Cumhurbaşkanlığı sistemi olan Türk tipi başkanlık sistemine ilişkin anayasa değişikliği teklifi Meclis’te oylandıktan sonra referanduma sunulacak. Halktan onay alırsa, Türkiye 2019 Kasım ayında adı ‘cumhurbaşkanlığı’ olan başkanlık sistemine geçecek.
10 maddeyle Türk tipi başkanlık sistemi: Cumhurbaşkanlığı modeli
1- Teklif, başkanlık modelinin sağlıklı yürüdüğü model kabul edilen ABD’deki “Senato, Temsilciler Meclisi” uygulamalarından farklı olarak “tek meclisli” yapı öngörüyor. ABD başkanında bulunmayan kararname çıkarma yetkisi cumhurbaşkanına veriliyor. Başbakanlık kaldırılıyor. Üniter yapı içinde yürütme yetkisinin tek başkanda toplandığı modelde başbakan olmayacak ve devlet başkanının unvanı “cumhurbaşkanı” olarak devam edecek.
2- 2019 yılına kadar sürecek geçiş döneminde Cumhurbaşkanı Erdoğan kurucusu olduğu Ak Parti’yle yeniden parti bağını kurabilecek. Değişiklikler gerçekleşirse genel başkanlık adımı ancak 2018 sonunda planlanan AK Parti kongresinde atılabilecek.
3- 2019 yılında üç seçim birden: 3 Kasım 2019 tarihinde yeni sisteme göre cumhurbaşkanı seçimi ve milletvekili genel seçimi birlikte yapılacak. Aynı yıl martta da yerel seçimler yapılacak. Böylece bir yılda üç seçim birden yapılmış olacak.
4- Teklife göre, 550 olan milletvekili sayısı 600’e çıkacak. Teklifte öngörülen sisteme göre, TBMM ve cumhurbaşkanlığı seçimi 5 yılda bir aynı günde yapılacak.
5- 25 olan milletvekili seçilme yaşı 18’e düşecek. Bu nedenle milletvekili adaylığında “Askerlik hizmetini yapmış olma” şartı kaldırılıyor. Bu hak, 2019 genel seçiminde uygulanacak.
6- Milletvekili seçimi tek turda yapılırken, cumhurbaşkanlığı seçiminde birinci oylamada yüzde 50’yi aşan olmazsa ikinci tur oylamaya gidilecek. Herhangi bir nedenle milletvekilliğinin düşmesi, düşürülmesi veya ölümü halinde boşalan yer yedek milletvekilince doldurulacak.
7- Meclis’in bakanlar kurulu ve bakanları denetleme yetkisi ve hükumete kanun hükmünde kararname çıkarma hakkı vermesi kaldırılıyor.
8- TBMM’nin bilgi edinme ve denetim yolları yeniden düzenleniyor. Meclis’teki genel görüşmelerin kapsamından “devlet faaliyetini ilgilendiren konular” çıkarıldı. Genel görüşme ve Meclis araştırmasına hükumet adına temsilcinin katılması şartı kaldırılıyor. Milletvekillerinin yazılı soru önergeleri de cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yöneltilecek.
9- Meclis araştırmasına hükumet adına temsilcinin katılması şartı kaldırılıyor. Milletvekillerinin yazılı soru önergeleri de cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yöneltilecek.
10- Cumhurbaşkanı adaylığının şartlarında 45 yaş, üniversite mezunu olma ve milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olma özellikleri korunurken, “doğuştan Türk vatandaşı olma” şartı da getiriliyor. Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, son genel seçimde tek başına veya birlikte en az yüzde 5 oy almış partiler ile en az 100 bin seçmen aday gösterebilecek. Son seçimde toplam yüzde 10 oya sahip partiler de ortak aday gösterebiliyor. Anayasadaki “Cumhurbaşkanı devletin başıdır” ifadesi korunurken, “Devlet başkanı” ifadesi eklendi.
Hemen yürürlüğe girecek maddeler hangileri?
- Cumhurbaşkanının partisiyle bağının devam etmesi.
- Seçilme yaşının 18’e düşürülmesi.
- HSYK, askeri yargı ve AYM’nin üye sayısının düşürülmesine ilişkin hükümler.
- Yerel seçimlerle ilgili düzenleme.
- Seçim dönemlerinde adalet bakanı, ulaştırma ve içişleri bakanlarının bağımsız olmasını öngören hüküm anayasadan çıkarılıyor.
