14 Mayıs Cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimlerinde ilkler yaşanacak. İlk kez yüzde 7 seçim barajı uygulaması hayata geçerken, ittifak yaparak seçime girecek partilerin oy hesabı değişti. Yeni yasa, ittifakları tek listeyle seçime girmeye zorluyor.
14 Mayıs Cumhurbaşkanı ve 28. Dönem Milletvekili Genel Seçimi, yüzde 10’dan yüzde 7’ye indirilen seçim barajının uygulanması, görme engellilerin hazırlanan şablonla tek başlarına oy kullanması gibi pek çok ilke sahne olacak.
Cumhurbaşkanı ile 28. Dönem Parlamentosu’nu belirlemek üzere 14 Mayıs’ta yapılacak seçime yönelik Yüksek Seçim Kurulunun (YSK) takvimi işliyor. Bu seçimlerde bazı uygulamalar da ilk kez gerçekleştirilecek.
Yüzde 7 seçim barajı
Yüzde 10 olarak uygulanan ülke seçim barajını yüzde 7’ye indiren, ittifakın aldığı oyların milletvekili hesabı ve dağılımını değiştiren Milletvekili Seçimi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 6 Nisan 2022’de Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmişti.
Seçim yasasında gerçekleştirilen son değişiklik, 6 Nisan 2023’ten sonra yapılacak seçimlerde uygulanabilecek. Seçim tarihinin 14 Mayıs 2023 olarak belirlenmesi nedeniyle, değişiklikler bu seçimde ilk kez hayata geçirilecek. Değişiklikten önce yüzde 10 olan ülke seçim barajı, bu seçimde yüzde 7 olarak uygulanacak.
Aynı kanun içindeki görme engellilerin oy kullanmasını kolaylaştıran düzenleme de 14 Mayıs’ta yapılacak seçimde ilk kez hayata geçecek. Önceki seçimlerde, seçim çevresi seçmeni olan akrabalarından birinin, akrabası yoksa diğer herhangi bir seçmenin yardımıyla oylarını kullanan görme engelliler, bu sayede tek başlarına oy verebilecek.
İttifak yaparak seçime girecek partilerin oy hesabı değişti
Milletvekili Seçimi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile ittifak halinde seçime katılacak siyasi partilerin oylarının hesaplanmasında da değişiklik yapıldı. Bu değişiklik de bu seçimde ilk kez uygulanacak.
24 Haziran 2018 seçimlerinde uygulanan sistemde, ittifak yapan partilerin milletvekili sayısı, ittifakın aldığı toplam geçerli oy üzerinden hesaplanıyordu. İttifakın aldığı milletvekili sayısı daha sonra ittifak içerisinde oy oranına göre dağıtılıyordu. Yeni yasaya göre ise ittifakı oluşturan siyasi partilerin her birinin çıkaracağı milletvekili sayısı, her seçim bölgesinde elde ettiği geçerli oy sayısı esas alınarak, yani D’hont sistemine göre oransal belirlenecek.
Yurt dışı seçmen için 15 yeni ülkede ilk kez sandık kurulacak:
7 Haziran 2018’deki seçimde, yurt dışı seçmen kütüğüne kayıtlı 3 milyon 49 bin 65 seçmen, 60 ülke ve 123 temsilcilikte oy vermişti. YSK, bu seçimde oy kullanılacak 15 ülke daha belirledi. Bu yılki seçimlerde ilk kez Afganistan, Belarus, Brezilya, Estonya, Fas, Karadağ, Kore Cumhuriyeti, Libya, Litvanya, Malezya, Nijerya, Pakistan, Portekiz, Slovakya ve Tanzanya’ya sandık kurulacak.
Adresi kapanmış olması sebebiyle adres kayıt sisteminde görünmeyenlerin seçmen kütüğü kaydına ilişkin düzenleme:
Milletvekili Seçimi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Seçimlerin Temel Hükümlerine İlişkin Kanun’un 36. maddesine eklenen yeni fıkra da bu seçimde ilk kez uygulanacak. Madde, “Kütük düzenlemesi nedeniyle seçmen hiçbir şekilde oy kullanma hakkından yoksun bırakılamaz. Adresi kapanmış olması sebebiyle adres kayıt sisteminde görünmeyenler, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün adres kayıt sisteminde bulunan en son geçerli adres kayıt bilgileri kapsamında seçmen kütüğüne kaydedilirler.” hükmünü içeriyor.
Kanuna konulan bu düzenleme, Kahramanmaraş merkezli depremlerde evi yıkıldığı için adreslerini kaybetmiş seçmenler için de geçerli olacak. Yani evi yıkılan depremzede seçmen, eski adreslerindeki gibi oy kullanma hakkına sahip olacak. Bu seçmenler, başka adrese naklini yapmasa bile en son kayıtlı oldukları geçerli adreste seçmen olmaya devam edecek.
Sandık Kurulları
Partilerin sandık kurulu üyeliklerine başka partilerden kişileri üye göstermeleri zorlaştırıldı. Sandık kurulu üyeliklerine başka bir partinin üyesi kişiyi üye olarak göstermek isterlerse, o kişi için resmi onay süreci işletilecek. Gelecek seçimler, il, ilçe seçim kurullarına yönelik de düzenlemeler eşliğinde gerçekleştirilecek. Son düzenlemelerle seçim kurullarında “kıdemli hakim”in görev alması zorunluluğu kaldırıldı. Bir başkan, iki asil ve iki yedek üyeden oluşan seçim kurulu üyeleri, iki yılda bir ocak ayının son haftasında, il merkezinde görev yapan, kınama veya daha ağır disiplin cezası almamış, en az birinci sınıfa ayrılmış ve birinci sınıfa ayrılma niteliklerini kaybetmemiş hakimler arasından, adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonunca ad çekme yöntemiyle belirleniyor. Ad çekmede ilk çıkan hakim başkan, sonraki iki hakim asıl ve son çıkan iki hakim yedek üye oluyor. Kuraya katılacak hakim sayısının beşten az olması durumunda, bu hakimler arasında kura işlemi yapıldıktan sonra eksik kalan asıl ve yedek üyeler, en kıdemli hakimden başlayarak belirleniyor.
Yeni kanun, ittifakları tek listeyle seçime girmeye zorluyor
Uygulama neydi? Son milletvekili seçimi 2018’de yapıldı. Partilerin ittifakla girdikleri il ölçeğindeki seçimde kazandıkları toplam oy, kazanılan milletvekili sayısını belirliyordu. Devamında, ittifaktaki partilerin aldıkları oylara göre milletvekilleri paylaştırılıyordu.
Şimdi ne oldu?
Yeni kanunla getirilen yöntemi gelin sıralayalım. Bu defa,
- İttifaktaki bir partiye verilen oylar ittifakın oy hanesine yazılmıyor,
- İttifaktaki her partinin o ilde milletvekili çıkarabilecek kadar oy alması şart koşuluyor,
- Eğer partilerin münferit oyları milletvekili çıkarmaya yetmiyorsa, bu oyların tamamı yok sayılıyor. Neticede, bu oylar heba oluyor ve ittifaktaki diğer partilerin de işine yaramıyor.
Naci Koru, YetkinReport’taki yazısında durumu şöyle örneklendiriyor:
“Yukarıda örneklenen durumda, (B) ittifakı partilerinin ilk ikisinin de 30’ar bin oy (toplam 60 bin oy) aldıklarını varsayalım. Eğer, seçim yapılan ilde 1 milletvekili çıkarabilmek için en az 32 bin oy almak gerekiyorsa, ittifak içindeki bu 2 parti milletvekili çıkaramıyor. Bu partilerin kazandıkları toplam 60 bin oy boşa gidiyor, (B) ittifakının hesabına yazılamıyor. Sonuçta, bu ilin çıkaracağı toplam 6 milletvekili, (A) tek partisine 5, (B) ittifakının üçüncü partisine 1 milletvekili olarak paylaştırılıyor. Tabii, (B) ittifakındaki üçüncü parti de 32 binden az oy almışsa, milletvekilliklerinin tamamı (A) partisine gidiyor.
Tek listeyle seçime zorlama
Bu yöntemler, Cumhur İttifakı’nı yeni seçim kanununun ‘tuzakları’ndan koruyacaktır. Başka türlü söyleyelim: Aslında, yeni kanunun küçük partileri bünyesinde eriterek tek listeyle seçime girecek, böylece kötü ekonomik gidişatı dikkate alarak kaybedeceği gücünü toplayacak AK Parti’yi büyütme hedefiyle hazırlandığı görülebiliyor.
Şimdi Millet İttifakı’nın durumuna bakalım: 6 partiyi barındıran Millet İttifakı’nın işi zor. Millet İttifakı’nın özünde büyük demokrasi uzlaşısı yatıyor. Bu uzlaşının felsefesi, partileri kendi özgün kimlikleriyle seçime girmeye teşvik ediyor. Bu partilerden birkaçı İttifak’taki diğer partilerden birinin listeleriyle seçimlere katılabilirler. Ancak, diğer partiler kendi listeleriyle seçime girerlerse, İttifak’ın önemli oy kayıpları olacak. Buna kesin gözüyle bakabiliriz.”
Yeni baraj yeni sistem
AKP ve MHP milletvekillerinin oylarıyla yasalaşan yeni seçim düzenlemeleri kapsamında yüzde 10 olan seçim barajı, bu seçimlerde ilk kez yüzde 7 olarak uygulanacak. Yüzde 7 barajı ittifaklar için de geçerli olacak.
İttifakın genel oy oranının barajı geçmesi halinde tüm partilerin barajı geçmesi uygulaması son buldu. 2018 seçimlerinde ittifak yapan partilerin milletvekili sayısı, ittifakın ülke genelinde aldığı oyun ittifaktaki partilere bölünmesi ile hesaplanıyordu. Yeni düzenlemeyle ittifakın aldığı oy toplamı ülke barajını geçtiği takdirde, seçim çevrelerinde milletvekili hesabı ve dağılımı, ittifak içinde yer alan her bir partinin o seçim çevresinde almış olduğu oy sayısı dikkate alınarak belirlenecek.
Ayrıca yeni sistemde siyasi partiler, Siyasi Partiler Kanunu’nda öngörülen ve parti tüzüğünde belirtilen süre içinde ilçe, il ve büyük kongrelerini üst üste iki defa yapmamışsa seçime katılma yeterliliğini kaybedecek. YSK Kararı’nda, geçen hafta seçime katılma yeterliliğine sahip partiler açıklandı. Kararda, 298 sayılı ‘Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun’ ile 2820 sayılı ‘Siyasi Partiler Kanunu‘nun ilgili maddelerine göre, illerin en az yarısında oy verme günü olan 14 Mayıs 2023 tarihinden en az 6 ay öncesi itibarıyla teşkilat kurdukları ve büyük kongrelerini yaptıkları saptanan 36 siyasi partinin seçimlere katılma yeterliliği bulunduğu ifade edildi. Son seçimlerde CHP’nin destek vermesi ve TBMM’de grup kurabilmesi sonucu seçimlere katılabilen İYİ Parti’yi de dikkate alan iktidar ittifakı, bir daha böyle bir durumun yaşanmaması için de sistem değişikliğine gitti. Salt TBMM’de grup kurmuş olmanın, seçime katılabilmenin şartlarından biri olması uygulaması son buldu.
