Yapay zeka Ege depremlerinin sırrını çözdü: 300 milyon metreküplük magma hareketi!

Ege Denizi, Santorini adası çevresinde 2025 başında kaydedilen deprem fırtınasının nedeni, Alman araştırmacıların yürüttüğü bir çalışma ile aydınlatıldı. Yapay zeka ve deniz tabanı sensörlerinin kullanıldığı araştırmaya göre, depremlerin sebebi yerin 4 kilometre altına kadar yükselen devasa bir magma hareketi. Bu sarsıntıların arkasındaki jeolojik süreçler ve özellikle yakındaki Kolumbo sualtı yanardağı ile kurulan gizli bağlantı, bölgedeki volkanik tehlikelerin yeniden değerlendirilmesini gerektiriyor.

Helmholtz Jeobilim Merkezi (GFZ) ve GEOMAR Okyanus Araştırmaları Merkezi tarafından yürütülen çalışma, Santorini ve Kolumbo yanardağları arasında daha önce bilinmeyen hidrolik bir bağ olduğunu ortaya koydu. Araştırmada görev alan Prof. Heidrun Kopp, bu bulguların bölgedeki sismik aktivitenin izlenmesi için kritik olduğunu belirtirken, Atina Üniversitesi’nden Prof. Paraskevi Nomikou ise bu tür çalışmaların halk güvenliği için hayati önem taşıdığını vurguluyor.

📌 Ege’deki depremler ve magma hareketi hakkında öne çıkanlar

• Alman araştırmacılar, Santorini çevresindeki 28 binden fazla depremin nedeninin 300 milyon metreküplük bir magma hareketi olduğunu yapay zeka ile tespit etti.
• Magma, deniz tabanının 4 kilometre altına kadar yükselerek en büyüğü 5’in üzerinde olan binlerce sarsıntıyı tetikledi.
• Araştırma, Santorini ve yakındaki Kolumbo sualtı yanardağı arasında daha önce bilinmeyen bir hidrolik (yeraltı sıvı) bağlantı olduğunu kanıtladı.
• GFZ’den bilim insanları devasa sismik verileri analiz etmek için özel bir yapay zeka yöntemi geliştirirken, GEOMAR deniz tabanı sensörleriyle süreci izledi.
• Bulgular, “Helen Yayı” adı verilen ve Ege’nin altını kaynayan bir kazana çeviren aktif jeolojik kuşak üzerindeki risklerin daha iyi anlaşılmasını sağlıyor.

🔎 En çok merak edilenler

• Bu magma hareketi bir patlamaya yol açar mı?
  Şu anki veriler bir patlama olacağını göstermiyor. Magma, yüzeye çıkmak yerine yer kabuğunun altında yatay olarak yayılıyor gibi görünüyor. Ancak bu tür bir aktivite, volkanik sistemlerin ne kadar dinamik olduğunu ve sürekli izlenmesi gerektiğini gösteriyor.
• Kolumbo Yanardağı neden tehlikeli?
  Kolumbo, 1650 yılında patladığında büyük bir tsunamiye ve yüzlerce insanın ölümüne yol açmış aktif bir sualtı yanardağıdır. Bu nedenle bölgedeki en ciddi volkanik tehditlerden biri olarak kabul edilir.
• Yapay zeka depremleri nasıl anlıyor?
  Yapay zeka, binlerce küçük ve karmaşık sismik sinyalden oluşan veri setleri içinde, insan gözünün kaçırabileceği ince desenleri ve öncü belirtileri (örneğin volkanik titremeler) tespit edebilir. Bu, veri analizini hızlandırır ve doğruluğunu artırır.
• “Hidrolik bağlantı” ne anlama geliyor?
  Yeraltındaki farklı magma odalarının veya kanallarının bir tesisat sistemi gibi birbirine bağlı olması anlamına gelir. Bir noktadaki magma basıncındaki bir artış, bu “gizli tüneller” aracılığıyla başka bir noktadaki volkanı etkileyebilir.

🌋 Yapay zeka ile Ege Denizi’ndeki binlerce depremin nedeni ortaya çıktı

Ege Denizi’nde, 2025’in başında Santorini adası çevresinde meydana gelen 28 binden fazla depremin nedeni belirlendi. Almanya’daki Helmholtz Jeobilim Merkezi (GFZ) ve GEOMAR Okyanus Araştırmaları Merkezi tarafından yürütülen araştırmaya göre depremler, yer kabuğunun derinliklerinden yükselen büyük bir magma hareketinden kaynaklandı. Nature dergisinde yayımlanan çalışmaya göre yaklaşık 300 milyon metreküp magma, deniz tabanının 4 kilometre altına kadar ilerledi.

GEOMAR’dan Prof. Heidrun Kopp, “Bulgularımız düzenli olarak Yunan makamlarıyla paylaşılıyor. Amacımız, olası yeni depremlerde en hızlı ve doğru değerlendirmeyi sağlamak” dedi.

Yapay zeka ve deniz tabanı sensörleri sayesinde, magma akışının zamanı, yönü ve hızı yüksek doğrulukla takip edildi. Araştırma ayrıca, Santorini’deki hareketlerin, yakınlardaki Kolumbo sualtı yanardağı ile hidrolik bir bağlantıya işaret ettiğini ortaya koydu. Atina Üniversitesi’nden Prof. Paraskevi Nomikou ise, “Böylesine aktif bir jeolojik bölgede süreçleri anlamak, halkın güvenliği için hayati önem taşıyor” ifadelerini kullandı. Uzmanlar, bu tür çalışmaların gelecekte volkanik tehlikelerin erken tespitinde kritik rol oynayacağını belirtiyor.

💣 Ege’nin altındaki saatli bomba: Kolumbo sualtı yanardağı’nın geçmişi ve potansiyel tehditleri

Santorini’nin sadece 7 kilometre kuzeydoğusunda yer alan ve deniz yüzeyinin yaklaşık 500 metre altındaki krateriyle Kolumbo, Ege Denizi’nin en aktif ve potansiyel olarak en tehlikeli sualtı yanardağıdır. Tarihsel kayıtlara geçen en bilinen faaliyeti, Eylül 1650’de gerçekleşen büyük patlamasıdır. Bu patlama, atmosfere devasa miktarda kül ve zehirli gaz püskürtmüş, oluşturduğu tsunami dalgaları yakındaki adalarda 70’ten fazla insanın ölümüne neden olmuştur. Günümüzde bilim insanları, Kolumbo’nun altındaki magma odasının hala aktif olduğunu ve yavaş yavaş yeniden dolduğunu biliyorlar. Bu son araştırma ile kanıtlanan magma hareketi, bu yeraltı sisteminin ne kadar dinamik olduğunun bir başka göstergesidir. Gelecekte yaşanabilecek bir patlama, benzer şekilde tsunamiler, zehirli gaz çıkışları ve bölgesel iklim etkileri gibi ciddi tehditler oluşturma potansiyeline sahiptir. (Kaynak: The Geological Society of London, 2006)

🗺️ Helen yayı: Ege Denizi’nin altı neden kaynayan bir kazan gibi?

Santorini ve Kolumbo’daki volkanik aktivite, izole olaylar değildir. Bu volkanlar, “Helen Yayı” (Hellenic Arc) adı verilen, Yunanistan’dan başlayıp Girit’in güneyinden geçerek Türkiye’nin güneybatısına kadar uzanan yay şeklindeki bir volkanik zincirin parçasıdır. Bu yayın oluşmasının nedeni, Afrika tektonik plakasının her yıl birkaç santimetre hızla kuzeye doğru hareket ederek Avrasya plakasının altına dalmasıdır (subdüksiyon). Bu dalma-batma süreci, yerin derinliklerindeki kayaların erimesine ve magmanın oluşmasına neden olur. Oluşan bu magma, yer kabuğundaki zayıf noktalardan yüzeye doğru yükselerek Helen Yayı üzerindeki volkanları (Santorini, Nisyros, Methana vb.) besler. Bu sürekli tektonik hareket, Ege bölgesini dünyanın sismik ve volkanik olarak en aktif bölgelerinden biri haline getirir. (Kaynak: National Geographic)

🤖 Deprem ve volkan gözlemciliğinde yapay zeka devrimi

Binlerce küçük deprem sinyalini içeren devasa veri setlerini manuel olarak analiz etmek, hem çok uzun zaman alır hem de insan gözünün desenleri kaçırma olasılığı yüksektir. Yapay zeka, bu noktada sismoloji ve volkanoloji için bir devrim niteliği taşımaktadır. GFZ ekibinin bu çalışmada kullandığı gibi özel algoritmalar şu yeteneklere sahiptir:

• Sinyal Gürültü Ayrımı: Okyanus dalgaları veya gemi trafiği gibi arka plan gürültülerinden, gerçek sismik sinyalleri çok daha hassas bir şekilde ayıklayabilir.
• Desen Tanıma: Büyük bir patlama öncesinde meydana gelebilecek, insan analistlerin fark edemeyeceği kadar küçük ve tekrarlayan öncü sarsıntı (foreshock) desenlerini veya volkanik titremeleri (tremor) tespit edebilir.
• Hızlı Analiz: Bir deprem dalgası meydana geldikten saniyeler sonra, verileri analiz ederek depremin kaynağı, türü (tektonik mi, volkanik mi) ve potansiyel etkileri hakkında hızlı bir değerlendirme sunabilir. Bu, erken uyarı sistemleri için hayati önem taşır. (Kaynak: Stanford University, School of Earth, Energy & Environmental Sciences)

🌋 Volkanlar arası ‘gizli tüneller’: Hidrolik bağlantı ne anlama geliyor?

Araştırmanın en çarpıcı bulgularından biri olan Santorini ve Kolumbo arasındaki “hidrolik bağlantı”, yeraltındaki volkanik sistemlerin ne kadar karmaşık olabileceğini gösterir. Bu terim, iki veya daha fazla volkanın altındaki magma odalarının veya kanallarının, bir yeraltı tesisat sistemi gibi birbirine bağlı olduğu anlamına gelir. Bu bağlantı, erimiş kaya (magma) veya aşırı ısınmış akışkanlar (su, gazlar) aracılığıyla olabilir. Böyle bir bağlantının varlığı, bir volkandaki aktivitenin diğerini etkileyebileceği anlamına gelir. Örneğin, Kolumbo’nun altındaki bir magma odasındaki basınç artışı, bu “gizli tüneller” aracılığıyla Santorini’nin altındaki sisteme baskı uygulayabilir veya tam tersi gerçekleşebilir. Bu durum, bir volkanı izlerken, onun sadece tekil bir yapı olarak değil, bölgesel bir sistemin parçası olarak değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

🛡️⚠️ Volkanik tehlike anında ne yapmalı? Ada sakinleri ve turistler için güvenlik rehberi

Ege gibi volkanik olarak aktif bir bölgede yaşamak veya seyahat etmek, temel güvenlik bilgilerine sahip olmayı gerektirir. Olası bir volkanik aktivite öncesinde veya sırasında dikkat edilmesi gerekenler şunlardır:

• Uyarı İşaretlerini Bilin: Sıklaşan küçük depremler, topraktan gelen kükürt (çürük yumurta gibi) kokusu, kaplıca sularının aniden ısınması veya kuruması ve zeminde görülen yeni çatlaklar veya şişmeler, bir volkanın aktifleştiğinin öncü işaretleri olabilir.
• Resmi Kanalları Takip Edin: Tehlike anında sadece yerel ve ulusal sivil savunma kurumlarının (Yunanistan’da GSCP, Türkiye’de AFAD gibi) ve bilimsel enstitülerin duyurularına itibar edin. Sosyal medyadaki söylentilere kulak asmayın.
• Tahliye Planınızı Bilin: Bölgede yaşıyorsanız veya konaklıyorsanız, olası bir tahliye durumunda kullanılacak yolları ve toplanma alanlarını önceden öğrenin.
• Acil Durum Çantası Hazırlayın: İçinde su, uzun ömürlü yiyecekler, ilk yardım malzemeleri, pilli radyo, el feneri, toz maskeleri (kül yağışına karşı) ve önemli evraklarınızın bulunduğu bir çanta hazır bulundurun. (Kaynak: U.S. Geological Survey – USGS)

🌐 Bunlar da ilginizi çekebilir:

• Depremi erken öğrenebilir miyiz? Yapay zeka hayatları kurtaracak!
• Yapay zeka, depremi 1 hafta önceden yüzde 70 doğrulukla tahmin ediyor
• Santorini’deki volkan aktif hale geldi: İki senaryo var!
• Santorini patlarsa etkileri nasıl olur? Deprem sonrası tsunami oluşur mu?
• Dünya’daki volkanlar neden harekete geçmeye başladı?
• AFAD ve MTA ortak raporu: Ege’deki depremler volkanik hareketlere yol açabilir, tsunami Türkiye’ye ulaşabilir
• Deprem Uyarı Sistemi ‘Yakındaki Deprem’ uygulaması nasıl açılır?

🔗 Kaynaklar:

• Helmholtz Centre for Ocean Research Kiel (GEOMAR) | Research profile | Nature Index
• Source of the tsunami generated by the 1650 AD eruption of Kolumbo submarine volcano (Aegean Sea, Greece) – ScienceDirect
• The Greek island of Santorini is hiding an explosive secret | National Geographic
• AI detects hidden earthquakes | Stanford Doerr School of Sustainability
• U.S. Geological Survey (USGS) – Volcano Hazards Preparedness