Dünya futbol endüstrisi gün geçtikçe büyüyor, bu endüstri içerisinde yer alanlar değişime ve gelişime ayak uyduran ülkeler, federasyonlar ve kulüpler pastadan büyük pay alarak, ekonominin değişmez kuralı “büyük balık küçük balığı yutar” mantığıyla hareket ederek rakiplerini yok etmektedir.
Türkiye’de yerli futbolcu ironisi
Dünya Futbol Federasyonu FIFA’nın 2015-2018 dört yıllık döngüsünün toplam geliri 5.656 milyon dolar olarak bütçelendirilmiştir; aynı dönemde FIFA İleri Gelişim Programına (2016 ortasında tanıtılan) ayrılan toplam yatırım tutarı 1.079 milyon dolardır. FIFA 25 Haziran 2020 tarihinde yaptığı genel kurulda finansal hedefler için yeniden düzenlenen 2019-2022 bütçesini 6.440 milyon dolar olarak onaylamıştır (1).
Futbol değişti. Takımlar, tutkuları uyandırmaya devam eden şehirlerin ve milli takımların kültürel ve duygusal mirasının bir parçasını oluşturmaya devam ederken, Başka bir ulusal sembol olarak kabul edilmektedirler. Ancak, bu kültürel boyutun ötesinde, son yıllarda sporun ekonomik, finansal, medya boyutları da önem kazanmaktadır.
Ekonomi, finans ve futbol arasındaki ilişki en az sportif başarı kadar güçlüdür. Bir finansal işletme olarak, futbol ekonomisi küresel ekonomik koşullardan, özellikle orta sınıfı, ortalama kulüplerden de etkilenmiştir. Futbol da varlık oluşturmak ve satmak, ihracata yapmak zorunda kalmıştır. Kulüplerin gelirlerinin genele olarak maç günü, yayın hakları ve ticari gelirlerden geldiği bilinmektedir.
Yeni futbol endüstrisinde kural sportif başarı kadar ekonomik başarı ile ölçülmektedir. Futbol ile ilgili raporları incelediğimizde bu endüstrinin sadece futbol topu, stadyum, forma, tv yayınları, sponsorlarla ilgili olmadığını, aynı zamanda bu endüstrinin baş aktörlerinin futbolcular olduğunu görmekteyiz.
Birçok kulüp yıldız futbolcular yetiştirerek veya transfer ederek krizlerden kurtulmuş gelirlerine gelir katarak büyümüşlerdir.
FIFA Küresel Transfer Raporuna 2019 göre; Dünyadaki kulüpler 18.042 uluslararası transfer gerçekleştirmiş, Transferler bir önceki yıla göre % 9.1 artış göstermiştir. Genel olarak bu transferlere 15.463 profesyonel oyuncu dahil olmuştur. Bu transferler 178 farklı milliyetlerden oluşmaktadır. Toplam transfer sayısı Uluslararası Transfer Eşleştirme Sistemi (ITMS) piyasaya sürüldüğü 2010 yılından bu güne kadar dünyadaki transfer sayısı 128.628’e ulaşmıştır. Toplam 211 FIFA üyesi federasyondan 179’u uluslararası transferlere aktif olarak katılmışlardır. Transferlerde Aktif kulüp sayısı 2018’de 3.980 iken 2019’da 4.162 yükselmiştir.
2019’da uluslararası transferlerin değeri 7,35 milyar dolara ulaşmıştır. FIFA tarafından tanınan altı konfederasyon arasında, uluslararası alanda en aktif olan UEFA 2019’da transfer pazarında 1.914 kulüp ile tüm 12.290 uluslararası transferin % 68,1’i ni temsil etmektedir (2).
UEFA 2016 raporuna göre; Avrupa’da 100.000 profesyonel futbolcu ve 950 futbol kulübü bulunmaktadır. Avrupa’daki kulüpler Top 5 ligindeki profesyonel futbolcuların 2626’sı 98 kulüpte ana kadrolarda oynuyor. Avrupa Transfer Piyasasında her yıl ortalama 500 işlem gerçekleştirilmektedir. Transfer sezonu 500- 950 arası piyasa katılımcıları 6,2 milyar dolarlık bir piyasa yaratmaktadır (3).-
Ayrıca; Uluslararası Transfer Eşleştirme Sistemi (ITMS) “Big 5 Transfer Window Analysis Winter 2020” raporunda göre; 5 Büyük olarak nitelendirilen ülkelerin İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya ve İspanya kulüpleri, uluslararası transfer pazarında Ocak 2020’de Toplamda 4.108 uluslararası transfer ile aktif oldukları gözlemlenmektedir. Bu rakam bir önceki yıla kıyasla % 6.6’lık bir artışa karşılık gelmektedir.
5 büyük ligde transfer giderleri Ocak 2019’da 1.10 milyar dolardan 1.15 milyar dolara yükselerek yıl bazında (+ % 4.3) artmış, 4.108 uluslararası transferlerin % 14.1’i bu dönemde tamamlanmıştı. Ancak bu transferlerin neredeyse dörtte üçü (% 71.8) kısmı küresel harcama olarak 564.2 milyon doları bulmuştur. 5 Büyük lig uluslararası transferlerle 260,4 milyon dolar gelir elde edilmiştir. Kalan harcamaların büyük bir kısmı transfer ücretleri diğer kulüpler tarafından muhasebeleştirilmiştir. 5 büyük lig dışında UEFA’ya bağlı federasyonlar 139.3 milyon dolar ile (% 12.1) olarak değerlendirilmektedir (4).
Futbol Para Liginin değişmez liderleri 2020 yılında; FC Barcelona ( 840,8 milyon Avro), Real Madrid ( 757,3 milyon Avro ) Manchester United (711,5 milyon Avro) “Yıldızlara Dayalı Takım Oluşturma Stratejisi” ile dünyaca ün kazanmış ve bu stratejiye uygun olarak da Marka değerlerini, maç günü, yayın, bilet, sponsorluk, reklam, transfer gibi gelirlerini artırarak, katma değer oluşturarak dünya devi olmuşlardır.
2015 yılında, Premier Lig’deki 2.7 milyar seyircinin % 38’i Çinlilerden oluşmaktaydı ve bu durum diğer Avrupa liglerinde ( Almanya, Fransa, İspanya, İtalya) giderek artmaktadır. Ticari markalar bunu bildikleri için ve Manchester United ile Chevrolet gibi markalar artık kendi ülkelerinde satışları artırmak için değil, Asya, Afrika ve Orta Doğu’daki tüketicileri artırmak için yeni pazarlama stratejileri üzerinde çalışmaktadırlar. Bu stratejilerini de yıldız futbolcular marka takımlar üzerine kurmaktadırlar (5).
Ayrı bir örnek Hollanda’nın başarılı kulübü Ajax ( 199.4 Milyon Avro ) Oyuncu İzleme yöntemi ile yetenekleri keşfedip ve Güney Afrika’da futbol okulları açarak oyuncu yetiştirip, dünya markası kulüplere transfer ederek model oluşturmuştur.
“Uluslararası Spor Araştırmaları Merkezi” (CIES)” “Dünya’da Göçmen Futbolcular” isimli araştırmasında; 01 Mayıs 2017 tarihi itibarı ile; Dünya genelindeki 93 ulusal futbol federasyonun sahip olduğu 137 ligdeki, 116 karşılaşmada görev alan, küreselleşme sürecinin, işgücü piyasasından etkilenen göçmen futbolculara yönelik yapılan araştırma sonuçlarına yer verilmiştir.
Araştırmada Dünya genelinde 2.120 kulüpte toplam 12.051 göçmen futbolcunu bulunduğu ve en az bir kulüpte ortalama olarak, 5.7 oranında (kadrolarının % 21.6) sının göçmen futbolculardan meydana gelmektedir. OFC (Yeni Zelanda) ‘da 7.6 ( kadrolarında% 27.9), CONMEBOL liglerinde ise 3.2 (kadrolarında %11.9) oranında göçmen futbolcu bulunduğu ifade edilmektedir.
Araştırmada analize dahil edilen toplam 174 ulusal federasyona bağlı kulüplerde, yurtdışından aktif en az bir temsilci bulundurdukları tespit edilmiştir. Brezilya (1.202 ) ile Fransa (781) Arjantin (753) en fazla gurbetçi futbolcuya sahip ülkeler olduğu ve bu üç ülke federasyonundan başka ülkelere giden gurbetçilerin toplam sayısının %22.7’sini oluşturduğu, başka ülkelere futbolcu gönderen başlıca on ülkenin ortalaması ise (% 43. 5) olarak tespit edilmiştir. Özellikle; Brezilya, Fransa ve Arjantin ülkelerinden oyuncuların yurt dışına ihraca yoğunlaşması dikkat çekmektedir. Yurtdışında gurbetçi olarak oynayan 12.051 futbolcunun (%22.7) 2.736’sı Brezilya, Fransa ve Arjantin’den diğer ülke kulüplerine transfer olmaktadırlar.
Araştırmada “Futbol küresel bir spor olmasına rağmen, tüm ülke federasyonlarının yabancı kulüplerin ilgisini çekmek için yeterli seviyede futbolcu yetiştirebilme yeteneğine sahip olamadıkları” ifade edilmektedir. Ayrıca “rekabetçi bir özelliğe sahip olan futbolun, geleneksel bir spor olmadığını benimseyen tüm ülkelerde, yüksek kaliteli oyuncuların eğitimi ile gerekli olan futbol kültürünü oluşturmak için zamana ve önemli finansmana ihtiyaç duydukları” vurgulanmaktadır (6).
CIES, 2020 Nisan ayında yayınlamış olduğu “Player Export ; Brazil leads the table” araştırmasında dünya çapında ülkeleri 2019 takvim yılı boyunca yurt dışında profesyonel futbol oynayan temsilcilerinin sayısına göre sıralamıştır. Brezilya masanın en üstünde (% 74.6’sı en üstte aktif olan 1.600 oyuncu) Fransa (1.027,% 74.0) ve Arjantin (972,% 75.5). Toplamda 186 ulusal federasyon, örneklem de yer alan 93 ülkeden, 141 ligde en az bir oyuncuya göç ettiği vurgulanmaktadır Bununla birlikte, toplamda Brezilya, Fransa ve Arjantin, küresel futboldaki toplam yabancı iş gücünün neredeyse dörtte birine (% 22,5) oluşturmaktadır. Başlıca Afrika ihracat ülkesi Nijerya (yurt dışında 399 oyuncu), Japonya (161 futbolcu ) Asya ülkesidir. Bu çalışmada Türkiye 25 futbolcu ile (% 64 ) olarak yer almaktadır.
CIES; Fransız göçmenler için üç ana ülkeyi İngiltere, Belçika ve Lüksemburg, Arjantinliler için ise Şili, Meksika ve İspanya olarak belirlemiştir (7).
CIES tarafından 2020 Mayıs ayında “Futbolcuların Üretim Endeksi: Ülkelerin Katkılarının Ölçülmesi” isimli 55. Aylık Raporunda; Dünya çapındaki profesyonel oyuncuların üretimi açısından ulusal federasyonların katkısını analiz etmektedir. Raporda 2019 sezonu boyunca oynamış 55.865 futbolcunun kaynağını tüm kıtaları kapsayan 93 ülkeden 132 üst ve alt ligler değerlendirilmiştir. Dikkate alınan örnek dünya çapındaki tüm ana ligleri içermektedir. Araştırmada Oyuncuların kökeni, yabancı bir kulübün yaptığı işe alım nedeniyle büyüdükleri ve nihayetinde ayrıldıkları ülke olarak tanımlanmıştır. Örneğin, Cezayirli Riyad Mahrez gibi uluslararası bir oyuncu olmasına rağmen Leicester City tarafından transfer edilmesinden sonra İngiltere’ye gitmeden önce orada büyüdüğü sürece Fransız olarak kabul edilmiştir.
Bu raporda; incelenen 132 ligden oyuncular arasında en çok temsil edilen ülke 2.742 futbolcu Brezilya olarak ön plana çıkmaktadır. Futbol liglerinde İlk on sırada top koşturan 2.333 futbolcu ile Arjantin 2.sırada, Avrupa ülkesi olan Fransa’nın 1740 futbolcu en iyi 3. olarak sırada bir Güney Amerika ülkesi olan Kolombiya 1536 futbolcu ile 4. Sırada, küçük bir ülke olan Sırbistan’ın 1337 futbolcu ile 6. Sırada yer laması ve ilginç bir örnek olarak da Japonya 1047 futbolcu ile 9.sırada yer almaktadır.
Araştırmada; büyüdükleri ülkelerin dışında oynayan futbolculara bakıldığında Brezilya ilk sırayı koruyor (1.535 göçmen). Yurtdışında Fransız (948) Arjantinlilerden (913) bulunmaktadır. Diğer Birleşik Krallık federasyonlarında çok sayıda İngiliz dördüncü sırada yer almaktadır.
Futbol oyuncuları üretim endeksi Futbolcuların oynadığı takımların spor seviyesini hesaba katıldığında Brezilya (toplamın% 6,8’i) ile ilk sırada yer almaktadır. Fransa (% 5.1) ve İspanya (% 4.8), Arjantin (% 4.6) İngiltere (% 3.5) ve Almanya (% 3.1) olarak görülmektedir.
Hesaplama yöntemlerinden bağımsız olarak, Brezilya profesyonel futbolcuların üretimi ile ilgili dünya çapında güç ilkesi olarak ortaya çıkmaktadır. Brezilyalılar incelenen 132 ligde 2.742, 1.535’i yurt dışındadır.
Dünyanın en rekabetçi yarışmalarına sahip beş Avrupa ülkesi ilk on içinde yer alıyor. En büyük ikinci ihracatçı olan Fransa, İspanya’nın hemen önündedir. Fransızlar, incelenen liglerdeki İspanyollardan daha fazladır (1.349’a kıyasla 1.740) Avrupa dışı yedi ülke ilk yirmi sırada yer almaktadır: dördü CONMEBOL’un (Brezilya, Arjantin, Kolombiya ve Uruguay), ikisi CONCACAF’tan (Amerika Birleşik Devletleri ve Meksika) ve biri AFC’den (Japonya). Afrika ülkelerinin yokluğu kısmen yerel liglerde takımlar tarafından sahaya dizilen dizilerdeki bilgilere erişmenin imkansızlığı ile açıklanmaktadır. analiz yabancı oyuncularla sınırlandırıldığında dört Afrika ülkesi (Nijerya, Gana, Senegal ve Fildişi Sahili). ilk yirmi ülke içerisinde yer almaktadır (8).
Ne yazık ki Türkiye bu raporda futbolcu üreten ve ihraç eden ülkeler arasında yer almamaktadır.
Türkiye’de yabancı futbolcu serüveni; Geçmişten günümüze yabancı kuralı araştırmasında ;
1951 yılında Adalet takımında oynayarak kapıyı açan Garo’nun ardından binlerce yabancı futbolcu geldi geçti ülkemizden.
1966’dan 1999 yılına kadar geçen 33 yılda sadece 4 kez değişen kural, bu tarihten itibaren ise neredeyse her sezon farklı bir yapıya büründü.
2000’li yıllarda tanıştığımız + kavramı, ilk olarak 5+1 ile geldi. Sahada 5’i oynayabiliyorken 1 futbolcuya tribün yolu görünüyordu. 2 futbolcuyu tribüne gönderen 5+1+2 geldi, sadece bir sezon dayanabildi. Daha sonra sahada 6 yabancı futbolcuya dönüldü.
2007-2008 sezonu ise yabancı oyuncu kuralının en karmaşık dönemi oldu. Sezon 6+1 ile başladı, devre arasında 6+2 oldu, sezon biterken kural 6+2+2’ydi.
Aylar geçmeden yeni bir planlama yapan TFF tribünde oturan futbolcu uygulamasına son verdi, tekrar 6+2 sistemine geçildi. Takımlar, 6’sı ilk 11’de, 2’si yedek kulübesinde olmak üzere toplam 8 futbolcuyu maç kadrolarına alma hakkına sahip oldu.
2010-11’deki 6+2+2 sistemine göre kulüpler 10 yabancı futbolcu transfer etse de son eklenen artı 2’deki yabancılar maç kadrosuna giremiyordu. Bu kural bir sene sonra revize edildi; yabancı transferinin sınırı kaldırıldı ama maç kadrolarında 6+2 kuralı devam etti.
2013 – 2014’te ise 6+0+4 geldi. Bu sistemde kulüpler en fazla 10 yabancı futbolcu transfer edebilecek, esame listesinde ise en fazla 6 futbolcunun ismi yazılacaktı.
2014 – 2015 futbol sezonuna girerken TFF önceden 5+0+3 olacak şekilde aldığı kararı sezon başında 5+3 olarak değiştirdi.
2015 yılında alınan ve günümüzde uygulanan yabancı kuralı sisteminde TFF, Kulüpler Birliği ile anlaşarak, kulüplerin belirleyeceği 28 kişilik kadrolarda 14 yerli oyuncu bulunmasını zorunluluk haline getirdi.
18 kişilik maç kadrolarında ise en az 7 yerli oyuncu bulundurması kararlaştırıldı. Takımlar isterlerse kadrodaki 11 yabancının tamamını 11’de oynata bileceklerdi.
Galatasaray 2017 – 2018 sezonunun 8. haftasında Atiker Konyaspor ile oynadığı maça 11 yabancı futbolcuyla çıkarak, Türk futbol tarihinde bir ilki gerçekleştirdi. Şeklinde değerlendirilmiştir (9).
Süper Lig’de 2019-2020 sezonunda yer alan 18 takımda 504 oyuncunun ( % 49.8) 251’i yabancılardan oluşmaktadır. Kadrosunda en fazla yabancı futbolcu bulunduran takımlar 14’er oyuncuyla Galatasaray, Medipol Başakşehir ve Çaykur Rizespor oldu. Türkiye Futbol Federasyonu’na bildirdiği 28 kişilik kadrosunda yalnızca 11 yabancı oyuncu bulunan Fenerbahçe, Süper Lig’de kadrosunda en az yabancı futbolcu bulunan ikinci takım konumunda. Trabzonspor ve Beşiktaş’ın kadrolarında 13’er yabancı oyuncu yer alırken; MKE Ankaragücü ise yalnızca 10 yabancı futbolcuyla bu sezon kadrosunda en az yabancı bulunan takım olarak öne çıkmaktadır (10).
Türkiye Futbol Federasyonu 8.07.2020 tarihli toplantısında; Süper Lig’de yabancı futbolcu ve oyuncu uygunluğu önümüzdeki üç sezonu belirlenmiştir: Bu karara göre kısaca Süper Lig kulüpleri 2020-2021 sezonunda en fazla 14 yabancı uyruklu futbolcu ile sözleşme yapabilecek TFF 1. Lig kulüpleri 2020-2021 sezonunda en fazla 8 yabancı uyruklu futbolcu ile sözleşme yapabilecek (11).
Ayrıca TFF Yönetim Kurulu’nun 08.07.2020 tarihli toplantısında kabul edilen 2020-2021, 2021-2022 ve 2022-2023 Sezonları Süper Lig ve TFF 1. Lig oyuncu uygunluklarının detaylarını açıkladı.
2020 – 2021 Sezonunda kulüpler en fazla 14 yabancı uyruklu futbolcu ile sözleşme imzalayabilirler ve tescil ettirebilirler. Kulüplerin 14 yabancı uyruklu futbolcuyu tescil ettirmesi halinde bu futbolculardan en az 1’inin 01.01.1996 ve daha sonraki tarihlerde doğmuş olması zorunluluğu getirildi.
Kısaca yeni uygulamada;
2020-21 sezonunda Sözleşme sayısı: 14 (En az 1’i 24 yaşından küçük) Sahadaki yabancı: 8 (21 kişilik kadroda yaşı 22’den büyük olmayacak, en az 1 alt yapı oyuncusu.)
2021-22 sezonunda Sözleşme sayısı: 12 (En az 1 tanesi 23 yaşından küçük)
Sahada yabancı: 7 (İlk 11’de alt yapıdan yetişmiş, 21 yaşın altında en az 1 oyuncu.)
2022-23 sezonunda Sözleşme sayısı: 10 (En az 1 tanesi 22 yaş altı) Sahada yabancı: 6 (İlk 11’de alt yapıdan yetişmiş 21 yaşın altında en az 2 oyuncu.) olarak belirlendi. (12).
TFF 1.Lig Oyuncu Uygunluğu 2020-2021 Sezonunda kulüpler en fazla 8 yabancı uyruklu futbolcu ile sözleşme imzalayabilirler ve tescil ettirebilirler. Kulüplerin 8 yabancı uyruklu futbolcuyu tescil ettirmesi halinde bu futbolculardan en az birinin 01.01.1996 ve daha sonraki tarihlerde doğmuş olması zorunludur.
TFF 1.Lig Oyuncu Uygunluğu detaylarında ise Yabancı Futbolcu Fon Bedelleri, Alt Yapı Fonları TFF 1. Lig Oyuncu uygunluğu detaylarında yer almadı (13).
Oysaki; Futbol Federasyonu Yönetim Kurulu’nun, 2008-09 sezonunda faaliyete geçecek, “Altyapı Fon Uygulaması” ile ilgili aldığı kararın ayrıntıları açıklandı. Futbol Federasyonu’ndan yapılan açıklamaya göre, önümüzdeki sezon Turkcell Süper Lig’deki kulüplerin sözleşmeleri süren ve kendi kulübüyle sözleşme yenileyen yabancı uyruklu futbolcuları için altyapı fonu alınmayacak. Yabancı uyruklu oyuncuların transfer ve geçici transfer işlemlerinde ise kulüplerden altyapı fonu alınması uygulaması ilgili çeşitli kararlar almıştı (14).
Türkiye Futbol Federasyonu Yönetim Kurulu, 13 Şubat’ta 2015’de İstanbul düzenlediği toplantıda Spor Toto Süper Lig’de Futbolcuların Uygunluğu ve Yerli Futbolcu Teşvik Sistemi’ni karara bağladı. 2015-2016 Futbol Sezonu 1. Transfer ve Tescil Dönemi’nde başlayacak ve en az 4 sezon uygulanacak Spor Toto Süper Lig’de Futbolcuların Uygunluğu ve Yerli Futbolcu Teşvik Sistemi ile ilgili kararlar yayınlamıştı (15).
TFF Yönetim Kurulu’nun Şubat 2015’teki kararına göre 14 yabancı futbolcu için Yerli Futbolcu Teşvik Fonu’na 6 milyon TL ödenecekti.
Bu dokümanın 7. Maddesi “Yerli Futbolcu Teşvik Sistemi” başlığı taşıyordu. “Türkiye A Milli Takımı’nda oynama uygunluğu bulunmayan futbolcu transfer eden kulüplerden Yerli Futbolcu Teşvik Fonu’nda depo edilmek üzere fon payları tahsil edilir” denilen bu maddeye göre ilk futbolcu için 100 bin TL’den başlayıp 14 futbolcu için toplam 6 milyon TL gibi bir fon payı ödenecekti. Burada toplanan para, Türkiye A Milli Futbol Takımı’nda oynama uygunluğu bulunan futbolcuların Süper Lig’de oynamaları ve Milli Takımlarda yer almalarına göre de kulüplerine dağıtılacaktı. Ancak kulüpler 14 yabancı için 6 milyon TL’yi bulan fon payına itiraz ettiler ve 2015-16 sezonu başlarken yayınlanan Spor Toto Süper Lig Statüsü’nde “Yerli Futbolcu Teşvik Sistemi” hiç yer almadı.
Statüde “Yabancı Futbolcu Fon Bedelleri” başlığıyla yer alan 6. Maddeye göre de ilk futbolcu için 40 bin TL’den başlayan 14 futbolcu için toplam 2 milyon 500 bin TL’yi bulan harçlar getirildi. 2016-17 sezonunda da aynı bedeller uygulandı. Yani 2015 Şubat’ta kamuoyuna açıklanan toplam bedelden % 58 indirim yapılırken yerli futbolcu oynatan kulüpleri ödüllendirme sistemi de “yalan” oldu.
2019-2020 sezonunda Süper Lig ve TFF 1.Lig’de “Yerli Futbolcu Teşvik Sistemi” uygulanmadı. Sadece 2.Lig’de ve 3.Lig’de genç futbolcuları teşvik sistemi bulunmaktadır. Bunlardan kulüplere 2.Lig’de toplam 2 milyon TL, 3.Lig’de de 3 milyon TL ödenmektedir.
Türkiye Futbol Federasyonu Yönetimi konu hakkındaki sorulara “Rakamda kulüplerin talebiyle indirime gidildi. Bugüne kadar bir ödeme olmamasının sebebi, kulüplerin ödeme yapmaması ve bedellerin değişmesi yönündeki talepleri” yanıtını verdi (16).
Süper Lig Oyuncu Uygunluğu Detaylarına göre; 2020 – 2021 Sezonunda Süper Lig’de, Türkiye A Milli Futbol Takımında oynama uygunluğu olmayan futbolcu tescillerinden alınacak fon bedellerinin belirlenen ücretlerin birinci transfer ve tescil döneminin bitimini müteakip 5 gün içerisinde kulüpler tarafından Federasyona ödeneceği . İkinci transfer ve tescil döneminde; birinci transfer ve tescil dönemi sonundaki Türkiye A Milli Futbol Takımında oynama uygunluğu olmayan futbolcu sayısının artması halinde, artan oyuncu sayısı dikkate alınmak suretiyle, yatırılması gereken fon bedelleri arasındaki farkın ikinci transfer ve tescil döneminin bitimini takip eden 5 gün içerisinde kulüp tarafından Federasyona ödeneceğine; birinci transfer ve tescil dönemi sonunda Türkiye A Milli Futbol Takımında oynama uygunluğu bulunmayan futbolcu sayısı artmayan kulüpler, kontenjan boşaltmak suretiyle yeni oyuncu transfer etmeleri halinde fon bedeli ödemezler şeklinde karara bağladı (17).
Türk futbol tarihinin yurt dışına transfer olan isimler arasında Bekir Refet (1921), Lefter Küçükandonyadis (1951), Coşkun Taş (1959), Metin Oktay (1961), Can Bartu (1962), Engin Verel (1979), Selçuk Yula (1986), Hami Mandıralı (1998) yer alırken 2000’li yıllarda ülkemizden yurt dışına giden futbolcuların sayısı ciddi ölçüde arttı bunlar arasında Hamit Altıntop, Necati Ateş, Emre Belözoğlu, Alpay Özalan, Gökdeniz Karadeniz Hakan Ünsal, Tugay Kerimoğlu, Nihat Kahveci, Rüştü Reçber, Fatih Tekke, Tuncay ŞanlıArda Turan, Cenk Tosun, olmak üzere pek çok ismi daha sayabiliriz.
Türk futbolu, 2019-2020 sezonunda Avrupa Ligleri’nde oynayan futbolcuları bakımından, tarihin en zengin dönemlerinden bir tanesini yaşamıştır. Türkiye’den giden bir çok futbolcu, kıtanın üst düzey liglerinde önemli işlere imza atarak adından söz ettirmiştir.
Galatasaray’dan Stuttgart’a giden Ozan Kabak Fransa’nın önemli ekiplerinden Lille, Trabzonspor’dan aldığı Yusuf Yazıcı, Roma Kulübü Başakşehir’den kadrosuna kattığı Cengiz Ünder Gençlerbirliği’nden Mert Çetin, Fenerbahçe altyapısından yetişen Merih Demiral, Juventus,, İspanya’da Valladolid forması giyen Enes Ünal, Celta Vigo’da Okay Yokuşlu, İngiltere’de Leicester City’de Çağlar Söyüncü, Crystal Palace’ta Cenk Tosun, Milan’da Hakan Çalhanoğlu gibi isimler de, takımlarında son derece başarılı bir dönem geçirerek forma giydikleri ülkelerde övgüleri toplamaktadırlar.
Avrupa’daki performansları Türkiye’de de yakından takip edilen bu isimlerin dışında, sessiz ve derinden gelen yeni bir jenerasyon da bulunmaktadır. Avrupa’nın önde gelen liglerindeki genç gurbetçi futbolcular da yavaş yavaş adlarından söz ettirmeye başlamıştır
Birçoğu liginde oynadıkları ülkenin genç milli takımında oynamakla birlikte henüz A Milli takım tercihlerini yapmamış, çifte pasaportlu ve Türkiye forması giyme fırsatı bulunan bu isimler, milli takımın Avrupa’daki oyuncu havuzunun ne kadar büyüdüğünü de gözler önüne sermektedir.
Avrupa’daki gurbetçiler kadar, Türkiye’de futbol hayatını sürdüren gurbetçiler de bulunuyor. NEC Nijmegen takımından gelen ve Hollanda Genç Milli Takımı forması giyen çifte pasaportlu Ferdi Kadıoğlu, Fenerbahçe’de bu sezon yükselen form grafiğiyle dikkat çekmişti.
Almanya’da Türk vatandaşı olarak futbol hayatlarına devam eden futbolcular; Orkun Kökçü (Feyenoord-19), Naci Ünüvar (Ajax-16), Gökhan Gül (W.Wiesbaden-21), Muhammed Kiprit (Hertha Berlin-20), Şahverdi Çetin (Eintrachtfrankfurt-19), Levin Öztunalı (Mainz-23, Erkan Eyibil (Mainz -18), Barış Atak (Dynamo Dresden-25), Adnan Uğur (Fortuna Sittard-18), Yusuf Demir (Rapid Wien-16), Hasan Özkan (Oostende-22), Metehan Güçlü (Rennes-20), Umut Bozok (Lorient-23) geleceğin yeni yıldızları olarak ön plana çıkmaktadır (18).
Yabancı oyuncu sınırı, Türk kulüplerinin ve Milli Takım’ın rekabet gücünü kısıtlıyor mu? isimli çalışmada; Türk futbolunda yabancı oyuncu sayısı, özellikle yirmi birinci yüzyılın başından beri Türk spor medyasında ve kamuoyunda sıkça tartışılan bir konu olduğunu, Yabancı oyuncuların sınırlı sayıda olması ve Türk oyuncuların daha çok süre alması fikriyle, oyuncu pasaportundan ziyade iyi olanın oynaması gerektiği ve Türk oyuncuların rekabete girmesi gerektiği düşüncesi, birçok defa karşı karşıya gelmiştir. Şeklinde konuyu değerlendirerek; çalışmada, belirli dönemlerde gündeme gelerek tartışma konusu olan yabancı oyuncu sayısının, kulüp ve milli takım düzeyindeki başarıya (turnuva şampiyonluğu, turnuvada derece elde etme) nasıl bir etki ettiğini, çeşitli parametrelerin karşılaştırılmasıyla çok detaylı ortaya koyulmuştur (19).
2020 Ocak ayında Ankara’da düzenlenen “Spor Kulüpleri ve Federasyonları Çalıştayı” nda ; Türkiye’de 18 yaş altı kayıtlı sporcu sayısının 537 bin, 18 yaş üstü kayıtlı sporcu sayısının ise 95 bin 856 olduğu. 5 bin 207 kulübün bulunduğu Türkiye’de toplam takım sayısı 20 bin 35 olduğu , Pro-A ve B lisanslı 5 bin 435 antrenörün bulunduğu ifade edilmiştir
Türkiye Futbol Federasyonu (TFF), Türkiye’de 2020-2024 yılları arasında 81 ilde, 129 bin 600 öğrencinin futbol oynamasına imkan sağlayacak UEFA GROW projesiyle 4 yıl sonunda 81 ilde bulunan 1620 okuldan 129 bin 600 öğrencinin katılımının gerçekleşeceği projeye, 2020 ve 2021’i kapsayan birinci yılında İstanbul, Trabzon ve Rize pilot iller olarak seçilirken, ilk yıl 260 okuldan 20 bin 800 erkek ve 28 okuldan 2 bin 240 kız öğrencinin katılımı hedefleniyor. Bu sayı 2021-2022 döneminde toplam 396 okulda 31 bin 680 öğrenci, 198 yarı zamanlı antrenör, 396 lisanslı öğretmene ulaşacak. Projeye her yıl önemli sayıda antrenör ve öğretmenler de dahil olacak. UEFA GROW sunumunda 4 yıl için bütçe toplamının 116 milyon 501 bin lira olarak planlanmaktadır (20).
Türkiye’de futbolun 1951 de profesyonelleşmeye başlaması ile yerli ve yabancı tartışması her dönemin konusu olmuştur; kısır tartışmalarla süre gelen bu durum Avrupa’nın en genç nüfusuna sahip olan Türkiye’nin yerli futbolcu yetiştirme serüveni devam edecek gibi görünmektedir.
Futbolda yabancı statüsünde Avrupa’nın 5 büyük ligine sahip ülkelerin (İngiltere, Almanya, Fransa, İspanya, İtalya’daki göçmen alan vatandaşlık veren ülkeler olduğunu göz ardı etmemek gerekmektedir.
Mehmet Aurélio
Türkiye bu örneği; Mehmet ismini alan Millî futbol takımının ilk yabancı asıllı futbolcusu olan Marco Aurélio’nin 2006 yılının Temmuz ayında Türk vatandaşlığına kabul edilmesi ile yaşamıştır. Daha önce Brezilya millî takımında oynamadığı için Türk millî takımında oynama hakkı bulunan Brezilya asıllı oyuncu, zamanın teknik direktörü Fatih Terim tarafından millî takıma çağrıldı ve Lüksemburg karşısında ilk kez ay-yıldızlı formayı giydi. 38 kere A millî takımda oynayan Aurélio, 3 gol atmıştır. A Milli takımda ise ilk golünü 12 Eylül 2007 tarihinde oynanan Macaristan karşısında atmıştır.
2008 yılında Avusturya-İsviçre’de yapılan Avrupa Futbol Şampiyonası kadrosuna Fatih Terim tarafından davet edilmiş, Avrupa üçüncüsü olan kadroda yer almıştır (21).
Türkiye Futbol Federasyonu Yönetim Kurulu 8 Temmuz 2020′ de yaptığı toplantıda, bütün teknik adamların “Karar bize sorulmadan alındı. Yabancı yasağına karşıyız” gibi çok sert eleştirilerde bulunduklarını vurgulayan TFF Başkanı Nihat Özdemir; “Yeni yabancı kuralına ilişkin alınan kararların, görüşülüp, tartışıldıktan sonra alındığını, uzun vadede hem kulüplerin hem de Türk futbolunun çıkarına bir düzenleme yapıldığını” şeklinde eleştirilere cevap vererek; “Teknik adamlar, yöneticiler çıkıp, ‘Bize sorulmadı’ diye konuşuyorlar. Bütün kulüplere bu konudaki görüşleri soruldu, hepsinin önerileri bizde var. Çoğunluğu 11 yabancı istiyor. Ben buna ‘Evet’ der miyim. Sahaya 11 yabancıyla çıkılmaz. Onun için böyle bir talebi uygulamamız mümkün değil. Kulüplerimiz alınan kararları eleştirebilirler ama bunu şimdiden ilan ettik ki projelerini ona göre yapsınlar, yol haritasını buna göre belirlesinler. Hem kulüplerin hem de Türk futbolunun geleceği için bunun daha doğru bir yol olduğunu düşünüyoruz. Görevde kaldığımız sürece de bunu kararlılıkla uygulayacağız.” Şeklinde açıklamalarla konunun ne kadar düşündürücü bir noktada olduğunu tüm açıklığı ile ortaya koydu (22).
Futbol endüstrisinde alt yapıdan yıldız futbolcular yetiştirmek, “yetenek seçimi, kurumsal sağlıklı kulüp yapıları, alt yapı tesislerinin yapılması ve iyileştirilmesi, beden eğitim öğretmenleri ile koordinasyon, donanımlı antrenörler ve aktarılan parasal kaynaklar” ile mümkün görünmektedir.
Ayrıca Okul, Kulüp, Aile üçgeninde sağlıklı futbol ortam oluşturabilmek futbolcu yetiştirmenin vazgeçilmez kurallarındandır.
Futbolda rekabet etmenin formülü: yabancı oyuncu sınırlaması değildir formül; Yıldız Üst Yapı + Güçlü Altyapı: Sportif ve Ekonomik Başarı olarak görülmektedir.
Tüm bu yapısal reformlar gerçekleştirilmeden futbol endüstrisinde yetenekli futbolcular yetiştirmek ve ihraç etmek hayaldir
Türkiye’de birkaç kulübün ve yıllarca yetenek avcısı futbol adamının, gönüllülük esasına dayalı olan alt yapı ve yerli sporcu yetiştirme çabaları, sürdürülebilir bir sistem olarak gerçekleştirilememiştir.
Futbolun tepe yönetimleri, kulüpler, yöneticiler ve teknik adamlar sadece alt yapıdan futbolcu yetiştirmenin önemine vurgu yaparken, yabancı sınırlamalarına da karşı çıkmışlardır.
Türkiye’de yerli yabancı futbolcu tartışması futbolun paydaşlarının yapmış oldukları ironiden ibarettir.
Kaynaklar:
1- https://img.fifa.com/image/upload/clgjnwpni791agaups5y.pdf
3- https://sportsd3.com/investors
4- https://resources.fifa.com/image/upload/big-5-report-2020-winter.pdf?cloudid=ufwojyyrb2d5sics0ykp
5- https://www.thinkingheads.com/en/global-trend/the-economics-of-football/
7- https://football-observatory.com/IMG/sites/b5wp/2019/wp292/en/
8- https://football-observatory.com/IMG/sites/mr/mr55/en/
10- https://www.gzt.com/zpor/2019-20-sezonu-super-lig-takimlarinin-yabanci-futbolcu-sayilari-3511928
11- https://www.tff.org/default.aspx?pageID=687&ftxtID=33430
12- https://www.tff.org/Resources/TFF/Auto/0e506252e3c048fdad2d7fa2d31771c6.pdf
13- https://www.tff.org/Resources/TFF/Auto/81f4dffa4b3448c383ceb0d9cbb6121c.pdf
14- https://tr.beinsports.com/haber/tffden-altyapi-fonu-aciklamasi
15- https://www.tff.org/Resources/TFF/Documents/00000016/TFF/LisansEvraklari/STSL-Futbolcu-uygunlugu.doc
16- https://www.ntvspor.net/futbol/yerli-futbolcu-tesvigi-yalan-oldu-58d50c2d4ccc9b5708dc464a
17- https://www.tff.org/Resources/TFF/Auto/0e506252e3c048fdad2d7fa2d31771c6.pdf
18- https://www.milliyet.com.tr/skorer/avrupadaki-yeni-turk-yildizlar-6144558
19- https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:6687024789300776960/
20- https://www.tff.org/default.aspx?pageID=285&ftxtID=32806
22- https://www.sporx.com/futbol/ekstra/nihat-ozdemir-11-yabanciya-evet-diyememSXGLQ47462SXQ?sira=11
