz hayatın biyolojik yapımızla uyumlu olmamasından kaynaklanır.
Sosyal Jet-lag’in önüne geçmek için düzenli ve sağlıklı bir uyku biçimi belirlemek biyolojik yapımıza yani dünyanın döngüsüne uygun uyku saatleri düzenlemek gerekir. Aksi takdirde Sosyal Jet-lag’in ve uyku düzensizliğinin çok sayıda rahatsızlığa sebep olduğunu söylemek mümkündür.
Bazı durumlarda bu tip rahatsızlıkların önüne geçmek için uyku saatlerini düzenlemek yeterli olurken; bazen bireyin destek alarak hareket etmesi gerekli olur. Bu aşamada uzman desteğine başvurmak oldukça önemlidir.
Kaynak: Caliandro R, Streng AA, van Kerkhof LWM, van der Horst GTJ, Chaves I. Social Jetlag and Related Risks for Human Health: A Timely Review. Nutrients. 2021 Dec 18;13(12):4543. doi: 10.3390/nu13124543. PMID: 34960096; PMCID: PMC8707256. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8707256/
