Bir varmış bir yokmuş, erkekler üstün, kadınlar güçsüzmüş… Peri masallarındaki cinsiyet rolleri, çocukların geleceğini şekillendiriyormuş!
Pamuk Prenses, Kırmızı Başlıklı Kız ve Cinderella gibi yazılı geçmişi 200 yılı aşkın bir süreye sahip olan masallar dünyanın farklı köşelerinde varlığını hala sürdürüyor. Zamana bu derecede başarılı bir şekilde karşı koyabilmelerinin nedeni, belki de masal dünyasının gerçek dünyadan o kadar da farklı olmaması…
Çocuklar, masal dünyasını gerçek dünyayı tanımak ve anlamak adına bir araç olarak kullanıyorlar. (1) Diğer bir deyişle, peri masallarının ve gerçek dünyanın birbirini yansıtan iki unsur olduğu düşünülüyor. Belki de masalların kültür farkı gözetmeksizin bu denli çok sayıda insana ulaşmasının sebebi de tam da burada gizlidir: Masallar her birimizin içselleştirebildiği türlü karakter ve ögelerle dolu.
Masalların çocuklar üzerindeki etkisinin kaçınılmaz uzantısı ise masalların toplumu şekillendirmedeki etkisi. Masallar konusunda alanın en önde gelen isimlerinden olan Jack Zipes, masalların toplum üzerindeki çeşitli etkilerine vurgu yapıyor. (6) Bu yazı ise, masalların toplum üzerindeki etkili olduğu alanlardan biri olan cinsiyet rolleri ile ilgili.
Bir varmış bir yokmuş, erkekler üstün, kadınlar güçsüzmüş
Toplumsal sistemi oluşturan yapı taşlarının en önemlilerinden birini, kişinin cinsiyetine bağlı olarak ona biçilen roller oluşturuyor. ‘Doğru’ olduğuna inandığımız cinsiyet rolleri kendimize ve çevremize anlam verirken başvurduğumuz en önemli kıstaslar arasında. Peki, çok küçük yaşlardan itibaren içselleştirdiğimiz masallar, cinsiyet rolleri açısından bizi dünyaya nasıl hazırlıyor? Bu konuda sayısız çalışma bulunuyor. Bu çalışmalara göre kadın karakterler güçlü ve aktif olan erkek karakterlere kıyasla zayıf ve pasif olarak temsil edilmektedir.
Bu çalışmalardan ikisine daha yakından bakacak olursak; peri masallarında erkek karakterler güçlü, yetki sahibi, zeki ve maceraya açık kişiler olarak gösterilirken, kadın karakterler ise güçsüz, yetki sahibi olmayan, sevimli, güzel, ev hayatına ve aileye önem veren kişiler olarak gösteriliyor. (4)
Masallardaki kadınlar bize kadının güzel ve pasif bir varlık olması gerektiği öğütlüyor. (5) Dahası, bu görüşler çeşitli emprik çalışmalar tarafından da destekleniyor. Dört ila beş yaş aralığındaki çocuklar dahi masallardaki erkek karakterleri üstünlük, kadın karakterleri ise bağımlılık sıfatlarıyla eşleştirmekte. (3) Altı ila yedi yaş aralığındaki çocuklar, cinsiyet rolleri açısından kendilerinden geleneksel anlamda nasıl davranmaları gerektiğinin farkındalar. (2) Tüm bu çalışmaların ortak noktası olarak şunu diyebiliriz ki, kadınların cinsiyetlerine bağlı olarak hayatta nasıl davranmaları konusunda öngörülen çeşitli roller, masalları okuyan çocukları özgürlüklerinden uzaklaştırıyor.
Kadınların varlığının büyük ölçüde güzelliğe ve güçsüzlüğe bağlı olduğu vurgulayan ve kadının kurtarıcı olan erkeği beklediği bu masallar, içerikleri sorgulanmadan anlatılmaya devam edildiği sürece, toplumdaki kadınlara biçilen roller pekiştirilmeye devam edilecektir.
Peki bu konuda ne yapabiliriz? Öncelikli olarak, sorgusuz kabullenmek yerine çocukları kendilerine biçilen geleneksel rolleri sorgulamaya teşvik edebiliriz. Bu görev başta öğretmenlere ve ebeveynlere düşüyor. Eğer çocukları açık görüşlü olup, sorgulamaya yönlendirebilirsek kadınları kurtarıcılarını bekleyen, yetkisiz, içten içe güçsüz ve dış görünüşü ön planda tutmaya meyilli karakterler olma rollerinin dışına çıkararak; onları biraz daha özgürleştirme adına bir adım atmış olacağız.
Kaynak:
- Bettelheim, B. (2010). The uses of enchantment: The meaning and importance of fairy tales. Vintage.
- Boesveld, S. (2014). Young children already buy into gender stereotypes to explain behaviour in fairy tales: study. National Post. http://news.nationalpost.com/news/canada/young-children-already-buy-into-gender-stereotypes-to-explain-behaviour-in-fairy-tales-study
- Davies, B. (2003). Frogs and snails and feminist tales: Preschool children and gender. Hampton Press.
- Ruterana, P. C. (2012). Children’s reflections on gender equality in fairy tales: a Rwanda casestudy. Journal of Pan African Studies, 4(9), 85-101.
- Steedman, C. (1982). The Tidy House: Little Girls Writing. Virago Press Ltd.
- Zipes, J. (2012). Fairy tales and the art of subversion. Routledge.
