Bu yazıyı okumadan dışarı çıkmayın; çünkü bir gölgede oturmakla hayatta kalmak arasındaki farkı bazen yalnızca bir bardak su belirler.
Yaz yalnızca tatilin değil, aynı zamanda görünmeyen tehlikelerin de mevsimidir. Güneşin altındaki her dakikanın bedeli, bir damla suyun eksikliğiyle ölçülebilir. Hele ki yaşlılar, çocuklar, kronik hastalar ve yalnız kalanlar için sıcak, yalnızca bir mevsim değil; hayati bir sınavdır. Bilinç bulanıklığı, halsizlik, hatta bir anda yere yığılmak çoğu zaman ‘sadece sıcak’ deyip geçtiğimiz şeylerin sessiz alarmıdır.
📣 Uzman Görüşü – Röportaj: Sıcak havalarda neler yapmamız gerektiğine dair konuları Acil Tıp Profesörü ve Araştırmacı Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu ile konuştuk.
🌡️ Sıcak havalarda acil durumlar ve ilk yardım
Sıcak havalarda bilinç bulanıklığı, halsizlik ya da bayılma yaşayan biri için ne yapılmalı?
🚨 Sıcaklık Bayılması (Heat Syncope)
Sıcaklık bayılması (heat syncope) en hafif durumdur. Yaşamsal bulgularda önemli bir değişiklik veya bilinç kaybı olmaz. İlk belirtiler kendini kotu hissetme, baygınlık hissi, dilin kuruması ve susamadır. Hastayı serin bir ortama almak, pasif soğutma ve bilinci iyi durumdaki hastalarda ağızdan sıvı verilmesi uygun olur. Özel bir sıvı aramaya gerek yoktur, şekersiz, herhangi bir sıvı uygun olacaktır.
🥵 Sıcak Bitkinliği (Heat Exhaustion) ve Sıcak Çarpması (Heatstroke)
Bir üst aşama olan sıcak bitkinliği (heat exhaustion) ise yüksek çevresel sıcaklığa maruz kalma veya aşırı egzersizin neden olduğu hafif-orta düzey hiperterminin sonucunda oluşur. Sıcak bitkinliği semptomları arasında aşırı susuzluk, güçsüzlük, huzursuzluk, anksiyete, sersemlik ve senkop yer alır. Vücut sıcaklığı normal veya >37°C olabilir. Hastaneye gidilmesinde yarar vardır. Tedavide hasta serin bir yere alıp yatırılmalı ve damar yolu ile izotonik veya hipertonik sıvı uygulaması başlanmalıdır. Bilinci iyi olanlarda hala ağızdan sivi içirilebilir, bu işlem damar yolu kadar olmasa da pratik olarak tedaviyi başlatmış olacaktır.
🌡️ 🚨 Sıcak çarpması (heatstroke) ise en tehlikeli durumdur:
- Vücut sıcaklığı termometre ile >40°C görülür.
- Bilinç bozukluğu, nöbet, koma, taşikardi, sık nefes alma (takipne) ve hipertansiyon saptanabilir.
- Mutlaka 112 çağrısı yapılıp hastaneye gidilir ve gerekli tedavi başlanır.
- Yaşlı, riskli bireylerde, ek hastalıkları olanlarda kalp krizi, beyin damar hastalıkları dahil komplikasyonlar araştırılır ve buna göre de tedavi düzenlenir.
⚠️ Hangi yaş grubu için ölümcül olabilir?
Uç yaslar, yani bebek, küçük çocuk ve yaşlılarda, kalp, tansiyon hastalarında, özel gereksinimli bireylerde, yalnız yasayanlarda daha yüksek riskler söz konusudur.
💧 Yaşlılarda Susama Hissi Kaybı
Yaşlılar neden sıcak havalarda susadığını hissetmez ve bu durum ne kadar tehlikelidir?
İleri yaşlarda tüm duysal fonksiyonlarda gerileme ortaya çıkabilir, susama hissi de bunlardandır. Demans, Alzheimer, inme geçirmiş yatağa bağımlı kişilerin bakımında ek zorluklar ortaya çıkacaktır. Hissin korunduğu kişilerde de sıvı alimi için kalkıp yürüme, konuşarak kendini ifade etmede yetersizlik olabilir, ya da yardımcısıyla ilgili eksikler olabilir. Gün içi alınması gereken toplam sıvı ile ilgili çizelgeler, ne kadar alındığı veya çıkarıldığının işaretlenmesi gibi yardımcılar yararlı olabilir.
❤️🩹 Kalp ve Tansiyon Hastaları İçin Öneriler
Kalp ve tansiyon hastaları sıcak havalarda nelere dikkat etmeli, ilaçlarını nasıl düzenlemeli? Değişiklik gerekebilir mi?
Uzun vadede kullanılan ilaçlar, diyet ve diğer konularda sürekli takipte bulunan hekimin önerilerine uyulması esastır. Ani değişikliklerden kaçınılmalıdır, genel önlemler, sıvı eksikliğine karşı ve güneşten korunmayla ilgili öneriler bu grup için de ayni olmakla birlikte riskler nedeniyle yalnız kalmamaları, kan basıncı, nabız, EKG, glukoz düzeyi, nabız oksimetre gibi izlemlerde daha titiz olunması gerekebilir.
🌬️ Astım ve KOAH Hastaları için Uyarılar
Astım ve KOAH hastaları için sıcak ve nemli hava nasıl bir tehdit oluşturur? Nelere dikkat edilmeli?
Sıcaklığın tehlike olarak ortaya çıktığı bahar sonu ve yaz ayları ayni zamanda polenler, ari gibi zarkanatlılar ve deniz ürünleri gibi diğer allerjenler ile karşılaşmanın da arttığı donemlerdir. Bu nedenle astım hastaları allerji açısından daha yüksek risklidir. Anafilaksi eğilimli çocuk ve genç astımlıların çantalarında otoenjektörlü adrenalin (Epi-Pen) taşımaları uygundur. KOAH olguları da yüksek nem ve sıcaklıkta diğer bireylere göre daha fazla rahatsız olurlar ve korunmalıdırlar. KOAH’lıların sigara bırakması sağlanmalı ve çoğunda yandaş hastalık olarak bulunan kalp hastalıklarına ait önlemler de alınmalıdır.
☀️ Sıcak havalarda korunma yöntemleri
🚿 Evde ve Kişisel Korunma Yolları
Yaşlı veya hastalar evde sıcaktan nasıl korunabilir, pratik çözümler nelerdir?
Terledikçe yüzünü, alnını silip kurutmak çok doğru olmayabilir. Çünkü terleyerek vücut kendini soğutmaya çalışıyor, sıcaklığı düşürüyor. Her bir gram suyun buharlaşması ile çevresinden 600 kaloriyi alıyor. Bu da soğuma anlamına geliyor ciltte. Eğer burnunuzdan önünüzdeki kitaba damlama gibi bir sorununuz yoksa, önemli bir toplantıda vb değilseniz terinizi silmeyin. Hatta ara sıra mümkünse ıslak bir mendil vb ile olabilen vücut parçalarınızı ıslatın.
Çok sıcak hissedildiğinde serinleyeyim diye soğuk duşa girmek de yanlış olabilir, çünkü vücut soğuk su ile karşılaşınca damar büzüşmesi (vazokonstriksiyon) yoluyla cilt damarları kapanıyor, böylece isi enerjisini kaybetme mekanizmasını engellemiş oluyoruz. Aksine ılık su ile duş alırsak damarlar orta-geniş kalır ve isi kaybetmeye devam edebilir cildimiz. Çok sıcaklarda rahatsız olunduğunda birkaç saatte bir ılık duş almak çok önemli rahatlama sağlar.
👶 Çocuklar İçin Güvenli Saatler ve Önlemler
Çocukların açık alanda oynayabileceği güvenli saat aralığı nedir? Dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir?
Çocuklar sıcaklar ve olumsuz çevre koşullarıyla ilgili yaşlılarla birlikte en duyarlı, kırılgan grupları oluşturur. Kilogram başına su kaybı yetişkinlere göre daha fazladır. Küçük çocuklarda kafanın vücuda oranı ¼, yetişkinlerde 1/8`dir, yani güneşin beyin bölgesini etkilemesi çok daha ciddi olacaktır. Güneşin belirgin olduğu saatlerde direkt güneş ışığı altında kalmamaları, şapka gibi koruyucuların kullanılması önemlidir. Okul çocuklarının çantalarında su olması ve akıllarına geldikçe içmeleri önemli bir yardımcı olabilir. Küçük çocukların ebeveyn veya diğer bakıcıların gözetimi altında olmaları da şarttır.
💧 Sıvı ve Mineral Dengesi
Yazın artan su tüketimiyle birlikte tuz-mineral kaybı nasıl dengelenmeli? Özellikle kimlerde risklidir?
En kritik konu ülkemizde kültürel olarak çok gelişmemiş olan hidrasyondur. Yeterli hacimde sıvı alıp idrarımızı neredeyse su rengi (renksiz) şekilde tutabilirsek en sağlıklı şekilde böbreklerimizi, tansiyonumuzu, kalbimizi vb korumuş oluruz. Anahtar nokta olabildiğince su içmektir. Genellikle sıcak coğrafyalarda 2.5-3 L civarı bazal alim gerekliliği için nirengi noktasıdır, bunun üzerinde aşırı sıcak, terleme nedeniyle olan kayıplar eklenir. Ortalama 5-6 L sıvı alimi yetişkin için genellikle iyidir. Sıvının ne olduğu burada çok önemli değil, ama bunu ağırlıkla cay-kahve olarak tüketiyorsanız biraz daha fazla içmeniz gerekir çünkü idrar sokturucu etki nedeniyle aldığınızın büyük kısmi idrar ile fazladan atılacaktır. Sadece su alimi sodyum, potasyum, kalsiyum ve magnezyum gibi önemli elementlerin eksikliğine yol açabilir, maden suyu, soda gibi sıvılar ile bu durum dengelenebilir. Kullanılan ticari suların içeriklerine bakılarak dengeli mineral içerenleri tercih etmeye çalışabiliriz. Tuz kaybı düşüncesiyle fazladan tuz alınması ise önerilmez. Sebze-meyve tüketimi bu konuda yeterli olur çünkü onlarda yeterli tuz bulunur.
Burada özellikli bir grup, yaşlı, değişik ilaçlar kullanan kırılgan bireylerdir, çünkü idrar söktürücüler zaten sıvı azlığına yol açmış olabilir, ayrıca susuzluğun yada sıcak çarpmasının oncu belirtisi olan taşikardiyi ilaçlar (beta bloker ve kalsiyum kanal blokerleri) maskeliyor olabilir.
🛡️ Özetle bol su için, güneşte dolaşmayın, 15 dakikadan fazla doğrudan güneş ışığı altında kalmamaya çalışın, gece ve sabah saatlerini daha çok değerlendirin, sık ve ılık duş alın.
⚠️ Sıcak havalarda yapılan hatalar ve ek riskler
😷 Kronik Hastaların Yalnızlığı ve Riskleri
Kronik hastaların sıcak günlerde yalnız bırakılmasında sakınca var mı? Dikkat edilmesi gereken konular nelerdir?
Bu aslında genel bir öneri, ama kronik hastaların ilaç kullanımı, diyet ve yaşamlarının sürdürülmesi ile ilgili cevreden bekledikleri destekler nedeniyle yalnız kalmaları diğer kişilere göre daha risklidir. Aşırı sıcaklarda damarların genişlemesi kan basıncında önemli değişikliklere daha eğilimli bir durum yaratır, bu da kalp hastalarında ani kalp durmalarına zemin hazırlar. Seker regülasyonunda da ek stres nedeniyle zorluklar yaşanabilir.
🏃 Spor ve Ani Kalp Durması İlişkisi
Gençlerde spor yaparken ani kalp durmasının nedeni sıcak olabilir mi? Ne önlem alınmalı?
Gençlerde spor yaparken ani kalp durmaları çoğunlukla yapısal kalp hastalıklarından, idiyopatik hipertrofik subaortik stenoz gibi kalp kasında önemli zorlanma ve kalınlaşma yaratan bir sorunla veya bazı kapak hastalıklarıyla ilişkilidir. Profesyonel sporcuların yasal zorunluluk olarak kalp ve diğer sistemleri içeren ciddi bir kontrolden geçmeleri söz konusudur, fakat bazen bu sistemde açıklar olabilmekte, veya profesyonel olmadığı için bu kontrollerden geçmeden ağır spor yapanlarda sorunla karşılaşılmaktadır. Ek güçlendirici veya kas yapıcı olarak kullanılan merdiven altı ürünlerin de olumsuz etkileri görülebilmektedir. Özellikle yarışma, karşılaşma sporları yapacakların kontrolden geçmeleri önemlidir.
🚫 Tehlikeli Davranışlar
Sıcak havalarda yapılan en tehlikeli davranışlar nelerdir?
Terlemeyi, cildin nefes almasını engelleyen giysiler seçilmesi, şapka gibi koruyucular kullanılmaması, güneş altında (örneğin bronzlaşmak veya çalışma için) fazla kalınması, sıvı aliminin ihmal edilmesi, ciddi efor sarf edilmesi, güneş altında alkol ve diğer maddelerin kullanımı en önemli sakıncalı davranışlardır.
Biyografi: Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1993 yılında mezun olup 1994’te Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi (DEUTF) Acil Tıp AD Araştırma Görevlisi olarak çalışmaya başladı.
1998’de ‘Acil Serviste Kardiyopulmoner Resusitasyon Uygulanan Hastalarda End-Tidal CO2 Monitörizasyonunun Rolü’ konulu uzmanlık tezi ile Acil Tıp Uzmanı oldu. Ekim 2004’te DEÜTF Acil Tıp AD’da Doçent unvanı aldı. 2005 Nisan – 2007 Eylül arasında aynı anabilim dalında başkanlık görevinde bulundu.
2007’den itibaren Sağlık Bakanlığı’na bağlı İstanbul Bakırköy Eğitim ve Araştırma Hastanesinde Acil Tıp Kliniği eğitim direktörü olarak görev aldı. Ocak 2009’dan sonra Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı Başkanı ve Bakırköy Acıbadem Hastanesi Acil Servis Sorumlusu olarak çalıştı. 2010 yılında Acıbadem Üniversitesi bünyesinde Profesör unvanı aldı.
Eylül 2007-2009 arasında Türkiye Acil Tıp Derneği Yönetim Kurulu üyesi olarak görev aldı. İstanbul Tabip Odası, Türkiye Acil Tıp Derneği, Ulusal Travma ve Acil Cerrahi Derneği, Acil Tıp Uzmanları Derneği, Tıp Eğitimini Geliştirme Derneği, American College of Emergency Physicians (ACEP), European Society of Emergency Medicine üyesi. 2014 yılında kurucusu olduğum Toplumsal Afet Derneği’nin Başkanlığını yürütüyor. TATD bünyesinde Sepsis çalışma grubunun başkanı, Travma ve Resüsitasyon çalışma gruplarında aktif üyesi. 2017 yılında “Fellow of Emergency Medicine Association of Turkey” (FEMAT) üyeliği ödülü aldı.
2012 ve 2016 yılında Amerikan Kalp Derneği (AHA) bünyesinde Temel ve İleri Kardiyak Yaşam Desteği (BLS ve ACLS) Eğitici Eğitimi Sertifikası aldı.
Bu süreç içinde DEUTF Acil Tıp akademik yapısı içinde yürütülen ve tamamlanan 22, diğer bir üniversitede 1 uzmanlık tez çalışmasında tez danışmanı olarak görev yaptım. Acil tıp ile ilgili uluslararası hakemli dergilerde 111, ulusal hakemli dergilerde 65 bilimsel yazı ve makale, editörlük yaptığı 2 çeviri, 3 özgün kitap ve 33 kitap bölümü yayınlandı. Halen ‘Trauma Surgery’ başlıklı orijinal İngilizce kitap editörlüğü projesi devam ediyor.
Üniversiteler ve uzmanlık dernekleri bünyesinde düzenlenen çeşitli sempozyum ve konferanslarda görev aldı. 2007’de İzmir’de düzenlenen III. Ulusal Acil Tıp Kongresi’nde Kongre başkanlığı yaptı. Ulusal ve uluslararası bilimsel kongrelerde sözlü veya poster olarak sunulan 116 bildiride katkısı oldu. LinkedIn
🌐 Bunlar da ilginizi çekebilir:
- Aşırı yemek güneş çarpmasını tetikleyebilir!
- Sıcak havalarda kan şekeri dalgalanması: Diyabet hastaları için 7 öneri
- Besin zehirlenmesine karşı 2 saat kuralı: Sıcak havalarda bu hatalara dikkat!
- Sıcak havalarda dehidrasyon riski: Doğru beslenme nasıl olmalı?
- Terin üzerinizde aniden soğuması klima çarpmasına sebep olabilir!
