Gluteni son yıllarda sıkça duymaya başladık. Glutensiz diyetler, tedavilere destek olmak için kullanılıyor ve kimi hastalıklarda, ömür boyu glutenden uzak durmak gerekebiliyor. Peki glutensiz diyet hangi durumlarda tercih ediliyor?
Hangi hastalıklarda glutensiz diyet tercih edildiğini, Beslenme ve Diyet Uzmanı Uzm. Dyt Cansu Kahraman anlattı.
Çölyak Hastalığı
Çölyak Hastalığı, ince bağırsakta gluten adı verilen bilimsel adıyla prolamin olarak bilinen depo proteinin tüketilmesiyle ortaya çıkan otoimmün bir hastalıktır. Hastalıkta, vücut, gluteni yabancı bir madde olarak algılar ve bağışıklık sistemi bu maddeye saldırır. Bu saldırı, ince bağırsaktaki villus adı verilen yapıların hasar görmesine yol açar. Villuslar, besin emilimini sağlayan küçük parmak benzeri yapılar olarak işlev görür.
Çölyak hastaları gluten tükettiklerinde, bu yapılar hasar gördüğü için besinlerin emilimi engellenir ve bir dizi semptom ortaya çıkar. Bu semptomlar arasında karın ağrısı, ishal, kilo kaybı, yorgunluk ve cilt sorunları bulunur. Çölyak hastalığının tek etkili tedavisi, ömür boyu süren bir glutensiz diyet uygulamaktır. Bu diyet, gluten içeren buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi tahılların tamamen beslenmeden çıkarlımasını içerir. Çölyak hastalarının dikkatli bir şekilde beslenmeleri ve gluten içeren gıdalardan kaçınmaları, semptomların kontrol altına alınmasına ve bağırsakların iyileşmesine yardımcı olur.
Gluten İntoleransı
Gluten hassasiyeti veya duyarlılığı, çölyak hastalığına sahip olmayan ancak gluten içeren gıdaları tükettiklerinde sindirim sistemi sorunları yaşayan bireylerde görülebilir. Bu kişiler, gluten tükettiklerinde karın ağrısı, şişkinlik, ishal, mide bulantısı gibi sindirim semptomları görülür. Bu durum, çölyak hastalığına benzer semptomlara neden olabilir, ancak bağışıklık sistemi aynı şekilde tepki vermez.
Gluten hassasiyeti olan bireylerde, laboratuvar testleri genellikle çölyak hastalığına işaret etmese de şikayetler gluten içeren gıdaları tükettikten sonra belirginleşir. Bu nedenle bu kişiler glutensiz bir diyet uygulayarak semptomları kontrol altına alabilirler. Ancak her bireyde gluten hassasiyeti farklıdır, bu yüzden kişisel deneme yanılma yöntemiyle hangi gıdaların semptomlara neden olduğunu belirlemek önemlidir.
Glutensiz Diyet ve Dermatit Herpetiforme
Dermatit Herpetiforme, çölyak hastalığı ile yakından ilişkilendirilen bir deri rahatsızlığıdır. Bu nadir görülen durumda, vücutta glutenin neden olduğu bir immün yanıt, ciltte kabarcıklar ve şiddetli kaşıntılara yol açar. Dermatit herpetiforme genellikle çölyak hastalarında görülür, ancak çölyak hastalığı belirtileriyle aynı anda gelişmeyebilir.
Bu nedenle bir kişi cilt sorunları yaşadığında ve çölyak hastalığı şüphesi varsa, dermatologlar ve gastroenterologlar arasında iş birliği yapılması önemlidir. Tedavi genellikle glutensiz bir diyeti içerir, çünkü glutenin kesilmesi cilt semptomlarının hafiflemesine ve kabarcıkların iyileşmesine yardımcı olabilir. Ancak bu diyeti uygularken bir doktorun gözetiminde olmak ve başarılı sonuçlar elde etmek için sabırlı olmak önemlidir, çünkü cilt iyileşmesi zaman alabilir.
Glutensiz Diyet ve İrritabl Bağırsak Sendromu (İBS)
İrritabl bağırsak sendromu (İBS), sindirim sistemi ile ilişkili kronik bir rahatsızlıktır ve karın ağrısı, şişkinlik, ishal, kabızlık gibi semptomlarla kendini gösterir. İBS hastalarının bir kısmı, semptomlarını hafifletmek için glutensiz bir diyeti tercih edebilirler. Bununla birlikte, bu durum herkes için geçerli değildir ve glutenin İBS semptomlarına olan etkisi kişiden kişiye değişebilir.
Bazı İBS hastaları, gluten içeren tahılların semptomlarını şiddetlendirdiğini düşünmektedir, bu nedenle glutensiz diyet denemek isteyebilirler. Ancak bilimsel olarak kanıtlanmış bir tedavi yöntemi olmadığı için, İBS’li bireylerin bir doktora danışarak ve profesyonel bir diyetisyenle çalışarak glutensiz diyeti denemeleri önerilir. Ayrıca İBS semptomlarını etkileyebilecek diğer besinler ve faktörler de göz önünde bulundurulmalıdır, çünkü her bireyin İBS tetikleyicileri farklı olabilir.
Gluten Hassasiyeti Dışında Diğer Durumlar
Gluten hassasiyeti dışında, bazı başka sağlıksorunları da glutenin semptomları üzerinde etkili olabileceği düşünülmektedir. Özellikle otizm spektrum bozukluğu (OSB) ve migren gibi durumlar, bazı bireylerde gluten tüketiminin semptomları tetikleyebileceği gözlemlenmiştir. Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde bazı araştırmalar, gluten içeren gıdaların davranışsal ve duygusal semptomları artırabileceğini öne sürmektedir.
Benzer şekilde, migren atağı geçiren kişilerde glutenin migren semptomlarını şiddetlendirebileceği bildirilmiştir. Ancak bu durumlar her bireyde farklıdır, bu nedenle glutenin semptomlara olan etkisi kişiseldir. Bu nedenle otizm veya migren gibi rahatsızlıklarla mücadele eden bireyler, bir uzmanın gözetiminde glutenin semptomları üzerindeki etkilerini değerlendirmelidirler ve gerektiğinde diyetlerini kişiselleştirmelidirler.
Sağlıklı Bireyler İçin Glutensiz Diyet
Sağlıklı bireyler için glutensiz bir diyet, genellikle önerilmez. Tam tahıllar, lif ve vitamin açısından zengin olan buğday, arpa ve çavdar gibi gluten içeren tahıllar, dengeli bir beslenme için önemlidir. Glutensiz bir diyet, sağlıklı bireylerde diğer sağlık sorunlarına yol açabileceği için dikkatli bir şekilde uygulanmalıdır. Doktorunuz ve diyetisyeniniz önermediği sürece gluten beslenmeden çıkarılmamalıdır.
Kaynak:
- Jones AL. The Gluten-Free Diet: Fad or Necessity? Diabetes Spectr. 2017 May;30(2):118-123. doi: 10.2337/ds16-0022. PMID: 28588378; PMCID: PMC5439366. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5439366/
- Diet Review: Gluten-Free for Weight Loss – Harvard T.H. Chan School of Public Health
