Çin, deniz tabanını kilometrelerce delmek üzere inşa edilen ve adı “Rüya” anlamına gelen devasa sondaj gemisi Meng Xiang‘ı dünyanın kabuğunun altındaki mantoyu incelemek üzere görevlendirdi. Eğer bu misyon başarıyla tamamlanırsa, Dünya’nın iç yapısı ve gezegenimizi şekillendiren tektonik kuvvetler hakkında önemli sırlar açığa çıkabilir.
Kasım 2024’te hizmete giren Meng Xiang’ın, deniz tabanının 11 kilometre altına kadar sondaj yapabilme kapasitesine sahip olduğu biliniyor. 179,8 metre uzunluğundaki devasa gemi, 120 gün boyunca kendi kendine yetebilecek şekilde tasarlandı.
Dünyada bu ölçekte bilimsel sondaj yapabilen diğer gemiler, Meng Xiang‘ın hedeflediği sondaj seviyesinin gerisinde kalıyor. Japonya’nın Chikyū gemisi en fazla yedi kilometre derine inebilirken, daha sonra hizmet dışı bırakılan, ABD’ye ait JOIDES Resolution gemisi ise 8,4 kilometre sondaj yapabilme kapasitesine sahipti.
179,8 metre uzunluğundaki devasa gemi Meng Xiang, 120 gün boyunca kendi kendine yetebilecek şekilde tasarlandı ve 180 kişilik bir mürettebatı barındırabiliyor. Gemide ayrıca, jeoloji, jeokimya, mikrobiyoloji ve okyanus bilimi gibi alanlarda araştırmalar yapan dokuz bilim laboratuvarı bulunuyor.
Dünyada bugüne kadar açılan en derin yapay delik, Rusya’nın kuzeyindeki Kola Yarımadası’nda bulunuyor. 12.262 metre derinliğe ulaşan bu yapay delik, Meng Xiang’ın sondaj kapasitesinden yaklaşık 1 kilometre daha derin olsa da, okyanus tabanlarında daha ince olan kabuk, Çin’in gemisinin daha derine ulaşmasını sağlayacak.
Karasal kabuğun 37,5 kilometre kalınlığında olduğu kıta kesimlerine kıyasla, sadece beş ila yedi kilometre kalınlığa sahip olan okyanus kabuğu, bu alandaki araştırmalara ilişkin önemli bir avantaj sağlıyor. Ayrıca, orta okyanus sırtları gibi dinamik jeolojik hareketlerin kabuğu daha da incelttiği alanlar da bulunuyor.
Daha önce yapılan çalışmalarda, bu ince kabuklu bölgeler Dünya’nın mantosundan örnekler almak için kullanılmıştı. Ancak Meng Xiang, kabuğun kilometrelerce altına inerek doğrudan manto tabakasına ulaşmayı hedefliyor.
Eğer Meng Xiang başarıya ulaşırsa, insanlığın Dünya’nın yapısı, jeolojisi ve gezegeni şekillendiren kuvvetler hakkındaki bilgileri üzerinde devrim niteliğinde değişiklikler yaratabilir.
Araştırmayla okyanusları daha iyi anlayacağız
Çin Jeolojik Araştırmalar Merkezi’nin Guangzhou Deniz Jeolojik Araştırma Direktörü Xu Zhenqiang, çalışmaya dair açıklamasında, “Elde edilecek derin dünya çekirdek örnekleri, bilim insanlarına plaka tektoniği, okyanus kabuğunun evrimi, antik deniz iklimleri ve yaşamın gelişimi hakkında doğrudan kanıt sağlayacak. Bu çalışma, insanlığın okyanusları daha iyi anlamasına, korumasına ve kullanmasına yardımcı olacak,” ifadelerini kullandı.
Teksas Üniversitesi’nde sismik stratigraf olan James Austin de, 2024’te Science dergisine verdiği röportajda, Çin’in böyle bir gemi sağlamış olmasından ötürü çok memnun olduğunu, ancak ABD’nin ‘artık böyle bir projeye sahip olmamasını ise üzücü bulduğunu söylemişti.
Manto nedir?
Dünya’nın iç yapısı kabuk, manto ve çekirdek olmak üzere üç ana katmandan oluşurken, manto yaklaşık 2.900 kilometre kalınlığıyla kabuğun hemen altında yer alır. Büyük ölçüde silikat minerallerinden oluşan bu katman, üst kısmında 500-900 derece, alt kısmında ise 4.000 dereceyi bulan sıcaklıklara ulaşır.
Katı olmasına rağmen uzun zaman dilimlerinde akışkan gibi hareket eden manto, litosfer ve astenosfer olarak ikiye ayrılır ve bu hareketler depremlerden yanardağlara kadar birçok jeolojik süreci yönlendirir. Okyanus kabuğunun ince olduğu bölgelerde daha kolay ulaşılabilir hale gelen bu katmanın doğrudan incelenmesi, Dünya’nın yapısını anlamak açısından büyük önem taşıyor.
Dünyanın çekirdeği kaç kilometre derinlikte?
Küre şeklindeki çekirdek, soğuk, kırılgan kabuğun ve çoğunlukla katı olan manto altında yer alır. Çekirdek, Dünya yüzeyinin yaklaşık 2.900 kilometre (1.802 mil) altında bulunur ve yaklaşık 3.485 kilometre (2.165 mil) yarıçapa sahiptir.
Dünya’nın yerkabuğu, taş küre veya litosfer, Yerküre’nin en dış kısmında bulunan yapıdır. Karalarda daha kalın (35–40 km), Tibet Platosunda ise 70 km, deniz ve okyanus tabanlarında ise daha ince (8–12 km) olan yerkabuğunun ortalama kalınlığı 33 km kadardır.
