Günümüzde Aydın ve Muğla illerinin büyük bir bölümüyle Denizli’nin batı kısımlarını kapsayan alanı ifade eden Karya Bölgesi’nin eğitim ve kültür kenti olan, kazı çalışmaları ile ortaya çıkarılan önemli bir antik kenttir Nysa.
Nysa antik kenti: Karya Bölgesi’nin eğitim ve kültür şehri
M.Ö 3. yüzyılın ilk yarısında Seleukos’un oğlu I. Antiochos tarafından kurulmuş bu kent, bereketli havzaların bulunduğu yüksek bir yamaçta yer alıyordu. Antik dönemde Anadolu’nun önemli bir anayolu Nysa’dan geçmekteydi. Coğrafi ve ticari avantajları olan bu yer, Roma Dönemi ile gelişmiş bir kent haline gelmiştir.
Strabon’un dilinden Nysa
Dünyadaki ilk coğrafyacı olarak anılan, antik dünya hakkındaki bilgileri ile tanınan ve bu bölgede eğitim alan Strabon’un anlattıkları ile bilgi sahibi olduğumuz Nysa, başlangıçta Athymbra ve zaman zaman Antiocheia adıyla da anılmıştır.
Strabon, Coğrafya (Geographica) adlı eserinde Nysa’dan, hızlı akan ve derin bir boğaz oluşturan dereyle ikiye ayrılmış, çifte kent olarak bahsetmiştir. Kentin tamamen gelişmesi ise Strabon’un ölümünden sonraki döneme denk gelmektedir.
Nysa mimarisi
Kentte dere üzerine yapılmış üç köprü, eğitim amaçlı kullanılan bir Gymnasium ve Kütüphane, bunların dışında kentin gelişmişliğini gösteren Tiyatro, Gerontikon (Yaşlılar Meclisi), Agora, Çarşı Bazilikası ve Stadion bulunmaktadır.
Nysa Tiyatrosu, diğer Anadolu antik tiyatroları gibi Anadolu-Roma Tiyatroları’nın karakteristik özelliğini taşımaktadır ve kabartmalarla süslüdür. Scaenae Frons’a ait üç adet heykel ve bulunan diğer tüm eserler Aydın Arkeoloji Müzesi’ndeki Nysa’ya ayrılmış alanda sergilenmektedir.
Sokak sistemine birbirine bağlanma yoluyla tümleşik hale gelen köprüler, ulaşımın gereklilikleri sonucunda kamusal yapılara entegre olacak biçimde inşa edilmiştir. Roma mimarisinin ve mühendisliğinin en güzel örneklerinin yer aldığı Nysa’da yapıların çoğu Roma ve Geç Roma-Bizans Dönemi’ne aittir.
Kent kısa bir süre Anadolu Selçuklu Devleti’nin eline geçse de sonrasında tekrar Bizans yönetimine geçmiştir. Nysa’nın Timurlenk tarafından istila edilmesi sonrasında yavaş yavaş eski önemini kaybetmesi kaçınılmaz olmuş ve bugünkü Sultanhisar ilçesi kurularak gelişmiştir.
1907 yılından günümüze kazıların halen devam ettiği Nysa’da çalışmalar Aydın Arkeoloji Müzesi önderliğinde, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Serdar Hakan Öztaner danışmanlığında yürütülmektedir.
Dionysos’un büyüdüğü yer
Yunan mitolojisine göre tanrıların en hızlısı ve en kurnazı olan Hermes, Şarap Tanrısı Dionysos’u büyütmesi için Nysa Dağı’nın perilerine emanet eder. Nysalılar’ın inşa ettikleri tiyatronun sahne binasının podyum frizlerinde de Dionysos’un bu hikâyesine yer verilir. Bu yüzden kent, “Dionysos’un kenti Nysa” olarak da bilinir.
Bu alandaki podyum frizlerinde, kentin içinde yer aldığı Menderes Nehri ve Messogis Dağları’ndan alıntılar ve Pluton ile Kore’nin evliliği de yer alıyor. Sel sularının açtığı vadide inşa edilen Nysa, Roma ve Bizans mimarisinin en önemli örneklerinden olan yapılarıyla tarihi bir yolculuk sunuyor.
Ayrıca antik kentin kazılarında bulunan Roma dönemine ait mermer büstler, başlar, Nysa Tiyatrosu sahne binasına ait heykeller, kabartmalı stiller, yunuslu çocuk heykeli gibi eserler Aydın Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor.
Kaynak: Ankara Üniversitesi, Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi
