Spor sırasında yapılan bilinçsiz hareketler kas, bağ ve eklem hasarlarına yol açabiliyor. Spor yaralanmalarında ilk yardım doğru ve zamanında uygulanmadığında, basit sakatlıklar kalıcı sorunlara dönüşebiliyor.
🏖️ Yaz sporlarında en sık yapılan hatalar neler?
Acıbadem Ataşehir Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Prof. Dr. Safa Gürsoy, yaz aylarında spor yaralanmalarının belirgin şekilde arttığını belirtiyor. Tatil ruhuyla birlikte hareket etmenin bazı riskleri beraberinde getirdiğini vurgulayan Prof. Dr. Gürsoy, “Yazın verdiği enerjiyle bazı kurallar göz ardı edilebiliyor. İnsanlar oluşan sakatlıkları önemsemeyebiliyor ya da doktora gitmekten kaçınabiliyor. Bu da küçük bir kas zorlanmasının ciddi tendon ya da bağ yaralanmalarına dönüşmesine neden olabiliyor” diyor.
🔥 Isınmadan spora başlamak
Spor öncesinde yapılan ısınma hareketleri kasları ve eklemleri aktiviteye hazır hale getirir, sakatlanma riskini azaltır. Özellikle sıçrama içeren sporlar ya da tempolu aktivitelerde ısınmadan başlamak, kas gerilmeleri ve bağ yaralanmalarıyla sonuçlanabilir. Isınma süresi en az 5-10 dakika olmalı ve tüm büyük kas gruplarını kapsamalıdır.
👟 Yanlış ekipman kullanımı
Her sporun kendine özgü ekipmanları vardır. Plajda çıplak ayakla koşmak, uygun ayakkabı olmadan bisiklete binmek veya koruyucu gözlük takmadan su sporları yapmak sakatlanma riskini artırır. Ayakkabının zemine uygunluğu, kaskın sağlamlığı gibi detaylar hem performansı artırır hem güvenliği sağlar.
💧 Yetersiz sıvı tüketimi
Yazın terleme ile birlikte artan sıvı kaybı, kas krampları ve hatta bilinç kaybına kadar gidebilen sağlık sorunlarına yol açabilir. Spordan 30 dakika önce su içilmeli ve egzersiz boyunca küçük yudumlarla sıvı alımına devam edilmelidir. Şekerli veya kafeinli içecekler su yerine geçmediğinden, elektrolit içeren içecekler tercih edilmelidir.
🌡️ Aşırı sıcak havada egzersiz yapmak
Yüksek sıcaklıklar, kas ve bağ dokularının normalden fazla esnemesine veya susuzluk nedeniyle zorlanmasına neden olabilir. Güneş altında uzun süreli spor yapmak sıcak çarpması, kas krampları ve koordinasyon bozuklukları riskini artırır. Gölgelik alanlar tercih edilmeli, sıcak saatlerde doğrudan güneş altında egzersiz yapılmamalıdır.
🛑 Ağrıyı görmezden gelmek
Tatil dönemlerinde enerjik hissetmek doğaldır ancak kas yorgunluğu hissedildiğinde dinlenmek gerekir. Ağrıya rağmen spora devam etmek kas liflerinde zorlanma, bağlarda incelme ve eklem yaralanmalarına neden olabilir. Hafife alınan ağrılar ciddi sakatlıkların habercisi olabilir. Özellikle spora ara vermiş kişiler, yoğun egzersiz programlarına başlamadan önce seviyeyi aşama aşama artırmalıdır.
Spor yaralanmalarında ilk yardım nasıl olmalı? Doğru müdahale iyileşmeyi hızlandırıyor
Spor sırasında meydana gelen yaralanmaların tedavisinde ilk müdahale büyük önem taşıyor. Basit bir burkulmadan kas yırtığına kadar pek çok farklı yaralanma türü, zamanında ve doğru ilk yardım uygulanmadığında daha ciddi sağlık sorunlarına yol açabiliyor. Uzmanlar, özellikle buz uygulaması, istirahat ve bandajlamanın önemine dikkat çekiyor.
🩹 Spor yaralanmalarında ilk yardımın altın kuralı: RICE yöntemi
Ortopedi uzmanları spor sırasında oluşan yaralanmalarda RICE yöntemi olarak bilinen dört adımlı ilk yardım protokolünün uygulanmasını öneriyor. Bu yöntem; Rest (istirahat), Ice (soğuk uygulama), Compression (bası/bandaj) ve Elevation (yaralı bölgeyi yukarıda tutma) adımlarından oluşuyor.
⏸️ Istirahat (Rest)
Yaralanan bölgenin hemen hareketsiz hale getirilmesi, kas, bağ veya kemik dokuların daha fazla zarar görmesini engeller. Spor aktivitesi derhal durdurulmalı, ilgili bölge mümkünse sabitlenmelidir.
🧊 Soğuk uygulama (Ice)
İlk 24-48 saat içinde yaralı bölgeye her 2-3 saatte bir, 15-20 dakika süreyle buz uygulamak şişliği ve ağrıyı azaltır. Ancak buz doğrudan cilde temas ettirilmemeli, ince bir havlu veya bezle sarılarak kullanılmalıdır.
🩻 Bası uygulaması (Compression)
Elastik bandajla yapılan bası uygulaması, ödem oluşumunu azaltarak şişmeyi kontrol altına alır. Bandaj çok sıkı olmamalı, parmaklarda morarma veya hissizlik oluşması engellenmelidir.
🛏️ Yükseltme (Elevation)
Yaralı bölge kalp seviyesinden yukarıda tutulmalı. Bu, kan akışını azaltarak şişliğin kontrol altında tutulmasına yardımcı olur. Özellikle ayak veya bacak yaralanmalarında etkili bir yöntemdir.
⚠️ Yanlış ilk yardım neler olabilir?
- Buzu doğrudan cilde uygulamak (soğuk yanığı riski)
- Bandajı aşırı sıkmak
- Yaralı bölgeyi zorlayarak hareket ettirmeye çalışmak
- Ağrıyı baskılamak için gelişigüzel ağrı kesici kullanmak
Bu yanlışlar iyileşme sürecini geciktirebilir veya hasarı artırabilir.
🚑 Hangi durumlarda 112 Acil Servis aranmalı?
Bazı spor yaralanmaları acil müdahale gerektirir. Aşağıdaki durumlar yaşanıyorsa vakit kaybetmeden 112 Acil Servis çağrılmalıdır:
- Bilinç kaybı ya da kafa travması sonrası bulanık görme, kusma, sersemlik
- Açık yara veya kanamanın durdurulamaması
- Kırık şüphesi olan bölgede şekil bozukluğu, şiddetli ağrı, hareket kaybı
- Nefes almada güçlük, göğüs ağrısı veya çarpıntı
- Boyun, sırt veya bel bölgesine alınan darbe sonrası hareketsizlik
- Yaralı kişinin taşınmasının riskli olduğu durumlar
Bu gibi durumlarda yaralı kişi kesinlikle hareket ettirilmemeli, sağlık ekipleri gelene kadar sakin kalması sağlanmalı ve ortam güvenliği korunmalıdır.
☎️ Hangi durumda doktora başvurmalı?
- Şiddetli ağrı ve hareket kısıtlılığı varsa
- Yaralı bölge üzerine basılamıyorsa veya taşıyamıyorsa
- Morarma, şekil bozukluğu veya ani şişme gelişmişse
- 48 saat içinde iyileşme belirtileri görülmüyorsa
Bu durumlar ciddi bağ yırtığı, kırık veya iç kanama belirtisi olabilir. Bu nedenle bir ortopedi uzmanına başvurmak gerekir.
Kaynaklar:
- American Orthopaedic Society for Sports Medicine. (2021). Sports Injury Prevention and First Aid. https://www.sportsmed.org/aossmimis/Members/About/Position_Statements/Sports_Injury_Prevention.aspx
- Bleakley, C. M., Glasgow, P., & MacAuley, D. C. (2012). PRICE needs updating, should we call the POLICE? British Journal of Sports Medicine, 46(4), 220–221. https://bjsm.bmj.com/content/46/4/220
- Merrick, M. A. (2002). Secondary injury: A review of the literature. Journal of Athletic Training, 37(3), 209–217. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC164364/
- van den Bekerom, M. P., et al. (2012). What is the evidence for rest, ice, compression, and elevation therapy in the treatment of ankle sprains in adults? Journal of Athletic Training, 47(4), 435–443. https://meridian.allenpress.com/jat/article/47/4/435/111061
- National Health Service (NHS). (2023). Treating common sports injuries. https://www.nhs.uk/conditions/sports-injuries/treatment/
- López-Valenciano, A., Suárez-Arrones, L., & Ayala, F. (2021). Epidemiology of injuries in professional football: A systematic review and meta-analysis. British Journal of Sports Medicine, 55(5), 276–283. https://bjsm.bmj.com/content/55/5/276
- McKay, C. D., Steffen, K., Romiti, M., Finch, C. F., Emery, C. A., & Meeuwisse, W. H. (2014). The effect of coach and player injury knowledge, attitudes and beliefs on adherence to the FIFA 11+ programme in Canadian youth football. British Journal of Sports Medicine, 48(9), 677–682. https://bjsm.bmj.com/content/48/9/677
- Peake, J. M., Neubauer, O., Walsh, N. P., & Simpson, R. J. (2017). Recovery of the immune system after exercise. Journal of Applied Physiology, 122(5), 1077–1087. https://journals.physiology.org/doi/full/10.1152/japplphysiol.00650.2016
- Casa, D. J., DeMartini, J. K., Bergeron, M. F., Csillan, D., Eichner, E. R., Lopez, R. M., … & Yeargin, S. W. (2015). National Athletic Trainers’ Association Position Statement: Exertional Heat Illnesses. Journal of Athletic Training, 50(9), 986–1000. https://meridian.allenpress.com/jat/article/50/9/986/112181
- Kenney, W. L., Craighead, D. H., & Alexander, L. M. (2014). Heat waves, aging, and human cardiovascular health. Medicine & Science in Sports & Exercise, 46(10), 1891–1899. https://journals.lww.com/acsm-msse/Fulltext/2014/10000/Heat_Waves,_Aging,_and_Human_Cardiovascular.18.aspx
