Türkiye’de rekor seviyelere ulaşan atıl işgücü sorunu, özellikle ev gençleri olarak adlandırılan ve ne eğitimde ne istihdamda olan büyük bir kesimi etkiliyor. Hükümet, bu sorunun çözümü için aktif işgücü programları ve yeniden beceri kazandırma projeleriyle istihdama katılımı artırmayı hedefliyor. Orta Vadeli Program’da yer alan bu adımlar, ülkenin en önemli sosyo-ekonomik sorunlarından birine çözüm bulmayı amaçlıyor.
“Ev gençleri” ve atıl işgücü sorunu: Hükümet istihdama katılım için harekete geçti
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre, geniş tanımlı işsizlik olarak da bilinen atıl işgücü oranı, son yılların en yüksek seviyelerinde seyrediyor. Bu durumun kalıcı şekilde azaltılması amacıyla, erken yaşlardan itibaren üretim kültürünü aşılayan ve işgücüne katılımı teşvik eden programların hayata geçirileceği belirtiliyor. Sosyal yardım sistemi ile işgücü programları arasındaki bağın güçlendirilmesi de planın en önemli ayaklarından birini oluşturuyor.
📌 Öne çıkanlar
- 🔺 Atıl İşgücü Sorunu: Geniş tanımlı işsizlik oranı Türkiye’de rekor seviyelerde seyrediyor. Bu oran, işsizlerin yanı sıra, iş aramayıp çalışmaya hazır olanları ve eksik istihdamdakileri de kapsıyor.
- 🔺 “Ev Gençleri” (NEET): Türkiye’de 18-24 yaş arası her 3 gençten 1’i ne eğitimde ne de istihdamda yer alıyor. Bu oran (%31.3), OECD ortalamasının (%14.1) iki katından fazla.
- 🔺 Hükümetin Planı: Orta Vadeli Program kapsamında, sosyal yardım alanları işgücüne katmaya yönelik “aktif işgücü programları” ve “yeniden beceri kazandırma” eğitimleri yaygınlaştırılacak.
- 🔺 Ekonomik Maliyet: Milyonlarca gencin üretim dışında kalması, ülke ekonomisi için hem potansiyel GSYİH kaybı hem de sosyal güvenlik sistemi üzerinde artan bir yük anlamına geliyor.
- 🔺 Cinsiyet Boyutu: “Ev gençleri” kategorisinde, genellikle bakım sorumlulukları ve toplumsal engeller nedeniyle genç kadınlar orantısız bir şekilde daha fazla yer alıyor.
🔎 En çok merak edilenler: Atıl işgücü ve ev gençleri
- 🔹 Atıl işgücü nedir, işsizlikten farkı ne?
Atıl işgücü, resmi işsizlere ek olarak, umudunu kaybettiği için iş aramayan ancak çalışmaya hazır olanları ve tam zamanlı bir iş ararken yarı zamanlı işlerde çalışmak zorunda kalan “eksik istihdamdakileri” de içeren daha geniş bir ölçüttür. - 🔹 “Ev genci” (NEET) kimdir?
İngilizce “Not in Education, Employment, or Training” ifadesinin kısaltması olan NEET, Türkçede “ne eğitimde ne istihdamda” olan gençler için kullanılır. Bu grup, genellikle 15-29 yaş arası, okula gitmeyen, çalışmayan ve herhangi bir kursa veya staja da dahil olmayan gençleri tanımlar. - 🔹 Gençler neden “ev genci” oluyor?
Yüksek genç işsizliği, alınan eğitimin piyasanın talepleriyle uyuşmaması (beceri uyuşmazlığı), iş arama sürecinde yaşanan hayal kırıklıkları ve artan yaşam maliyetleri gibi birçok sosyo-ekonomik neden bu duruma yol açmaktadır. - 🔹 “Aktif işgücü programı” ne demektir?
İşsizlerin veya atıl işgücündeki kişilerin istihdama katılmasını kolaylaştıran programlardır. Bunlar arasında mesleki eğitim kursları, işbaşı eğitim programları (stajlar), girişimcilik destekleri ve işe yerleştirmelerde işverene sunulan ücret destekleri (sübvansiyonlar) yer alır. - 🔹 Bu durumun Türkiye ekonomisine maliyeti nedir?
Milyonlarca gencin üretim potansiyelinden yararlanılamaması, ekonomik büyümeyi yavaşlatır. Ayrıca, bu grubun vergi sistemine katkıda bulunamaması ve sosyal yardımlara daha fazla ihtiyaç duyması, kamu maliyesi üzerinde bir baskı oluşturur.
📈 Atıl işgücü oranı tarihi rekor seviyede
Türkiye İstatistik Kurumu’nun temmuz ayı işgücü istatistiklerine göre işsizlik oranı yüzde 8 olarak gerçekleşmişti. İşsizlik oranındaki düşüşe karşılık geniş tanımlı işsizlik olarak adlandırılan atıl işgücü oranı tarihin en yüksek seviyelerinde. Zamana bağlı eksik istihdam, potansiyel işgücü ve işsizlerden oluşan atıl işgücü oranı temmuz ayında bir önceki aya göre 3.1 puan azalarak yüzde 29.6 olmuştu.
📋 Hükümetin çözüm planı: Sosyal yardım alana özel program
Orta Vadeli Program’a göre, atıl işgücünün kalıcı şekilde azaltılması amacıyla yeni programlar hayata geçirilecek.
Potansiyel işgücünde bulunan bireyler iş ve meslek danışmanlığı hizmetleriyle aktif işgücü programlarına dahil edilecek, profil bazlı yönlendirme ve beceri geliştirme imkânlarıyla işgücüne katılımları artırılacak.
Sosyal yardım sistemi ile aktif ve pasif işgücü programları arasında bağlantı güçlendirilecek. Sosyal yardım alan bireylerin işgücüne katılımını ve istihdam edilebilirliğini sağlamaya yönelik programlar yaygınlaştırılacak. Mevcut vasıflarına uygun iş bulamayanlar için yeniden beceri kazandırma programları devreye sokulacak.
🤔 Neden “ev genci” oluyorlar? Artışın arkasındaki sosyo-ekonomik nedenler
Türkiye’de her 3 gençten birinin ne eğitimde ne istihdamda yer alması, sadece bireysel tercihlerle açıklanamayacak kadar derin ve karmaşık bir sorundur. Bu durumun arkasında yatan bazı temel nedenler şunlardır:
- Becerik Uyuşmazlığı (Skills Mismatch): Eğitim sisteminin mezun ettiği gençlerin sahip olduğu beceriler ile iş piyasasının talep ettiği beceriler arasında ciddi bir fark bulunmaktadır. Bu durum, birçok gencin diploması olmasına rağmen iş bulamamasına neden olur.
- Umutsuzluk ve Cesaret Kırılması: Yüksek genç işsizliği oranları ve uzun süren iş arama süreçleri, gençlerde bir süre sonra “nasılsa iş bulamam” umutsuzluğuna yol açarak onların iş aramaktan vazgeçmesine neden olabilir.
- Yüksek Yaşam Maliyetleri: Özellikle büyük şehirlerde, asgari ücret veya başlangıç seviyesi maaşların barınma, ulaşım gibi temel ihtiyaçları karşılamakta yetersiz kalması, gençlerin aile evinde kalmayı daha “rasyonel” bir seçenek olarak görmesine yol açabilir.
- Kayıt Dışı Ekonomi: Bazı gençler, istatistiklere yansımayan, güvencesiz ve kayıt dışı işlerde çalışıyor olabilirler.
💰 Atıl işgücünün ekonomik maliyeti: Kaybedilen potansiyel
Milyonlarca gencin üretim sürecinin dışında kalması, ülke ekonomisi için ciddi bir maliyet ve potansiyel kaybı anlamına gelir. Bu maliyet sadece bugünü değil, geleceği de etkiler:
- Daha Düşük GSYİH: Üretim potansiyelinin altında kalan bir işgücü, ülkenin toplam ekonomik üretiminin (GSYİH) daha düşük kalmasına neden olur.
- Daha Az Vergi Geliri: Çalışmayan ve üretmeyen bir nüfus, vergi sistemine katkıda bulunamaz. Bu durum, kamu hizmetlerinin finansmanı için devletin vergi gelirlerinin azalması anlamına gelir.
- Sosyal Güvenlik Yükü: İşgücünün dışında kalan nüfus, sosyal yardımlara daha fazla ihtiyaç duyar. Bu da aktif olarak çalışan az sayıda insanın, daha geniş bir kitleyi finanse etmek zorunda kalmasıyla sosyal güvenlik sistemi üzerinde bir baskı oluşturur.
- Becerilerin Körelmesi: Uzun süre işgücünden uzak kalan gençlerin mesleki becerileri ve çalışma disiplinleri zamanla zayıflar, bu da onların gelecekte iş bulmasını daha da zorlaştırır.
🛠️ “Beceri kazandırma” ve “aktif işgücü programları” ne anlama geliyor?
Orta Vadeli Program’da bahsedilen bu kavramlar, atıl işgücünü harekete geçirmek için kullanılan temel politika araçlarıdır:
- Yeniden Beceri Kazandırma (Reskilling) Programları: Mevcut becerileri iş piyasasında geçerliliğini yitirmiş veya aranan niteliklere sahip olmayan kişilere yönelik, kısa süreli ve yoğun eğitim programlarıdır. Örneğin, dijital pazarlama, yazılım kodlama, veri analizi gibi geleceğin mesleklerine yönelik kurslar bu kapsama girer.
- Aktif İşgücü Programları: İşsizlerin veya işgücüne dahil olmayan kişilerin istihdama katılmasını doğrudan teşvik eden programlardır. En yaygın örnekleri şunlardır:
- İşbaşı Eğitim Programları (Stajlar): Gençlerin mesleki deneyim kazanmasını sağlar.
- Girişimcilik Destekleri: Kendi işini kurmak isteyenlere hibe ve kredi desteği sunar.
- Ücret Sübvansiyonları: Belirli grupları (gençler, kadınlar vb.) işe alan işverenlerin maaş veya sigorta primlerinin bir kısmının devlet tarafından karşılanmasıdır.
♀️♂️ Cinsiyet gözüyle ev gençleri: Genç kadınlar neden daha fazla etkileniyor?
“Ev genci” (NEET) nüfusu incelendiğinde, genellikle genç kadınların bu kategoride daha yüksek bir orana sahip olduğu görülmektedir. Bunun temelinde, toplumsal cinsiyet rolleri ve yapısal eşitsizlikler yatar:
- Bakım Sorumlulukları: Ailedeki yaşlı, hasta veya çocukların bakımı, geleneksel olarak kadınların sorumluluğu olarak görülür. Bu durum, birçok genç kadının eğitimini yarıda bırakmasına veya iş hayatına hiç katılamamasına neden olur. OVP’de bahsedilen “ebeveyn izni” düzenlemesi, bu bakım yükünün daha dengeli paylaşılmasını hedeflemektedir.
- Toplumsal Engeller: Bazı toplumsal ve kültürel normlar, genç kadınların belirli mesleklere girmesini veya ev dışında çalışmasını zorlaştırabilir.
- “Pembe Yakalı” İşler: Kadınların yoğunlaştığı hizmet sektörü gibi alanlardaki işlerin daha güvencesiz ve düşük ücretli olması, kadınların işgücünden daha kolay vazgeçmesine neden olabilir.
🌍 Güney Kore’den İspanya’ya: Diğer ülkeler “NEET” sorunuyla nasıl mücadele ediyor?
Gençlerin işgücüne katılamaması sorunu, sadece Türkiye’ye özgü değildir. Benzer sorunlarla mücadele eden diğer ülkelerin başarılı politikaları yol gösterici olabilir:
- Avrupa Birliği (Gençlik Garantisi): AB ülkeleri, “Gençlik Garantisi” programı kapsamında, her gencin okulu bitirdikten veya işsiz kaldıktan sonraki 4 ay içinde kaliteli bir iş teklifi, staj, çıraklık veya ileri eğitim fırsatı almasını sağlamayı hedefliyor.
- Güney Kore: Yüksek eğitimli gençler arasındaki işsizliğe karşı, özellikle teknoloji ve inovasyon alanlarında girişimciliği teşvik eden ve start-up’lara büyük destekler sunan programlar yürütmektedir.
- Almanya (İkili Eğitim Sistemi): Öğrencilerin okulda teorik eğitim alırken, aynı zamanda bir şirkette pratik eğitim (çıraklık) gördüğü “İkili Eğitim” (Duale Ausbildung) modeli, gençlerin beceri uyuşmazlığı yaşamadan doğrudan iş hayatına geçişini kolaylaştıran en başarılı modellerden biridir.
🌐 Bunlar da ilginizi çekebilir:
- Türkiye NEET oranında OECD birincisi: Gençler neden sistem dışına itiliyor?
- Hikikomori nedir? Kendini eve kapatan gençlerin sessiz salgını!
- Z kuşağı 4 gençten 1’i gelen telefonlara cevap vermiyor!
- Türkiye’nin genç nüfus oranı tarihin en düşük seviyesinde!
🔗 Kaynaklar:
- Orta Vadeli Program (2026-2028) – Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı
- Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) – İşgücü İstatistikleri
- Youth not in employment, education or training (NEET) | OECD
- The reinforced Youth Guarantee – European Commission
- Geniş tanımlı işsiz sayısı 12 milyon 30 bin! – DİSK
