Binlerce yıllık tarihi olan Anadolu, ev sahipliği yaptığı yüzlerce medeniyetin yanı sıra muhteşem doğasının sahip olduğu endemik canlılar ile de oldukça zengin bir coğrafya. Eski çağlardan beri sadece Anadolu’ya özgü pek çok hayvan türünün yaşadığı biliniyor. Sözünü etmiş olduğumuz bu canlıların bir kısmı günümüzde halen varlıklarını sürdürse de bir kısmının nesli tükenmiş durumda.
Endemik türlerin varlığını sürdürmesinin, dünyanın geleceği açısından da oldukça önemli bir ayrıntı olduğunun da altına çizmekte fayda var. Ülkemizde bu konuya değinen çalışmaların çoğalması ise insanların bununla alakalı bilinç sahibi olması noktasında kritik önem taşıyor.
Bu doğrultuda, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan himayesinde hazırlanan ve içerisinde 28 çevre gönüllüsünün ilham veren hikayelerinin yer aldığı “Dünya Ortak Evimiz” isimli kitabın meraklıları için bu konuyu ele alan harika bir kaynak olduğunu da belirtelim.
Geçtiğimiz dönemlerde Emine Erdoğan “Dünya Ortak Evimiz” adı ile yayınlanan kitabın tanıtımı için yazarları ile bir araya gelmiş; burada sıfır atık nedir konusu ve küresel iklim krizi hakkında çevre bilinci oluşturmanın önemine değinmişti.
Kendisinin de altını çizmiş olduğu ve kitapta bahsedildiği gibi, iklim krizinin etkileri ile yaşam alanları bozulan ve melezleştiği için ırk özelliklerini kaybeden endemik canlıların korunması insanlığın ortak görevlerinden birini oluşturuyor.
Peki ama endemik canlı ne anlama gelir? Ülkemizde görülen endemik canlılar nelerdir? İşte yanıtı!
Endemik Canlı Nedir?
Bir bölgenin ekolojik şartlarından dolayı yalnızca o bölgeye özgü olan canlıların geneli “endemik canlı” olarak adlandırılmaktadır. Farklı bölgelerde bulundukları takdirde hayatlarını sürdürebilmeleri imkansız hale gelen bu bitki ve hayvanlar, dünyanın veya ülkemizin herhangi bir bölgesinde yaşayabilmektedir.
Anadolu, farklı iklim kuşaklarına sahip olması, doğal hayata elverişli coğrafi yapısı sayesinde birçok farklı endemik canlıya ev sahipliği yapmaktadır. Endemik canlı nedir sorusunu yanıtladıktan sonra gelin Türkiye’de görülen endemik canlılar neler hep birlikte inceleyelim.
Türkiye’de Görülen Endemik Canlılar
-
Sivas Kangalı
Türkiye’deki endemik canlılar denildiğinde akla ilk gelen canlı olan Sivas Kangalı, Anadolu’ya özgü bir çoban köpeğidir. Boyutunun pek çok köpek türünden farklı olması, kangal köpeğini dünya çapında da ünlü yapan ayırt edici özelliklerdendir.
Eğitilmeleri oldukça zor olmasına rağmen sahiplerine olan bağlılıkları ve cesur olmaları kangalların dünya çapında oldukça fazla ilgi görmesine sebep olur. Özellikle sürü koruması için tercih edilen kangallar güçleri ile sürüleri yabani hayvanlardan koruma konusunda oldukça etkilidirler.
-
Ankara Kedisi
Bir diğer endemik canlı türü olan Ankara kedisi uzun tüyleri ve birbirlerinden farklı göz renkleri ile son derece dikkat çekici bir kedi cinsidir. Ülkemizin ulusal hazinelerinden olan Ankara kedileri sahiplerine bağlı, insanlarla oldukça iyi geçinen karaktere sahiptir.
Ankara kedileri, Avrupa’da ve dünyanın diğer coğrafyalarında bulunan uzun tüylü kedilerin atası olarak kabul edilmektedir. Öyle ki ilk olarak 10. yüzyılda Vikingler tarafından Avrupa’ya götürülen Ankara kedisi, uzun yıllar boyunca Avrupa şatoları dahil olmak üzere birçok yerde evcil hayvan olarak kabul edilmiştir.
-
Van Kedisi
Adından da anlaşılacağı üzere Van’a özgü olan Van kedisi, dünya genelinde ünlü olan diğer kedi türlerinin aksine çok iyi birer yüzücüdürler. Oldukça cana yakın olmalarından dolayı insanlarla da iyi anlaşan bu kedi ırkı. Bir bilinçsiz bir şekilde melezleştirilmelerinden dolayı tehlike altındadırlar.
-
Arap Tavşanı
Yer köpeği, kır tavşanı gibi pek çok farklı isme sahip olan Arap tavşanı, Anadolu’nun steplerinde ve ovalarında görülür. Sık rastlanılamadığından dolayı çok fazla bilinen bir hayvan olmayan bu endemik canlı türü özellikle bitki örtüsü bozulmamış, sert zemine sahip alanlarda yaşar.
Tarım alanlarının genişlemesiyle ülkemizde Arap tavşanlarının yaşam alanlarını kısıtlanmış bundan dolayı da nesilleri tükenme tehlikesi altına girmiştir.
-
Denizli Horozu
İsminden de anlaşılacağı üzere Denizli yöresine özgü bir horoz ırkı olan Denizli horozu yöre halkının zamanla uzun öten horozları ayırmasıyla oluşmuştur. 30 saniye sürebilen uzun ötüşü Denizli horozunun en ayırt edici özelliğidir. Gözleri siyah ve sürmeli, bacakları ise gri ve mor olur.
-
Tiftik Keçisi
Ankaraya özgü olmasından dolayı Ankara keçisi olarak da bilinen Tiftik keçisi 13. yüzyıl başlarında Orta Asya’dan Anadolu’ya göçen Türkler tarafından Hazar denizi bölgesinden getirilmiştir. Günümüzde yetiştiriciliği başta Ankara olmak üzere Siirt ve Bitlis civarında da yapılır.
Genel olarak ufak cüsseli olmasının yanı sıra bir diğer ayırt edici özelliği beyaz olmasıdır. Üreme veriminin düşük olmasından dolayı son yıllarda gen kaynağını koruma programına alınmıştır.
-
Anadolu Parsı
Batı Asya ve Orta Doğu’da bulunan İran parsının bir alt türü olan Anadolu parsı zaman içerisinde tarım arazilerinin genişlemesi ve av kaynaklarının azalmasıyla sayı olarak azalmıştır.
1974 yılında son görülen Anadolu parsının vurulmasıyla da uzun yıllar boyu neslinin tükendiği düşünülüyordu. Haziran ayının başında 48 yıl sonra ilk kez görüntülenen Anadolu parsının, neslinin tükenmediği ise bu şekilde ortaya çıkmıştır. Genetik olarak neredeyse aynı özelliklere sahip olduğu İran parsı ile en önemli farkı vücudundaki beneklerinin daha ufak olmasıdır.
-
Kars Çoban Köpeği
Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgelerinde yetiştirilen Kars çoban köpeği, bölgenin getirdiği zorlu fiziki şartlara uygun, zeki bir koruma köpeğidir. Çok iyi koruyucu özelliklere sahip olması, tehlike anlarındaki cesurluluğu ile yüzyıllardır sürüleri korumak için yetiştirilir.
Gelişmiş içgüdüleri, soğuk hava şartlarında dahi görevini asla bırakmaması Kars çoban köpeğinin en büyük özelliklerindendir. Maksimum 100 cm’ye kadar uzayabilen ve genellikle 70-100 kg arası olan fiziki özellikleri görünüş olarak da sürüye tehdit oluşturabilecek hayvanları korkutmasını sağlar.
Özetleyecek olursak, dünya tarihinin en eski yerleşim yerlerinden olan Anadolu, sahip olduğu yüzlerce endemik canlı ile zenginliğini kanıtlıyor. İklim değişiklikleri ortaya çıktıkça daha fazla tür yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalıyor. Bu endemik hayvanları koruyabilmek ve yok olmaktan kurtarmak için iklim değişikliğine nasıl yaklaştığımıza ve onu ne kadar önemsediğimize dikkat etmemiz gerekiyor.
Günlük alışkanlıklarımızın doğamıza etkisini anlamak zorundayız. İklim değişikliğini anlayarak günlük hayatımızda yaptığımız hangi alışkanlıkların dünyayı olumsuz etkilediğini anlamaya başlayabiliriz. Bu sayede ülkemizi ve dünyayı hem kendimiz hem de diğer tüm canlılar için daha yaşanabilir bir yer haline getirmeye başlayabiliriz.
