Bugün “trans cinsiyet”, yani kişinin cinsel kimliğiyle doğumda atanmış olan cinsiyetinin uyumlu olmama durumu ve bu sorunun tıbbi olarak düzeltilmesi dünyada olduğu kadar ülkemizde de oldukça fazla görülmekte. Cinsiyet değiştirme konusunda Türkiye’de resmi olarak danışmanlık veren tek kişi olan Süleyman Şennur ile danışmanlık verdiği İ.D.’nin nihai ameliyatı sırasında konuştuk.
Cinsiyet değiştirme isteği; bir sapkınlık değil, bir kusuru düzeltmektir.
Tarihte bilinen ilk trans birey olan Lili Elbe’nin 1931 yılında gerçekleşen cinsiyet değiştirme ameliyatının hikayesi Danimarkalı Kız ismiyle 2015 yılında filme aktarılmış ve üstü kapatılmış bu konuya büyük bir dikkat çekmişti.
Cinsiyet değiştirme ameliyatları Türkiye’de az bilinen ama sanıldığından daha çok gerçekleşen bir uygulama. Tıbbi açıdan zor ve teferruatlı bir işlem olmasına rağmen, bir çok trans bireyin göze aldığı bu değişim sürecinde bireylerin yıpranmasının sebebi ise daha ziyade toplum ve ailelerden kaynaklanıyor.
Röportaj: Süleyman Şennur
Süleyman Şennur kimdir? Ne iş yapar?
1971 İstanbul doğumluyum. Aslen basın-yayın kökenliyim, bundan önce ünlülerin danışmanlığını yapıyordum. 5 yıldır cinsiyet değiştirme izninin alınmasında rehberlik hizmeti veriyorum. İstanbulluyum.
Nasıl başladınız bu işe?
Bir gün Çapa Tıp Fakültesi’nde bir transseksüelin hastanede yaşadığı bir zorluktan dolayı çıkan bir tartışmaya şahit oldum ve ortalığı sakinleştirmek amacıyla tartışmaya ben de karıştım. Sonrasında ise bu trans birey arkadaşla sohbet ettik, bana toplumda ve hastanelerde yaşadığı zorlukları, insanların onlara karşı gösterdikleri olumsuz tepkileri anlattı. Cinsiyet düzeltme ameliyatı olacaktı ama kimse prosedürü doğru düzgün bilmediği için yıpratıcı ve yorucu bir süreçten geçiyordu. Ben de bunun üzerine biraz araştırma yaptım, çevremdekilerle konuştum ve cinsiyet düzeltme ameliyatları ve prosedürü hakkında oldukça geniş bir bilgi birikimine sahip oldum.
Firix Danışmanlık nasıl kuruldu?
Firix Danışmanlık nasıl kuruldu?Önce çevremdeki trans birey arkadaşların işlemlerine yardımcı olmaya başladım. Göğüs büyütme ameliyatları, hormon tedavileri vs. Bu ameliyatı yapan az sayıdaki doktorla tanıştım ve derken bir anda kendimi bu ortamın içinde buldum. Sonra internet sitemi kurup, vergi levhamı aldım ve Firix Danışmanlık olarak cinsiyetini değiştirmek isteyenlere danışmanlık vermeye başladım. Firmayı kurduktan sonra dünyanın farklı yerlerinde yaşayan Türk vatandaşlarından mailler almaya başladık. Tayland’da bulunan dünyaca ünlü cinsiyet değiştirme operasyonları yapan KAMOL hastanesinin daveti üzerine oraya gidip, oradaki profesör, doktor ve hastalarla bire bir görüşme imkanım oldu. Orada bir ay kalıp seminerlere katıldım. Sonrası kendiliğinden gelişti.
Cinsiyet değiştirme danışmanlığı
Danışmanlık neleri kapsıyor?
A’dan Z’ye her şeyi. Tıbbi, hukuksal, psikolojik her türlü konuda yardımcı oluyoruz. Bize gelen kişi, tabiri caizse yeniden doğmuş olarak ayrılıyor bizden.
Bu aslında çok yıpratıcı bir iş. Ama biz hastamızı bu süreçte hiç yormuyoruz. Yanımızda bir nevi konu mankeni gibi geziyor. Başta vekalet verdiği için kimseyle muhatap olmuyor, sadece sorulan soruları cevaplıyor. İşlemleri kısaltıyoruz yani. Çünkü prosedürü çok iyi biliyoruz.
Başta riskleri, sonuçları, karşılaşacakları sosyal sorunları falan anlatıyoruz. Ama bu arada, kişinin bize verdiği izlenim de önemli. Herkesi de kabul etmiyoruz. Kişi bize açık ve net olursa kendisini en iyi sonuca ulaştırırız.
Cinsiyet değiştirme ameliyatı olmak için…
Cinsiyet değiştirme ameliyatı olmak için şartlar nedir?
Devlet bu hakkı vermiş vatandaşlara. Yasa çok güzel, sıkıştırma falan yok. T.M.K.’nın 40. maddesini* yerine getirdiğiniz zaman gerisi kendiliğinden geliyor. Her iki cinsiyete geçişte de üreme yeteneğinden tamamen yoksun olunması ana temel şart. İkincisi; geçeceğiniz cinsiyetin davranış ve yaşam şartlarınıza uygun olduğunu belgeleyen bir psikiyatri raporu. Tabii iznin verilebilmesi için istem sahibinin 18 yaşını doldurmuş bulunması ve evli olmaması da şart.
Hukuksal desteği avukatlar da veremez mi?
Hukuksal bir konu ama avukatın yapacağı fazla bir şey yok. Bu Nüfus Memurluğuna açılan çekişmesiz bir dava. Cinsiyetini değiştirmek isteyen kimse, şahsen başvuruda bulunarak da mahkemece cinsiyet değiştirme durumuna izin verilmesini isteyebilir. Hangi mahkemeye gidileceği, hazırlanacak evraklar vs. daha ziyade tecrübe ile öğreniliyor ve konuya hakim fazla kimse yok. Ayrıca gerekli durumlar da biz kendi avukatlarımızı devreye sokuyoruz zaten.
Süreci kısaca anlatır mısınız bize?
Kişi bizimle sözleşme yapınca vekalet veriyor ve işlemleri hemen başlatıyoruz. Haliyle devlet önce bir araştırma yapıp sebebini öğrenmeye çalışıyor, sonra hastaneye sevk ediyor. Üroloji veya kadın doğum muayeneleri ve yaklaşık 9-10 kere psikiyatri ziyareti oluyor. Altı aylık gözetimden sonra kişiyi bir uzman görüyor ve uygun görürse heyete çıkartıyor. Heyet raporu, “cinsiyet geçişi zorunludur” ya da “değildir” diye rapor veriyor. Ameliyattan sonra ürolog veya kadın doğumcu tekrar kontrol ediyor, onay verirse rapor mahkemeye gidiyor, mahkeme sonucu ile de Nüfus Memurluğu‘na cinsiyet tespiti davası açılıyor ve kimlik değişimi yapılıyor.
Cinsiyet değiştirme ameliyatı
Ne kadar sürüyor bu süreç?
Erkekten kadına geçişte altı aylık bir zaman zarfında değişiklik iznini alıyoruz. Kadından erkeğe geçişin izni sekiz ay sürüyor.
Sonra ameliyatlar başlıyor: Rahim, ses teli, göğüs ve ya testis ameliyatları. Kimlik alma süreci de dört ay sürüyor. Bazen isim değişikliği oluyor, o zaman da ilave işlemler var. Genelde sürpriz bir sorun çıkmıyor, çünkü her şey açık ve belgeli.
Firix Danışmanlık olarak biz bir kişiyle en az bir yıl uğraşıyoruz. 1,5 yıl bile olabiliyor. Bazılarının ameliyat parası olmuyor mesela. O zaman önce iznini alıyoruz, parası olunca diğer işlemleri yapıyoruz. Aldığımız izinler süresiz.
Çok olmasına rağmen az bilinen bir uygulama olduğu için de, danışmanlık gerektiriyor sanırım.
Tabii. Ben kısaca anlattım, bu çok teferruatlı bir süreç ve tecrübeli biriyle ilerlenmezse çok yıpratıcı ve pahalı olabiliyor. Kişiler yanlış yönlendirilebilir, zaman ve para kaybedebilir, sıra bekler. Eğer prosedürün sırasını yanlış yaparsanız hem kişiye zulmetmiş olursunuz, hem de doktorları boşuna meşgul etmiş olursunuz. Danışmanlık aldığında kişi itilip kakılmıyor, sıra beklemiyor ya da derdini anlatmak için zorlanmıyor.
Bu tür ameliyatları yapan doktorların sayısı Türkiye’de bir elin parmaklarını geçmez. Bu şakası olmayan bir iş, insanların hayatıyla oynayabilirsiniz. Buradaki tüm tıbbi müdahalelerin cinsiyet değiştirme uzmanlarınca yapılması lazım. Herhangi bir ürololog ya da kadın doğumcu tam yapamaz.
Bakın açık söylüyorum: Biz bu işin profesörü değiliz ama her konuya vakıfız. Mantıksal çerçevede ve sürprizsiz olarak her şeye yardımcı oluyoruz.
Cinsiyet değişiminin hukuksal boyutu ve yurt dışında ameliyat riski
Hukuksal boyutunu biraz daha anlatır mısınız?
Devletimiz diyor ki; “sen kendini böyle hissedebilirsin, ispatla ve yeni kimliğinle hayata başla”. Erkekten kadına geçen kişi, bir kadının sahip olduğu her haktan faydalanabiliyor mesela. Evlenebilir, anne babasının emekli maaşından veya SGK’sından faydalanabilir.
Yasal yol, en mantıklı yol. Ameliyatta bir sorun olursa hakkınızı arayabilirsiniz, çünkü kanuna uygun iş yapıyorsunuz. Bazıları gizlice yurt dışında ameliyat oluyor. Ama o zaman bir sorun olduğunda kime dava açacaklar? Yeni kimliklerini nasıl çıkaracaklar?
Danışmanlık ücreti nedir?
Para ikinci planda ama hayır kurumu da değiliz. Parasız bir şey olmuyor bugün bu dünyada. Almadan vermek Allah’a mahsus. Benim rakamım 10.000 TL’dir. Kimlik değişene kadar ekstra bir şey ödenmez. Bu paranın yarısını masraf olarak kullanırız.
Bir cinsiyet değiştirme süreci kişiye toplam olarak kaça mal oluyor peki?
Ameliyat olacak kişinin olacağı ameliyatlar (adem elması, ses teli vs.), geçireceği estetik operasyonlar, geçiş yapmak istediği cinsiyet, kullanılan protez ve silikonların kalitesi, hastane ve doktorun ücretine göre değişiyor rakam. Benim fiyat vermem doğru olmaz. Çünkü bu ameliyatlar belli aralıklarla yapılmaktadır ve bu rakamları veren kişiler birebir doktorlardır.
“Askerlik meseleleriyle de ilgileniyoruz”
Çok değişik bir mesleğiniz var. Müşterilerinizle ilişkileriniz nasıl?
Türkiye’de bu konuda kurumsal olarak danışmanlık yapan tek kişiyim. Hastamı, uzaktan geliyorsa havalimanından alırım, konaklayacaksa güvenli bir yere yerleştiririm. Doktorları tanıtırım, kişinin bütçesine göre seçenekleri sunarım.
Sonra da kopamıyoruz zaten. Prosedür tamamlandıktan sonra da arkadaşlık, abilik ilişkimiz devam eder çoğuyla. Aile oluyoruz hatta. Mesela bir trans kadın arkadaş evlendi, boşanacağı zaman gene bana danışmaya geldi.
Askerlik meseleleriyle de ilgileniyoruz. Bireyi hiç yalnız bırakmıyoruz yani. İşimiz bu sonuçta. Kanunlar çerçevesinde her şeyi yapıyoruz. Sen güvenilir insansan, işini iyi yapıyorsan, paraya da insana da değerini veriyorsan Türkiye’de herkes seni tavsiye eder.
Bu ameliyatı olanların sayısı nedir? Daha çok hangi yöne geçiş oluyor?
Türkiye’de sandığımızdan daha çok trans birey var. Beni her sene yaklaşık 150’ye yakın insan arar mesela, bir o kadar mail vs. Benim şu anda devam eden 30 dosyam var. 20 tanesi kadından erkeğe geçiş.
“Cinsiyet değişiminde önemli olan yaşantı ve hissiyat”
İnsan neden doğduğu cinsiyetini değiştirmek ister?
Genetik testinde hormonlar cinsel vücuduna göre çıkabilir. Ama burada önemli olan yaşantı ve hissiyat. Ne durumlar var. Adam aile baskısıyla evleniyor, çocuğu oluyor, boşanıp cinsiyet değiştiriyor. Böyle hastalarım var benim. Bu insanlar sadece fizyolojik olarak yanlış doğduklarını düşünüyor ve imkanları olunca bu yanlışlığı düzeltmek istiyorlar.
Çocuk yaşlarında fark ediliyor çoğu, oynanan oyunlarda falan. Sonra ergenlik zamanında öbür cinsiyetin giydiği kıyafetlere ilgi duyuyorlar. Ergenliğini oturttuğu zaman da kendi cinsine ilgi duymaya başlıyor. Ve böyle bir ameliyatın mümkün olduğunu öğrendiğinde de planlarını ona göre yapıyorlar.
“İnterseksüel, transeksüel, eşcinsel kelimelerinin anlamları bile ayırt edilemiyor”
Türkiye’de bu konudaki bilinç ve bakış açısı nasıl?
Büyük şehirler bu konuya vakıflar ama onun dışında pek bilinmiyor. İnterseksüel, transeksüel, eşcinsel kelimelerinin anlamları bile ayırt edilemiyor. Aslında ben de bu işin içinde olmasam ben de anlamazdım her şeyi. Bilinçlendirmek gerek insanları.
Kadından erkeğe geçişte çok büyük bir sosyal sorun olmuyor. Çünkü ataerkil bir toplumda yaşıyoruz. Sosyal hayatları da fazla olmadığı için, bu daha sessiz bir geçiş oluyor. O yüzden de pek fark edilmiyor. Ama bunun fizyolojik boyutu diğerinden daha ağır.
“Yeniden doğuyorlar”
Bu arada, teknoloji her yerde olduğu gibi bu konuda da o kadar değişti ki; cinsiyet değiştirmiş bir kişiyi ayırt etmek neredeyse imkansız. Bir çoğu eski hayatlarını silip, başka bir şehirde yeni bir hayat yaşamaya başlıyor. Çevrenin fark edebileceği bir durum değil artık bu.
Ben tüm translara bir çocuk gözüyle bakıyorum. Çünkü yeniden doğuyorlar. Kimse kendi kendine eziyet etmez, salak mı bu insanlar? Hem paraları gidiyor, kem kesiliyorlar, ağır ameliyatlardan geçiyorlar. Bir düşünmek lazım; bunca eziyete ve zahmete rağmen neden cinsiyetlerini değiştirmek istiyor bu insanlar.
Peki dini boyut?
Evet “Allah’ın verdiğini neden beğenmiyorsun?” diyen var. Ama Kur’an-ı Kerim sebepsiz ya da keyfi vücutsal değişikleri yasaklamış. Trafik kazası geçirip, burnunu kırsan burun estetiği yaptırmaz mısın? Çocuğun sakat ya da eksik olarak doğsa tedavi ettirmez misin? Bu da aynı şey. Bu bir sapkınlık değil, bir kusurun düzeltilmesi. Ayrıca para gibi, inancın da kimde olduğu belli olmaz.
“Bazen eğitimli modern aileler bile çevre ne der kaygısıyla hareket ediyor”
Ailelerin tepkisi nasıl, siz neler yapıyorsunuz bu konuda?
Ailesi yanında olan da var, olmayan da var. Kabul edip sağlıklı bir çözüm yolu arayan da var, durumu kabullenmeyip çocuklarını reddeden de. Bazen eğitimli modern aileler bile çevre ne der kaygısıyla hareket ediyor. Bunlardan bazıları çocuklarını yurt dışına gönderiyorlar, orada ne yaparsa yapsın diye.
Gerektiğinde ben de gidip ailelerle konuşuyorum. Fuhuş sektöründe çalışan ve kadına dönmek isteyen bir trans hastam var mesela. Gittim ailenin yanına, tüm büyükleriyle oturup konuştum ve şöyle dedim: “Sizin üç seçeneğiniz var: Bir; benim böyle bir çocuğum yok deyip dışlamak, ikincisi çocuğunu böyle kabul edip eve kapatmak, toplum içine çıkarmamak. E, o zaman sen ölünce ne olacak? Üçüncü şık ise “benim bir oğlum vardı, öldü, şimdi benim bir kızım var” diyeceksin. Ki en doğrusu bu seçenektir. Sonra bu aile birbirlerine sarılıp ağladı orada. Çocuğun bir miktar birikmiş parası vardı. Babası kalanını üstleneceğini söyledi. Bu arkadaş yakında sona ameliyatını olup, yeni kimliğini alacak.
Travestileri durumu nedir bu konu içinde?
O uzun ve hassas bir konu. Burada konuşmayalım.
Ayrı bir röportaj konusu olabilir belki? Teşekkür ederiz Süleyman Bey.
Cinsiyet değiştirme hakkında kanun
*TMK 40. Madde – Cinsiyet değişikliği: Cinsiyetini değiştirmek isteyen kimse, şahsen başvuruda bulunarak mahkemece cinsiyet değişikliğine izin verilmesini isteyebilir. Ancak, iznin verilebilmesi için, istem sahibinin 18 yaşını doldurmuş bulunması ve evli olmaması; ayrıca transseksüel yapıda olup, cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunluluğunu ve üreme yeteneğinden sürekli biçimde yoksun bulunduğunu bir eğitim ve araştırma hastanesinden alınacak resmi sağlık kurulu raporuyla belgelemesi şarttır. Verilen izne bağlı olarak amaç ve tıbbi yöntemlere uygun bir cinsiyet değiştirme ameliyatı gerçekleştirildiğinin resmi sağlık kurulu raporuyla doğrulanması halinde, mahkemece nüfus sicilinde gerekli düzeltmenin yapılmasına karar verilir.
