Besin zehirlenmesi nasıl önlenir? İşte en çok zehirleyen 9 yiyecek!

Besin zehirlenmesi, dünya genelinde her yıl milyonlarca insanı etkileyen ve özellikle yaz aylarında sıcak havanın etkisiyle riski artan yaygın bir sağlık sorunudur. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, her yıl 600 milyon kişi bu sorunla karşılaşıyor. Peki, besin zehirlenmesi nasıl önlenir ve gıdaları satın alırken, hazırlarken ve pişirirken nelere dikkat etmek gerekir? En çok zehirleme ihtimali olan yiyecekler hangileri? Ne zaman doktora başvurulmalı?

Acıbadem Ataşehir Tıp Merkezi İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Ferhat Çetin, doğru gıda hijyeni ve uygulamalarıyla besin zehirlenmesinin büyük ölçüde önlenebileceğini belirtiyor. Dr. Çetin, özellikle çocuklar, yaşlılar, hamileler ve bağışıklık sistemi zayıf olanlar için besin zehirlenmesinin hayati risk taşıyabileceği uyarısında bulunuyor.

📌 Öne çıkanlar

• Besin zehirlenmesi, dünya genelinde her yıl 600 milyon kişiyi etkiliyor ve 420 bin kişinin ölümüne neden oluyor.
• Sıcak ve nemli hava, mikropların daha hızlı çoğalmasını sağladığı için yaz aylarında risk artar.
• Erken teşhis ve müdahale, aşırı su kaybı ve böbrek yetmezliği gibi ciddi komplikasyonların önüne geçmek için hayati önem taşır.
• Besin zehirlenmesinden korunmak için gıdaları doğru satın almak, saklamak, hazırlamak ve pişirmek gerekir.
• “Bir kereden fazla ısıtılan yemek zehre dönüşebilir” uyarısı, besin güvenliğindeki en önemli kurallardan biridir.

🔎 En çok merak edilenler: Besin zehirlenmesi

• Besin zehirlenmesinin en sık nedeni nedir?
  Genellikle bakteri, virüs veya parazitlerin ürettiği toksinlerin gıdalar aracılığıyla vücuda girmesiyle oluşur. Gıdanın uygun saklanmaması, yetersiz pişirilmesi veya çapraz bulaşma, en sık görülen nedenlerdir.
• Yazın besin zehirlenmesi neden daha sık görülür?
  Sıcak ve nemli hava, mikroorganizmaların çok daha hızlı çoğalması için uygun bir ortam sağlar. Piknik gibi dış mekan aktivitelerinde hijyen şartlarının düşük olması da riski artırır.
• Besin zehirlenmesi belirtileri ne zaman ortaya çıkar?
  Belirtilerin ortaya çıkma süresi, zehirlenmeye neden olan mikroorganizmanın türüne ve miktarına bağlı olarak birkaç saat ile birkaç gün arasında değişebilir (genellikle 6-48 saat).

“Özellikle çocuklar, yaşlılar, hamileler ile bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde zehirlenme hayati risk taşıyabilir. Zamanında müdahale edilmemiş ileri tablolarda vücutta aşırı su kaybı, böbrek yetmezliği, hatta ölüm gibi ciddi komplikasyonlara bile neden olabilir.”

🔍 Besin zehirlenmesine karşı 18 önemli öneri

İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Ferhat Çetin, besin zehirlenmesinin doğru gıda hijyeni ve uygulamalarıyla büyük ölçüde önlenebildiğini vurguluyor. İşte besinleri satın alırken, saklarken, hazırlarken ve pişirirken dikkat etmemiz gereken 18 önemli kural:

🛒 Besinleri satın alırken

1. Ambalajı Hasar Görmüş Ürünleri Almayın: Yırtılmış, ezilmiş veya şişkin ambalajlar, gıdaya mikrop bulaştırabilir.
2. Soğuk Zincire Dikkat Edin: Buzdolabında veya dondurucuda tutulması gereken ürünleri alışverişin sonunda alın ve eve varır varmaz dolaba yerleştirin.
3. Son Kullanma Tarihlerini Kontrol Edin: Gıdanın güvenli olduğu süreyi belirten bu tarihlere mutlaka dikkat edin.
4. Taze ve Canlı Renkli Olanları Seçin: Sebze ve meyvelerin ezilmemiş, et ve balık ürünlerinin ise parlak ve doğal renkte olduklarından emin olun.

🧊 Besinleri saklarken

5. Doğru Soğuklukta Saklayın: Pişmiş yiyecekleri 2 saat içinde buzdolabına kaldırın. Buzdolabı 0-4°C, dondurucu ise -18°C veya daha düşük olmalı.
6. Çapraz Bulaşmayı Önleyin: Çiğ et, tavuk ve balığı, buzdolabında diğer gıdalardan ayrı ve kapalı kaplarda saklayın.
7. Hava Almayacak Kaplarda Saklayın: Açıkta kalan yiyecekleri hava almayacak kaplarda veya streç filmle sararak koruyun.

🔪 Besinleri hazırlarken

8. Ellerinizi Sık Sık Yıkayın: Yemek hazırlığına başlamadan önce ve çiğ gıdalara dokunduktan sonra ellerinizi en az 20 saniye sabun ve ılık suyla yıkayın.
9. Ayrı Kesme Tahtaları Kullanın: Çiğ et, tavuk ve balık için ayrı bir kesme tahtası ve bıçak kullanın.
10. Yüzeyleri Temiz Tutun: Gıda hazırlığı yapacağınız tezgah ve lavabo gibi yüzeyleri düzenli olarak dezenfekte edin.
11. Bol Su Altında Yıkayın: Tüm sebze ve meyveleri, kabuklarını soysanız bile, bol su altında iyice yıkayın.

♨️ Besinleri pişirirken

12. Yeterince Pişirin: Et, tavuk, balık ve yumurtayı iç sıcaklıkları güvenli seviyeye ulaşana kadar iyice pişirin.
13. Oda Sıcaklığında Çözdürmeyin: Donmuş gıdaları buzdolabında, soğuk su altında veya mikrodalgada çözdürün. Oda sıcaklığında çözdürmek bakteri üremesini hızlandırır.
14. Bir Kereden Fazla Isıtmayın: Artan yemekleri tekrar ısıtırken tamamının buhar çıkana kadar ısındığından emin olun ve bir kereden fazla ısıtmaktan kaçının.

🏖️ Dışarıda besin tüketirken

15. Güvenilir Yerleri Tercih Edin: Hijyen standartlarına uyulan, temiz işletmelerden alışveriş yapın. Açıkta satılan gıdalardan kaçının.
16. Tamamen Pişmiş Olsun: Özellikle et ve tavuk gibi riskli gıdaların tamamen pişmiş ve sıcak servis edildiğinden emin olun.
17. Çiğ Gıdalardan Kaçının: Dışarıda çiğ et, az pişmiş deniz ürünleri veya pastörize edilmemiş süt ürünleri tüketirken çok dikkatli olun.
18. Açık Büfelere Dikkat Edin: Açık büfelerde gıdaların uygun sıcaklıkta (sıcaksa 60°C üzeri, soğuksa 5°C altı) servis edilip edilmediğini kontrol edin.

🩺 Besin zehirlenmesinde ne zaman doktora başvurulmalı?

Çoğu besin zehirlenmesi vakası evde dinlenme ve bol sıvı tüketimi ile birkaç gün içinde kendiliğinden geçse de, bazı belirtiler acil tıbbi müdahale gerektirebilir. Aşağıdaki durumlardan herhangi biriyle karşılaşırsanız, vakit kaybetmeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurun:

• Yüksek Ateş: Ateşinizin 38.5°C’nin üzerine çıkması.
• Şiddetli Belirtiler: Sık sık tekrarlayan kusma (sıvı tüketmenizi engelleyecek kadar) veya 3 günden uzun süren ishal.
• Kanlı Dışkı: İshalde kan veya mukus görülmesi.
• Ciddi Sıvı Kaybı Belirtileri: Aşırı susuzluk, ağız kuruluğu, çok az idrara çıkma veya hiç çıkmama, şiddetli halsizlik ve baş dönmesi.
• Nörolojik Belirtiler: Bulanık görme, kas güçsüzlüğü, kollarda karıncalanma veya konuşma güçlüğü gibi belirtiler, botulizm gibi daha ciddi zehirlenme türlerinin işareti olabilir.

🤢 En çok besin zehirlenmesine neden olan 9 yiyecek

Bazı yiyecekler, yapıları veya işlenme süreçleri nedeniyle bakteri ve virüslerin üremesi için daha uygun bir ortam sunar. Healthline gibi güvenilir sağlık kaynaklarına göre, besin zehirlenmesi vakalarında en sık karşılaşılan 9 riskli gıda grubu şunlardır:

1. Tavuk ve Diğer Kümes Hayvanları: Çiğ veya az pişmiş tavuk, hindi ve ördek, işleme sırasında etlerine bulaşabilen Campylobacter ve Salmonella gibi tehlikeli bakterileri barındırabilir.
2. Sebzeler ve Yeşil Yapraklılar: Özellikle marul, ıspanak gibi çiğ tüketilen yeşillikler, kirli su veya toprak yoluyla bulaşan E. coli, Salmonella ve Listeria gibi bakterilerle kontamine olabilir.
3. Balık ve Kabuklu Deniz Ürünleri: Doğru sıcaklıkta saklanmayan balıklarda, “skombroid zehirlenmesine” yol açan histamin toksini birikebilir. Midye gibi kabuklu deniz ürünleri ise tükettikleri alglerden toksin biriktirebilir.
4. Pirinç: Pişmemiş pirinç, Bacillus cereus adlı bakterinin sporlarını içerebilir. Bu sporlar pişirme sırasında hayatta kalabilir ve pişmiş pirinç oda sıcaklığında bırakıldığında çoğalarak toksin üretebilir.
5. Şarküteri Ürünleri: Salam, jambon gibi işlenmiş etler, üretim ve paketleme aşamalarında Listeria ve Staphylococcus aureus gibi bakterilerle kontamine olabilir.
6. Pastörize Edilmemiş Süt Ürünleri: Pastörizasyon işleminden geçmemiş çiğ süt ve bu sütten yapılan peynirler, Brucella, Campylobacter ve Salmonella gibi zararlı bakteriler içerebilir.
7. Yumurta: Çiğ veya az pişmiş yumurtalar, hem kabuğunda hem de içinde Salmonella bakterisi taşıyabilir.
8. Meyveler: Özellikle kavun gibi pürüzlü kabuklara sahip meyvelerin yüzeyinde Listeria bulunabilir ve kesme sırasında meyvenin içine bulaşabilir. Çilek gibi meyveler de kirli su ile temas ederse hepatit A gibi virüsleri taşıyabilir.
9. Filizler: Soya veya yonca filizi gibi filizlerin yetiştirildiği sıcak ve nemli ortam, Salmonella, E. coli ve Listeria gibi bakterilerin üremesi için ideal bir ortamdır.

🌐 Bunlar da ilginizi çekebilir:

• Besin zehirlenmesine karşı 2 saat kuralı: Sıcak havalarda bu hatalara dikkat!
• Besin zehirlenmesinde bu belirtilere dikkat!
• Besin zehirlenmesinde bu şikayetler varsa vakit kaybetmeyin!
• Besin zehirlenmesi neden olur? Mutfakta bu hataları asla yapmayın!
• Alışveriş yaparken ürün etiketlerini okuyun: Besin zehirlenmesi uyarısı

🔗 Kaynaklar:

• Assessing the knowledge and practice toward food safety: An investigation of food selection and processing among primary food caregivers in a town of Ha Tinh province, Vietnam – PMC
• Frequency of Inadequate Chicken Cross-Contamination Prevention and Cooking Practices in Restaurants – PMC
• Top 9 Foods Most Likely to Cause Food Poisoning