Son günlerde Dünya’nın kabuğunun altı oldukça hareketli, bu hareketliliğin sonucu da ardı ardına haberini aldığımız volkanlar. Japonya’da volkan patlamaları nedeniyle yeni bir ada oluştururken, İtalya ve İzlanda da yeniden harekete geçen yanardağlarla mücadeleye hazırlanıyor.
İzlanda, yaşadığı deprem fırtınasının nedeni olarak okyanus tabanında, ülkeye yakın bir noktada gerçekleşen volkan patlamalarını gösteriyor. Japonya’da ise ülkenin açıklarında benzer bir olay yaşanırken, binlerce adadan oluşan ülkeye bir ada daha eklendi. Son olarak İtalya’da Etna yanardağı harekete geçti. Peki bu olaylar ülkemizi nasıl etkileyebilir?
Webtekno’nun haberine göre; Smithsonian Enstitüsü’nün 11 Ekim 2023′te yaptığı açıklamaya göre Dünya çapında 46 yanardağ aktifti. Bu yanardağların bazıları aktivitelerini durdururken yeni yanardağlar faaliyete geçti.
İzlanda’da Fagradalsfjall Yanardağı, depremlerin ardından volkanik faaliyetler nedeniyle acil durum ilan edilmesine neden oldu. İtalya’da Etna yanardağı da yeniden parçacık ve duman püskürtmeye başladı.
İzlanda Meteoroloji Dairesi, Reykjanes adı verilen yarımadada patlama olasılığının arttığını belirterek ülkeyi turuncu alarma geçirdi. Birkaç gün içinde gerçekleşmesi beklenen patlama, akıllara 2021 yılını getiriyor. 2021’de yaşanan patlama sonrasında Avrupa’nın önemli kısmında hava ulaşımı aksamıştı.
İtalya’da Sicilya Adası’nda bulunan Etna, ülkenin en büyük yanardağlarından biri. Ülkenin Ulusal Jeofizik ve Volkanoloji Enstitüsü (INGV) tarafından yapılan açıklamada, yanardağın güneydoğusundaki bir kraterden güçlü bir lav akışı olduğu ve püskürtülen küllerin 4500 metre yüksekliğe ulaştığı ifade edildi. Küller sebebiyle Etna’nın yakınındaki yerleşim birimleri kül altında kaldı. Etna, Avrupa’nın en yüksek aktif yanardağı olarak biliniyor.
Japonya’da ise eski adıyla Iwo Jima, yeni adıyla Iwoto’nun yaklaşık 1 kilometre açığında bir volkanik yapının faaliyete geçmesi ise yeni bir ada ortaya çıkarmıştı. Bu bölgede de yanardağ faaliyetleri devam ediyor. Buradaki patlama, Temmuz ayında ortaya çıktı.
Volkanları iklim değişikliği ve yörünge değişimleri etkiliyor
Endonezya, Japonya, Rusya, ABD, Papua Yeni Gine oldukça aktif bölgeler arasında yer alıyor. En azından yanardağ patlamaları ülkemize yakın noktalarda gerçekleşmiyor ancak patlamaların etkisinin büyük olması durumunda, başta hava trafiği olmak üzere pek çok aksaklığa da neden olabiliyor.
Aslında sürekli yeni yanardağlar aktivitelerinin ortaya çıkmasına neden olan pek çok etmen var. Örneğin Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı sürekli olarak değişiyor. Ayrıca bu hız değişimi ile birlikte rotasyon yönü de sürekli küçük oranda farklılıklar gösteriyor. Bu durumun sonucu olarak da yanardağ aktivitelerinin arttığını gösteren çalışmalar bulunuyor.
Volkanlar nasıl patlar?
Volkanik patlamalar, Dünya yüzeyinin altındaki malzemelerin yüzeye çıkması için yollar sağlar. Ayrıca dünyanın ısısını dışarı atmasına da izin verirler. Dünya, Io ve Venüs’teki aktif yanardağlar, yeraltı erimiş kayaları ile beslenir. Yeryüzünde lav, mantodan (yüzeyin altındaki tabakadır) çıkar.
Magma adı verilen erimiş kayalardan yeterince bulunduğunda ve bunların üzerindeki basınç yeterli olduğunda, volkanik bir patlama meydana gelir. Birçok volkanda magma, merkezi bir tüp veya “boğazdan” yükselir ve dağın tepesinden çıkar. Diğer yerlerde lav, gazlar ve kül deliklerden dışarı akar. Sonunda koni şeklinde tepeler ve dağlar oluşturabilirler. Bu, en son Hawaii Büyük Adası’nda meydana gelen patlama tarzıdır.
Volkanik aktivite oldukça sessiz olabilir veya oldukça patlayıcı olabilir. Çok aktif bir akış olduğunda, volkanik kalderadan gaz bulutları yükselebilir. Bunlar oldukça ölümcüldür çünkü sıcaklardır ve hızlı hareket ederler.
Türkiye’deki yanardağlardan biri aktif hale gelir mi?
Peki, 13 tane yanardağa sahip Türkiye için de böyle bir tablo ortaya çıkabilir mi? Verilere göre Türkiye’de yaşanan son volkanik patlama, 1855 yılında Tendürek Dağı’nda gerçekleşti. Ancak uzmanlara göre, bu volkanlar tamamen susmuş değil ve zamanı geldiğinde tekrar faaliyete geçecek!
Türkiye’deki volkanik hareketlilik hakkında bilgi veren Jeofizik Uzmanı Dr. Oğuz Gündoğdu, “Bildiğimiz kadarıyla Türkiye’deki volkanlar çok eski ve aktif değiller. Son dönemde herhangi bir aktivite de görülmemiş durumda. Yakın bir tarih sayabileceğimiz 1855’teki patlama sonrasında yani yakın gelecekte bir patlama beklemiyorum. Ancak Ege’deki volkanlar bu durumun dışındalar, aktif olarak harekete geçebiliyorlar” ifadelerini kullanmıştı.
