Toksik ebeveynlik, resmi olarak tanımlanmış bir psikolojik kavram olmasa da; ebeveynlerin farkında olmadan veya istemeden, çocuklarının ruhsal ve fiziksel gelişimini olumsuz etkileyen davranış kalıplarını tekrarlamaları olarak tanımlanabilir. Bu tutumlar, çocuğun bireysel gelişim sürecinde derin izler bırakabilir. İşte zararlı ebeveyn tutumlarından bazıları…
İstanbul Okan Üniversitesi Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatri bölümünden Prof. Dr. Funda Gümüştaş, özellikle çocukluk döneminde gelişen ebeveyn-çocuk ilişkisinin, bireyin yetişkinlikteki psikolojik sağlığını büyük ölçüde etkilediğini belirtiyor.
🔍 Hangi zararlı ebeveyn tutumları, ‘toksik ebeveynlik’ davranışı kapsamına girer?
Katı, reddedici ve eleştirel tutumlar
Aşırı kuralcı, empati kurmakta zorlanan ve kararlarını çocuğun ihtiyaçları yerine kendi doğrularına göre şekillendiren ebeveynler, çocuklarında değersizlik hissi, özgüven eksikliği ve sosyal çekingenlik gibi sorunlara neden olabilir (Developmental Psychology). Ergenlikte depresyon ve kaygı bozuklukları daha sık görülebilir.
Aşırı müdahaleci ve koruyucu ebeveynlik
Kaygı düzeyi yüksek ebeveynler, çocuğun her adımını kontrol etme eğilimindedir. Bu durum çocuklarda bağımlı, kaçıngan ve endişeli kişilik gelişimine yol açabilir. Okul ve sosyal ortamlarda kaygı temelli kaçınma davranışları gelişebilir (International Journal of Behavioral Development).
İhmalkar ebeveynlik
Kendi yaşamını önceliklendiren, duygusal ve fiziksel olarak çocuklarına yeterince ilgi göstermeyen ebeveynler, çocuklarının yalnızlık hissi yaşamasına ve güvenli bağlanma geliştirmekte zorlanmalarına neden olabilir. Bu bireyler genç yaşta duygusal sorumluluk almak zorunda kalabilir (Journal of Personality Assessment).
Aşırı müsamahakar ebeveynlik
Her isteği karşılanan, sınır konulmayan çocuklar, sosyal ortamlarda kurallara uyum sağlamakta güçlük yaşayabilirler. Aşırı özgüvenli, eleştiriye kapalı ve zamanla saldırgan tutumlar geliştiren bireyler haline gelebilirler (Cornell University).
🧠 Danışmanlık ve farkındalık süreci
Zararlı ebeveyn tutumlarının, çocuğun kişilik gelişiminde ve ruh sağlığında uzun vadeli etkiler yarattığı bilinmektedir (Psychological Bulletin). Bu nedenle bireylerin ebeveynlik davranışlarına dair farkındalık kazanması ve gerekirse psikolojik danışmanlık desteği alması sağlıklı nesillerin yetişmesi açısından büyük önem taşır.
Elbette! Aşağıda, toksik ebeveynlik davranışlarını her biri kısa açıklamalarla birlikte genişleterek sunuyorum:
Toksik ebeveynlik davranışları nelerdir?
İşte zararlı ebeveyn tutumları:
- “Çünkü ben öyle söyledim” tarzı otoriter dil kullanmak
Çocuğun fikrini dinlemeden karar vermek, itaat beklemek, açıklama yapmadan kurallar koymak güven zedeler. - Tehdit ve cezalandırma temelli iletişim
Çocuğu korkutarak söz dinletmeye çalışmak; sevgi yoksunluğu, kaygı ve öfke birikimine neden olabilir. - Duyguları geçiştirmek veya küçümsemek
“Ağlama”, “Bunda ne var ki?” gibi ifadelerle çocuğun hislerini görmezden gelmek, duygusal yalıtıma yol açar. - Aşırı kontrolcü ve müdahaleci ebeveynlik
Sürekli denetim, çocuğun kendi kararlarını almasına engel olur; bağımlı, kaygılı bireylerin gelişimine zemin hazırlar. - Duygusal ihmal
Fiziksel olarak yanında olunsa da duygusal anlamda ilgisiz kalmak, çocuğun sevgi ihtiyacını karşılamaz. - Aşırı müsamahakâr tavırlar
Her istediğini yapmak, sınır koymamak çocuğun gerçek dünyada hayal kırıklığı yaşamasına ve toplumsal kurallara uyumda zorlanmasına neden olabilir. - Gizli veya manipülatif davranışlar
Çocuğun kararlarını etkilemek için duygusal manipülasyon uygulamak, ilişkilerde güvensizlik yaratır. - Aşırı eleştiri ve küçümseme
Başarılarını görmezden gelip sürekli yetersizliğe odaklanmak, özsaygıyı zedeler ve içe kapanıklığı artırır. - İstismar edici mizaç sergilemek
Fiziksel ya da sözel olarak aşağılamak, bağırmak, cezalandırmak çocuğun ruhsal travma yaşamasına yol açabilir. - Çocukları başkalarıyla karşılaştırmak
“Sen neden ablan gibi değilsin?” gibi karşılaştırmalar kıyaslanan çocukta yetersizlik ve kıskançlık duygularını artırır. - Narsistik ebeveynlik
Çocuğu kendi ihtiyaçları için bir uzantı gibi görmek, onun bireyselliğini bastırır ve kimlik gelişimini sekteye uğratır. - Kardeş kayırmacılığı
Eşitsiz davranmak, kardeşler arası rekabeti artırır ve çocuğun aile içindeki aidiyet duygusunu zayıflatır. - Aşırı verbal saldırganlık
Sürekli bağırmak, aşağılayıcı sözler kullanmak, çocuğun kendilik değerini düşürür ve içten içe öfke geliştirir. - Aşırı müdahale ile bağımlılık oluşturma
Her konuda çocuğun yerine karar almak, bireyselleşmesini engeller ve yetişkinlikte karar alma sorunlarına neden olur. - Duygusal manipülasyon (suçluluk, övgü)
“Beni üzdün, yazıklar olsun” gibi suçlayıcı söylemler veya aşırı övgüyle koşullu sevgi göstermek, çocuğun duygusal güvenliğini tehdit eder.
Kaynaklar:
- Darling, N., & Steinberg, L. (1993). Parenting style as context: An integrative model. Psychological Bulletin, 113(3), 487–496. Psychological Bulletin
- Aunola, K., & Nurmi, J. E. (2005). The role of parenting styles in children’s problem behavior. Developmental Psychology, 41(6), 963–976. Developmental Psychology
- Sorkhabi, N. (2005). Applicability of Baumrind’s parenting styles to collective cultures: Analysis of cultural norms and parent–child relationships. International Journal of Behavioral Development, 29(6), 552–563. International Journal of Behavioral Development
- Kopko, K. (2007). Parenting styles and adolescents. Cornell University Cooperative Extension, College of Human Ecology. Cornell University
- Buri, J. R. (1991). Parental authority questionnaire. Journal of Personality Assessment, 57(1), 110–119. Journal of Personality Assessment
- New York Post (2025). Never say these toxic phrases to kids. https://nypost.com/2025/06/23/lifestyle/toxic-phrases-parents-should-avoid-saying-to-kids
- Parents.com (2025). 9 toxic parenting habits. https://www.parents.com/9-toxic-parenting-habits-that-are-hurting-your-childs-development-11694055
