Huxley’in “Brave New World” (Cesur Yeni Dünya) adlı kitabında olduğu gibi, insanlar hazza boğularak denetlenmeye başladı, Orwell, bizi nefret ettiğimiz şeylerin mahvetmesinden korkarken, Huxley bizi sevdiğimiz şeylerin mahvedeceğini, sorunun televizyonun bize eğlendirici temalar sunması değil, bütün temaların eğlence gibi sunulmasından kaynaklanacağını önceden görmüştü. Böyle de oldu. Eğlence, hayatımızın üst – ideolojisi haline geldi.
Nişantaşı’nda, masa bulmak için ayakta sıra beklediğiniz restoranların birinde oturmuş, yemeğime yoğunlaşmış gibi görünerek yan masaları dinliyor, göz ucuyla onları izliyorum; İtinayla süslenerek birbirlerine benzemek için saatler harcamış, günümüz standartlarında “güzel” denilen kadınlar, bir erkekten beklenmeyecek derecede bakımlı, dedikoducu erkekler. Sevginin, saygının ve erdemin sadece masallarda olduğuna inanan bir nesiller curcunası, çok neşeli, pek şen kahkahalarla vitrinlerde boy gösteren insan müsveddeleri…
Kendi hayatımdan o hayatlara akıp gidiyor, kendimi unutup acemi gözlemler yaparak o özellerden bir ortak genele ulaşıyor ve daha sonra keşfettiğim “genel”den kendimin nasıl sıyrıldığını görerek derin bir yalnızlığa düşüyor ama bu yalnızlığa rağmen Allah’a, gözlerimin gördüğü, kalbiminse hissettiği için şükrediyorum…
İçim acıyor, kaç kişi bunu böyle görüyor? İmrenilecek bir şey olmadığını kaç insan akıl edebiliyor? Biz nasıl bugünlere geldik? Türk ahlakı denen şey nedir? Var mıdır? Varsa nereden, kaça satın alabiliriz?
Sorularımla bunalmış bir halde, temiz hava almak için restorandan çıkıyor, mp3 çalarımın kulaklıklarını takıyor ve hızlı adımlarla yürümeye başlıyorum. Yolda müziğin sesini iyice kısıp kafamı dinlerken farkediyorum ki beynim tekrar dile geliyor, kafamın içinde durmaksızın konuşuyor ve Neil Postman’ın bir kitabında sözünü ettiği kavramı tekrar edip duruyor; “sahte bağlam”. Evet ta kendisi! “Hayat” diye önümüze konulan ve doğruyu bulmak için referans alabileceğimiz hiçbir şey olmadığı için hapıra köpüre kabullendiğimiz tüm oyun düzeni aslında sahte bir bağlamda çıkıyor karşımıza.
Postman sahte bağlamı şöyle izah etmiş: “Parçalı ve havada kalmış enformasyonlara görünüşte işe yaramalarını sağlamak amacıyla tasarlanmış yapı… Sahte bağlam, ilgisizlik, tutarsızlık ve acizliğin sultasında bulunan bir kültürden bize kalan son sığınaktır”. Peki bu “sahte bağlam”ı kim yaratıyor? Cevabı basit; tüketime adanmış tüm insan beyinleri. Kendimiz çalıp kendimiz oynuyoruz. Kapitalist düzeni söven düşünürlerin kemikleri sızlasın, onların devrinde markalar cansızdı, günümüzde ise ete kemiğe büründüler! Biz, insanlar olarak marka haline dönüştük. Popüler kültürden ekmeğini yiyen medya gibi, moda gibi sektörler tarafından yönlendirilen bir sürü olduk. Ama işin daha ilginç tarafı, bir sürünün herhangi “sütü sağılan, yünü yolunan” bir elemanı olarak son derece de “ben merkezli”yiz. Sonuçta, ormana bakacak olursak sürüleri, ağaca bakacak olursak “regresyon”* mağduru “hep bana, hep bana” diyen minik bebekleri görüyoruz.
“Eğlenceden ölen” bir toplum olduk!
Peki, nasıl oluyor da böyle bir zırvalığın tam göbeğindeyken bize her şey normalmiş gibi görünüyor?
İşte bu noktada paragrafın başına dönüyorum: Bu zırvalıkları halkın yeni genel geçerler olarak benimseyebilmesini sağlayan, özene bezene hazırlanarak tüm bu soytarılığı mantıklı görünür kılmak için ilmek ilmek dokunmuş olan “sahte bağlam”dır elbette. 19.Yüzyılın sonlarında doğmuş olan, son derece ileri görüşlü olarak niteleyebileceğimiz İngiliz yazar Aldous Huxley’nin çok önceden yazmış olduğu gibi “eğlenceden ölen” bir toplum olduk. Elbette Huxley bu söylemlerinde Amerikalıları hedef alıyordu ancak bizim de gitgide (hem siyasi hem manevi açıdan) bir “Amerikan eyaleti” olmaya başladığımız göz önüne alındığında, Huxley’nin bu öngörülerinin bize de uygun düşüşünün mantığını kavramamız zor olmayacaktır.
Huxley’ci söylemi savunan bir yazar olan Postman’ın sözünü ettiği başka bir kavrama daha değinmek istiyorum; “Dezenformasyon” yani Postman’ın ifadesiyle; “Yanıltıcı, insanda bir şey hakkında bilgi sahibi olma illüzyonu yaratan, oysa insanı bilgilenmekten uzaklaştıran enformasyon”. Başka bir deyişle, cehaleti bilgi olarak kabul etmek. Hayatlarımız sahte bağlama oturtulmuş bir dezenformasyon şebekesi üzerine kurulu. Bu dünyaya, sadece ve sadece haz almaya gelmiş olduğumuz savını içeren bir dezenformasyon yağmurunda iliklerimize kadar ıslandık ve hasta bir toplum olduk. Haz ilkesine odaklı bebecikler olarak tenimiz okşanmalı, her türlü pisliğimiz hoş görülmeli, temizlenmeli, bize ilgi, alaka ve şefkat gösterilmelidir. Peki, biz bunun karşılığında ne vereceğiz? Sıkılana dek oyun oynayacağız ve her seferinde yeni oyuncaklar isteyeceğiz, hepsi bu!
Bay X ile Bayan Y’nin büyük aşkı iki haftada sona ermiş!
Televizyonu açıyorum, magazin programlarına bakıyorum; “Bay X ile Bayan Y’nin büyük aşkı iki haftada sona ermiş… Bayan P’nin uzatmalı sevgilisi Bay Z, Çeşme’de Bayan P’nin en yakın kız arkadaşıyla yakalanmış… Bayan K, tek celsede eşinden boşanmış… Bayan L sevgilisi istiyor diye 8 saatlik bir estetik operasyonla yeni bir görünüme kavuşmuş”. Kanalı değiştirip haberleri seyrediyorum; 17 Ağustos depreminde ölenleri anma töreni haberinin ve terör yüzünden iki bacağını kaybeden asteğmenin hikayesinin ardından sıradaki haber Bodrum’daki eğlence mekanlarındaki sınırsız eğlence! Kullanılan kelimelere ve onların sunulduğu sahte bağlama dikkatinizi çekmek istiyorum; “Büyük” sıfatıyla derecelendirilmiş “Aşk” kavramı ile “iki hafta” zaman zarfı ve “sona ermek” fiiliyle aynı cümlede yer almış. İzleyiciye (sürüye) gönderilen mesaj: “Büyük aşklar iki hafta sürebilir”. Elinde kumandası, bu programı izleyen bir ergeni düşünün, kafasında yeni yeni merak konusu haline gelen “aşk” olgusunun nasıl şekillendiği tahmin etmeniz güç olmayacaktır.
Sevgili
Diğer bir kelime “sevgili”. “Sevgili” kelimesinin kökü “sev”dir, “gi” ve “li” türetme ekleriyle, insanoğlunun en önemli erdemlerinden biri olan “sevmek” eyleminden türeyerek oluşmuştur. Dolayısıyla bu sahte bağlamda “sevmek”; “en yakın arkadaşla aldatma” ile aynı cümlede kullanılmış, “uzatmalı” gibi bir uydurma sıfatla niteliksizleştirilmiştir, tabi bu sırada aynı yeni yetmemiz (yani yarını emanet edeceğimiz kuşak) bu programı seyretmeye devam etmektedir. Derken “kadın” denen “mal”ın erkekler için kendini nasıl da riske attığı, daha güzel görünmek uğruna çektikleri konu edilerek kadın markasının “90 – 60 – 90 ve 175 cm” olduğunun altı bir daha çizilmiş, ardından bir boşanma haberi girilmiş. Daha da acısı, afetler, vatan sevgisi ve benzeri kavramlar yine bu tarz haberlerle aynı düzlemde, aynı düzeyde işlenmiş, eğlencenin, vurdumduymazlığın ve tepkisizliğin kazanında eritilerek buhar olup havaya karıştırılmıştır. Postman’ın da belirttiği gibi, Huxley’ci söylem galip geldi. Huxley’in “Brave New World” (Cesur Yeni Dünya) adlı kitabında olduğu gibi, insanlar hazza boğularak denetlenmeye başladı, Orwell bizi nefret ettiğimiz şeylerin mahvetmesinden korkarken, Huxley bizi sevdiğimiz şeylerin mahvedeceğini, sorunun televizyonun bize eğlendirici temalar sunması değil, bütün temaların eğlence gibi sunulmasından kaynaklanacağını önceden görmüştü. Böyle de oldu.
Eğlence, hayatımızın üst – ideolojisi haline geldi
Mutlak zevki vadetmeyen her şey “değersiz” ilan edildi. Sevgiyi ve aşkı Mevlana’dan değil de seviyesiz magazin programlarından dinleye dinleye kimin çocuğu olduğumuzu unuttuk. Kadını kadın, erkeği erkek, çocuğu evlat, namusu erdem, gözyaşını bir insani üretim, daha da önemlisi, bizi bir bütün yapan o ruhu kaybettik. Şimdi hala ruhunu yitirmemek için çırpınan bir kısım “çağdışı” insan, tüm dünyayı kendisinden ibaret gören “ben”lerden oluşan bu toplumun kaygı verici umursamazlığıyla doldurduğu rakı bardaklarında boğulmamak için yalnızlığına tutunmaktadır.
* Gelişim evrelerinde geri gitme, gerileme.
Yazar: Sebla Kutsal
